Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ azərbaycan döVLƏT ĠQTĠsad unġversġtetġ magġstratura məRKƏZĠ

 

74 

Dövriyyə vəsaitinə olan tələbatın hesablanması qaydası 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Dövriyyə vəsaitinin normalaşdırılması elementləri 

Xammal 

və mate-

rial 

Yanacaq 

Tara 

Ehtiyat 

hissələri 

Bitməmiş 

istehsal 

Hazır 

məhsul 

Taranın 

hazır məh-

sulun sax-

lanmasın-

dan asılıdır 

Taranın 

hazır məh-

sulun sax-

lanmasın-

dan asılıdır 

Xammal və 

materiallar

da olduğu 

kimi 

Onun göndəril-

məsi müddə-

tindən və isti-

fadə vaxtlndan 

asılıdır 

---

 

75 

§3.2. Müəssisədə dövriyyə vəsaitinin formalaşma mənbələrninin təsnifatı 

 

Müəssisələrdə  dövriyyə  vəsaitinin  təşkili  mənbələri  müəyyən  mənada 

onlardan səmərəli istifadəni xarakterizə edir. 

Dövriyyə  vəsaiti  müəssisədə  arası  kəsilmədən hərəkətdə  olmalı, dövriyyənin 

bütün  mərhələləri  ritmik  keçməli  və  istehsalın  pul  və  materiallara  olan  tələbatı, 

hesablaşmaların  tamlılığını  təmin  etməli  və  onlardan  istifadənin  səmərəliliyinin 

yüksəldilməsinə nail olmalıdır. 

Müəssisənin  dövriyyə  vəsaitinin  maliyyələşmə  mənbələri  aşağıdakılara 

bölünür: 

- xüsusi; 

- borc alınan; 

- cəlb olunan. 

Dövriyyə  vəsaitinin  idarə  olunmasında  ən  mühüm  məsələ  onun  ayrı-ayrı 

maliyyələşmə mənbələri arasında optimal nisbətin müəyyən edilməsidir. 

 

Dövriyyə kapitalının maliyyələĢmə mənbələri 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Müəssisələrdə dövriyyə kapitalının maliyyələĢmə mənbələri 

Xüsusi 

Borc alınmış 

Cəlb olunmuş 

Nizamnamə 

kapitalı 

Mənfəət 

Möhkəm 

passivlər 

Sair vəsaitlər 

Qısa müddətli 

Qısa müddətli 

Kreditor 

borcları 

---

 

76 

Yeni  yaradılan  müəssisələrdə  dövriyyə  vəsaiti  onların  nizamnamə  fondu 

hesabına  formalaşır.  Bu  zaman  nizamnamə  fondunun  təşkili  mənbəyini 

müəssisənin təsisçilərinin investisiya olunan vəsaiti təşkil edirö 

Məsələn,  dövlət  vəsaiti  səhm  kapitalı,  qısa  müddətli  kreditlər,  baş  idarənin 

vəsaiti, əmanətlər, xüsusi vəsaitlər və s. hesabına formalaşır. 

Fəaliyyətdə  olan  müəssisələrdə  isə  dövriyyə  vəsaitinin  tamamlanması 

mənbələrinə  daxildir:  mənfəət,  xüsusi  vəsaitə  bərabər  tutulan  vəsaitlər  (möhkəm 

passivlər). 

Yuxarıda  qeyd  edildiyi  kimi,  xüsusi  dövriyyə  vəsaiti  maliyyələşmə 

mənbələrində xüsusi yer tutur. 

Xüsusi  dövriyyə  vəsaiti  müəssisənin  operativ  və  əmlak  sərbəstliyini 

rentiabeliyini təmin etməlidir. 

Xüsusi dövriyyə vəsaiti müəssisənin maliyyə sabitliyini və maliyyə bazarında 

vəziyyətini müəyyən edir. 

Xüsusi dövriyyə vəsaiti ehtiyatların, yəni normalaşdırılan dövriyyə vəsaitinin 

mənbəyini təşkil edir. 

Xüsusi  dövriyyə  vəsaitinin  ilkin  formalaşması  müəssisənin  yeni  təşkil 

olunduğu dövrdə nizamnamə fondunun təşkili vaxtına təsadüf edir. 

Müəssisə  fəaliyyət  göstərdikcə  və  sahibkarlıq  fəaliyyəti  inkişaf  etdikcə 

müəssisənin xüsusi dövriyyə vəsaiti sonrakı mənbələr hesabına tamamlanır: 

- mənfəət; 

- qiymətli kağızların buraxılması və maliyyə bazarında əməliyyatlar; 

- əlavə cəlb olunan vəsaitlər. 

Müəssisənin xüsusi vəsaitləri içərisində əsas yeri mənfəət təşkil edir. 

 

 

 

 

 

 

---

 

77 

Cədvəl 3.2.1. 

Müəssisə və təsərrüfat təĢkilatların mənfəəti (mln.manat)* 

ĠLLƏR 

MƏBLƏĞ 

2000 

539,9 

2005 

2133,1 

2006 

2741,3 

2007 

14070,2 

2009 

13933,9 

2010 

19112,1 

2014 

23210 

*Azərbaycanın statistik göstəriciləri. 2015. 

 

Azərbaycan iqtisadiyyatındakı müəssisə və təsərrüfat təşkilatların mənfəətinin 

dinamikasını yuxarıdakı cədvəl məlumatları xarakterizə edir. Belə ki, 2000-ci ildən 

başlayaraq mənfəətin həcmi 2014-cü ilə qədər olan dövrdə artmışdır, yəni 2000-ci 

ildə iqtisadiyyatda mənfəətin həcmi 539,9 mln.manatı, bu məbləğ 2014-cü ildə isə 

bu məbləğ 23210 mln.manat olmuşdur. 

Mənfəət xüsusi dövriyyə vəsaitinin normativinin artan hissəsinin örtülməsində 

iştirak edir. Bu, müəssisədə mənfəətin bölüşdürülməsi prosesində baş verir. 

Xüsusi  dövriyyə  vəsaitinin  təşkilində  əlavə  cəlb  olunan  vəsaitlər  də  iştirak 

edir.  Bu  vəsaitlər  möhkəm  passivlər  adlanır.  Onlar  xüsusi  vəsaitlərə  bərabər 

tutulan vəsaitlərdir. Möhkəm passivlər müəssisəyə məxsus deyil, lakin daim onun 

dövriyyəsində iştirak edirlər. 

Möhkəm  passivlərin  ancaq  minimum  qalığı  dövriyyə  vəsaitinin  formalaşma 

mənbəyinə daxildir. Möhkəm passivlərə aiddir: 

- fəhlə və qulluqçuların əməyinin ödənilməsi üzrə minimum keçici borc; 

- gələcək ödəmələr üzrə ehtiyatlar; 

- büdcə və DSMF minimum keçici borclar; 

- kreditorların vəsaiti (əvvəlcədən ödəmə formasında); 

- alıcıların tara üzrə vəsaitləri; 

---