Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ azərbaycan döVLƏT ĠQTĠsad unġversġtetġ magġstratura məRKƏZĠ
§2.3. Müəssisənin qeyri-material aktivlərinin idarəolunması xüsusiyyətləri
Yüklə 0,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- §2.3. Müəssisənin qeyri-material aktivlərinin idarəolunması xüsusiyyətləri
- Qeyri-material aktivləri və onların alınma mənbələri
55
§2.3. Müəssisənin qeyri-material aktivlərinin idarəolunması xüsusiyyətləri
Qeyri-material aktivlər də uçota məruz qalır. Qeyri-material aktivlərə qarşı sonrakı şərtlər mövcuddur. Belə ki, qeyri-material aktivlərin fiziki quruluşu yoxdur. Qeyri-material aktivlər də məhsul istehsalında, işin yerinə ye5tirilməsində hər hansı bir xidmətin göstərilməsində iştirak edirlər. Qeyri-material aktivlərdən istehsal prosesində uzun müddət istifadə olunur. Belə ki, qeyri-material aktivlərin faydalı istifadə müddəti 12 aydan yuxarıdır. Müəssisə heç bir zaman qeyri-material aktivlərin sonradan satışını nəzərdə tutmur.
Müəssisədə qeyri-material aktivlərin mövcucluğu xüsusi sənədlərlə rəsmiləşdirilir. Qeyri-material aktivləri müəssisənin təsərrüfat fəaliyyətində uzunmüddəti istifadə edilən və ona gəlir gətirən obyektlərdən ibarətdir. Qeyri-material aktivləri müəssisənin qeyri-material obyektlərə vəsait qoyuluşudur. Qeyri-material aktivlər müəssisənin sənaye obyektlərinin dəyərindən, intellektual mülkiyyət və başqa mülkiyyət hüquqlarından ibarətdir. Müəssisənin qeyri-material aktivlərinə daxildir: müəlliflik hüquqları; ticarət markaları; sərvətlərdən istifadə hüququ; patentlər; lisenziyalar; müəlliflik hüquqları; ticarət markaları; maşınlar üçün proqramm məhsulları; sənaye nümunələri; model; dövlət qeydiyyatı üçün haqlar; firmanın qiryməti; əmtəə və firma nişanları və s.
Tətbiqi xarakterihə görə qeyri-material aktivlər əsas fondlara oxşayır. Onlar da əsas fondlar kimi uzunmüddət istifadə olunur, müəssisəyə gəlir gətirir və vaxt keçdikcə öz dəyərini itirirlər. Əsas fondlardan fərqli olaraq, qeyri-material aktivlər aşağıdakı xüsuisyyətlərə
56
- onların material – əşya quruluşunun olmaması; - dəyərinin müəyyən edilməsinin mürəkkəbliyi;\ - onlardan istifadə olunan zaman mənfəətin müəyyən edilməsindəki çətinliklər. Qeyri-material aktivlər faydalı istifadə müddətində müəssisənin aktivlərinin tərkibində olur və qeyri-material aktivlərin dəyərcə qiymətləndirilməsi tələb olunur.
Müəssisələrdə qeyri-material aktivlərin tərkibinə aşağıdakılar daxil edilmir: - müəssisənin işçilərinin iş və intellektual keyfiyyətləri; Qeyri-material aktivləri və onların alınma mənbələri Qeyri-material aktivlərin tərkibi Patent
Lisenziya Ticarət markaları Əmtəə nişanları Torpaqdan istifa- dəyə görə hüquq İstehsal informasi- yasından istifadə hüququ
Qeyri-material aktivlərin maliyyələşmə mənbələri Xüsusi vəsaitlər Kreditlər Və s. Mənbələr
57
- işçilərin peşəkarlığı; - sair keyfiyyətlər. Müəssisəyə daxil olan qeyri-material aktivlər uçota götürülür. Onların uçota götürülməsi və qeyri-material aktivlərin dəyərcə qiymətləndirilməsi tələb olunur. Qeyri-material aktivlərin qiymətləndirilməsi onlar müəssisənin nizamnamə kapitalına daxil edilən zaman iki tərəf arasındakı razılaşmaya əsasən aparılır. Qeyri-material aktivlər dünya və daxili bazar qiymətləri əsasında qiymətləndirilir. Belə ki, qeyri-material aktivlərin qiymətinə onların alış qiyməti və hazır vəziyyətinə gətirilməsi ilə əlaqədar xərclər daxildir. Çox hallarda qeyri-material aktivlərin dəyəri birbaşa üsul ilə müəyyən edilir. Lakin, belə üsul ilə qiymətləndirmə mümkün olmadıqda qeyri-material aktivlərin qiyməti ekspert komissiyasının verdiyi rəy əsasında müəyyənləşdirilirö Qeyri-material aktivlərin dəyəri məhsulun maya dəyərinə köhnəlmənin hesablanması yolu ilə daxil edilir. Köhnəlmə qeyri-material aktivin faydaloı istifadə müddəti əsasında müəyyən edilir. Müasir dövrdə müəssisələr sərbəst qaydada qeyri-material aktivlərin zəruri istifadə müddətini və amortizasiya normasını müəyyən edirlər. Amortizasiya normasının hesablanmasında hər halsı bir metodun (xətti, sürətli və s.) tətbiqi özü də müəssisədən asılıdır. Qeyri-material aktivlərin maliyyəlşmə mənbələri kapital qoyuluşunda olduğu kimidir. Qeyri-material aktivlərin obyektlərinin dəyəri balansda ilk dəfə onların bazar dəyəri ilə əks olunur və yaxud qeyri-material aktivlər müəssisənin balansında onların alınması və istifadə üçün yararlı vəziyyətə gətirilməsi ilə sərf olunan faktiki xərclərin əlavə məbləği kimi əks etdirilir. Belə əlavə xərclərə daxil ola bilər: - əlavə işçilərin əmək haqqı; - sosial sığorta və sosial təminata uyğuen ayırmalar; - material və başqa xərclər. Təşkilatın özü tərəfindən yaradılan qeyri-material aktivlərin ilk dəyəri aşağıdakı göstəricilər əsasında müəyyən edilir:
Yüklə 0,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|