Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ azərbaycan döVLƏT ĠQTĠsad unġversġtetġ magġstratura məRKƏZĠ

 

58 

1.

 

obyektin  təşkili,  hazırlanması  xərcləri.  Məsələn,  material  resursları, 

əməyin ödənilməsi, xidmətlərin ödənilməsi və s. 

2.

 

patentlərin alınması ilə əlaqədar rüsumlar. 

Müəssisələrdə  maliyyə  meneceri  aşağıdakı  hallarda  qeyri-material  aktivləri 

qiymətləndirə bilər: 

-  əgər  qeyri-material  aktivlər  nizamnamə  kapitalına  qoyuluş  obyekti  çıxış 

edərsə; 

- əgər müəssisənin aktivləri ilə vergiqoymanın minimumlaşdırılması arasında 

olan nisbət optimallaşdırılarsa; 

-  müəssisənin  bütün  aktivlərinin  tam  uçotunu  aparmaq  üçün  qeyri-material 

aktivlərin qiymətləndirilməsi və yenidən qiymətləndirilməsi zamanı; 

- patent, lisenziya və s. obyektə olan hüquqların alınıb-satılması zamanı; 

- əmlakın girovu ilə kreditləşdirilməsi zamanı; 

- müəssisənin ləğvi zamanı; 

- ticarət markasının alqı-satqısı zamanı; 

-  investisiya  layihəsinin  dəyərində  qeyri-material  aktivlərin  payını  müəyyən 

edən zaman. 

Beləliklə, qeyri-material aktivlər alınan və istifadə olunan zaman sonrakı xərc 

növləri nəzərə alınmalıdır: 

1.

 

Əmlak hüquqları alınanda; 

2.

 

Qeyri-material obyektlərin istehsalının mənimsənilməsində; 

3.

 

İstehsalda bu obyektlərin təcrübədə istifadə olunması üçün qeyri-material 

aktivlərin hazır vəziyyətə gətirilməsi; 

4.

 

Aktvilərin istifadəsi üçün risklərin sığortalanması. 

Qeyri-materiald 

aktivlərin  istifadəsindən  gəlirlərin  mənbələri  kimi 

aşağıdakılar ola bilər: 

- firmanın bütün məhsullarının və ayrı- əmtəələrin satış həcminin artırılması; 

- məhsulun keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması hesabına qiymətlərin artırılması; 

- məhsulun maya dəyərinin qənaəti hesabına; 

- qeyri-material aktivlərin satışından gəlir. 

---

 

59 

Qeyri-material  aktivlərin  dəyəri  amortizasiya  hesabına  silinir.  Bu  zaman 

amortizasiya  ayırmalarının  hesablanması  üsulu  əsas  fondlarda  olduğu  kimidir. 

Lakin  amortizasiya  məqsədi  üçün  xətti  və  azalan  qalıq  (qeyri-xətti  üsul)  və  s. 

metodlardan istifadə olunur. 

Hər hansı bir üsul qeyri-material aktivin faydalı istifadənin bütün müddətind 

tətbiq  edilir.  Belə  ki,  xətti  üsulda  illik  amortizasiya  məbləği  sonrakı  kimi 

hesablanılır;  qeyri-material  aktivin  hesabat  ilinin  əvvəlinə  ilk  dəyəri  və 

amortizasiya norması əsasında hesablanılır. 

---

 

60 

III FƏSĠL 

BAZAR ĠQTĠSADĠYYATI ġƏRAĠTĠNDƏ MÜƏSSĠSƏNĠN CARĠ 

AKTĠVLƏRĠNĠN ĠDARƏ OLUNMASI 

§3.1. Dövriyyə kapitalının mahiyyəti və müəssisənin ona olan plan 

tələbatının həcminin müəyyən edilməsi 

 

Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, müəssisənin aktivləri material və qeyri-material 

aktivlərə ayrılır. 

Material aktivlərinə dövriyyə və əsas kapital daxildir. Çünki, onlar material-

əşya formasına malikdirlər. 

Material  aktivlərinə daxil  olan  dövriyyə  vəsaiti  (dövriyyə  aktivi) bir  istehsal 

prosesində iştirak edir və tezliklə öz əşya formasını itirir və pul formasına çevrilir. 

Müəssisədə təmir (xalis) dövriyyə kapitalı da mövcuddur. Təmiz aktivlər cari 

aktivlər ilə cari öhdəliklər arasındakı fərqdən ibarətdir. 

Dövriyyə  vəsaiti  özünün  bir  dövriyyəsində  pul,  istehsal  və  əmtəə  formasını 

alır. Ona görə də onlar bölünürlər: 

- istehsal ehtiyatları; 

- hazır məhsul; 

- pul vəsaiti və debitor borcları. 

Dövriyyə  vəsaiti  müəssisədə  istehsal  və  satış  proseslərində  iştirak  edir. 

Dövriyyə  vəsaitinə  əmtəə-mal  qiymətləri,  debitor  borcları,  hesablaşmalarda  olan 

vəsaitlər, pul vəsaiti və s. daxildir. 

Dövriyyə  vəsaiti  istehsal  dövriyyə  fondları  ilə  tədavül  dövriyyə  fondlarına 

avans edilmiş pul vəsaitinin məcmusundan ibarətdir. 

İstehsal  dövriyyə  fondları  ancaq  bir  istehsal  tsiklində  iştirak  edir,  istehsal 

prosesində  istehlak  etdikcə  dəyərini  itirir,  dəyərini  bütünlükdə  hazır  məhsula 

keçirir və özlərinin ilkin formasını dəyişir, yəni natural formadan dəyər formasına 

keçirirlər. Bütün bu proseslər bir istehsal tsiklində baş verir. 

 

 

---

 

61 

Müəssisədə dövriyyə vəsaitinin təşkili 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Dövriyyə  vəsaitinə  daxil  olan  bütün  elementlərin  məcmusu,  onun  tərkibini 

təşkil  edir.  Dövriyyə  vəsaitinin  quruluşu  isə  dövriyyə  vəsaitinin  ümumi 

məbləğində ayrı-ayrı elementlərin xüsusi çəkisini göstərir. 

Dövriyyə vəsaitini bir sıra amillərə görə aşağıdakı kimi təsnifləşdirmək olar: 

- təkrar istehsal prosesindəki yeri və roluna görə dövriyyə fondları; 

- planlaşmasına görə dövriyyə vəsaiti; 

- təşkili mənbələrinə görə dövriyyə vəsaiti. 

Təkrar istehsaldakı  yeri və roluna  görə  dövriyyə  fondları  istehsal və  tədavül 

sferalarındakı dövriyyə fondlarına ayrılırlar. İstehsal sferasındakı dövriyyə fondları 

istehsal  dövriyyə  fondları,  tədavül  sferasındakı  dövriyyə  fondları  isə  tədavül 

adlanır. 

Planlaşma metodlarına görə dövriyyə vəsaiti normalaşan və normalaşmayan 

vəsaitlərə ayrılır. 

 

 

 

Dövriyyə vəsaitinin təşkili istiqamətləri 

Dövr

iyyə və

sa

it

ini

n tər

ki

bi və 

quruluşunun müə

yyə

n e

diı

məsi

 

Müəssisənin dövriyyə

 və

sa

it

inə 

olan tə

ləba

tı

nın m

üə

yyə

n e

dil

-

məsi

 

Dövr

iyyə və

sa

it

ini

n for

m

alaş

-

ması m

ənbə

lər

ini

n  müəy

yə

n 

ediı

məsi

 

Dövr

iyyə və

sa

it

ini

n man

evr

 

edil

məsi

 

Dövr

iyyə və

sa

it

indən sə

mər

əli

 

ist

ifa

də

 və

 onun qor

unma

sı 

üç

ün məsuli

yyə

t 

---