Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ azərbaycan döVLƏT ĠQTĠsad unġversġtetġ magġstratura məRKƏZĠ

 

78 

- istehlak fondunun keçici qalıqları və sair. 

Borc vəsaiti – müasir dövrdə dövriyyə vəsaitinin təşkili mənbələrində mühüm 

rol oynayır. 

Borc  vəsaiti  müəssisənin  pul  vəsaitinə  müvəqqəti  tələbatının  ödənilməsində 

iştirak edir. 

Borc  vəsaitindən  istifadə  müəssisənin  istehsalının  xarakteri  ilə,  mürəkkəb 

hesabalaşma-ödəmə  münasibətləri  ilə,  xüsusi  dövriyyə  vəsaitində  olan 

çatışmamazlığın örtülməsi və s. səbəblərlə əlaqədardır. 

Borc vəsaiti kimi qısamüddətli kredit çıxış edir. Kreditlər istifadə edilir: 

- xammal və materialın mövsümü ehtiyatlarına (mövsümü istehsal prosesi ilə 

əlaqədar olaraq); 

- xüsusi dövriyyə vəsaitinin çatışmamazlığının müvəqqəti tamamlanmasına; 

- hesablaşmaların həyata keçirilməsinə. 

 

Cədvəl 3.2.2. 

Ġqtisadiyyatda qısamüddətli  

kredit qoyuluĢları (milyon manat)* 

Qısamüddətli kreditlər 

2000 

2005 

2010 

2014 

Bütün kredit qoyuluşlar 

466,4 

1440,9 

9163,4  18542 

O cümlədən 

 

 

 

 

qısamüddətli 

336,4 

913,2 

2567,1  3931 

Yekuna görə faizlə 

72 

63,4 

28 

21,2 

*Azərbaycanın statistik göstəriciləri, 2015. 

 

Azərbaycan  iqtisadiyyatın  ümumi  kredit  qoyuluşlarının  və  o  cümlədən 

qısamüddətli  kreditlərin  həcmini  və  dinamikasını  yuxarıdakı  cədvəl  məlumatları 

xarakterizə  edir.  Belə  ki,  qısamüddətli  kredhitlərin  həcmi  ildən-ilə  artmış,  yəni 

2000-ci ildəki 336,4 mln.manatdan 2014-cü ildə 3931 mln.manata çatmışdır. Belə 

vəziyyəti  qənaətbəxş  hesab  etmək  olar.  Lakin  bütün  kredit  qoyuluşlarında  isə 

qısamüddətli  kreditlərin  həcmi  2000-ci  ildə  72%  təşkil  etdiyi  halda,  bu  rəqəm 

---

 

79 

2005-ci  ildə  63,4%-i,  2010-cu  ildə  28%-i,  2014-cü  ildə  isə  21,2  faizi  təşkil 

etmişdir. 

Hal-hazırda  dövriyyə  kapitalının  formalaşmasında  kreditor  borcu  da  iştirak 

edir. 

Kreditor  borcu,  müəssisənin  dövriyyəsinə  başqa  müəssisələrin  vəsaitini  cəlb 

etmək deməkdir. 

Kreditor  borcu  –  dövriyyə  vəsaitinin  formalaşmasının  plandan  kənar 

mənbəyini təşkil edir. 

Kreditor borcu 2 yerə ayrılır: 

1.

 

normal; 

2.

 

qeyri-normal. 

Normal borc qanunauyğundur və hesablaşmaların fəaliyyətdə olan qaydası ilə 

əlaqədardır. 

Lakin  qeyri-normal  borc  maliyyə,  hesablaşma  və  ödəmə  intizamının 

pozulması nəticəsində yaranır. 

 

Cədvəl 3.2.3. 

Müəssisə və təĢkilatların bank ssudaları üzrə  

vaxtı keçmiĢ borclara (ilin sonuna, mln.man)* 

ĠLLƏR 

MƏBLƏĞ 

2000 

100,1 

2005 

68,2 

2010 

492,9 

2014 

976,3 

*Azərbaycanın statistik göstəriciləri. 2015. 

 

Azərbaycan  iqtisadiyyatında  müəssisə  və  təşkilatların  qısa  müddətli  bank 

ssudaları  üzrə  vaxtı  keçmiş  borcların  həcmi  2000-ci  il  ilə  müqayisədə  (100,1 

mln.manat) 2014-cü ildə 976,3 mln.manata çatmış, yəni 876 mln.mapnat artmışdır 

ki, bu vəziyyəti də qşənaətbəxş hesab etmək olmaz. 

---

 

80 

Müəssisələrdə cəlb olunmuş vəsaitdən (kreditor borcu) başqa, sair vəsaitlər də 

var.  Məsələn,  ehtiyatların,  fondların  qalıqları,  məqsədli  vəsaitlər  (birbaşa  təyinatı 

üzrə istifadə olunmayan vəsaitlər) və s. 

Məqsədli fondlar və ehtiyatlar maya dəyəri, mənfəət və s. hesabına formalaşır. 

 

 

---

 

81 

§3.3. Təsərrüfat subyektlərində dövriyyə kapitalından səmərəli istifadə 

göstəriciləri və yolları 

 

Müəssisələrdə  dövriyyə  kapitalından  istifadə,  vaxt  amili  ilə  müəyyən  edilir. 

Dövriyyə kapitalından intensiv istifadə əsas məsələdir. İntensiv ifadəni xarakterizə 

edən  göstərici  isə  dövriyyə  kapitalının  dövriyyəsidir.  Bu  isə  nisbi  göstəricidir. 

Təcrübədə  dövriyyə  kapitalından  səmərəli  istifadəni  qiymətləndirmək  üçün 

dövriyyə vəsaitinin dövriyyəsinin bir sıra göstəricilərindən istifadə olunur. 

Dövriyyə vəsaitinin dövriyyəsi bir tam dövriyyənin uzunluğunu ifadə edir. Bir 

dövriyyə  vəsaitinin  pul  formasından  istehsal  ehtiyatlarına  çevrilməli  və  son 

nəticədə  hazır  məhsulun  satışı  və  satışdan  pul  vəsaitinin  müəssisənin  hesabına 

daxilolması müddətini nəzərdə tutur. Məhsulun satılması hələ bir dövriyyənin başa 

satması demək deyil. Bir dövriyyə satışdan pul gəlitrinin müəssisəyə daxil olması 

ilə başa çatmış hesab olunur. 

Dövriyyəyə avans edilmiş vəsaitlərin dövriyyəsinin tez başa çatması müəssisə 

üçün yaxşı nəticədir. Ddövriyyənin sürətinin artması dövriyyəyə əlavə vəsait daxil 

etməməklə az xərclə çox gəlir əldə etməyə imkan verir. Dövriyyənin sürətlənməsi 

material resurslarına qənaət etməyə,  yəni məhsul vahidinə xərcləri ixtisar etməyə 

imkan yaradır.  

 

Dövriyyə kapitalının dövriyyəsinin mərhələləri 

 

Birinci 

İkinci 

Üçüncü 

Dövriyyə 

kapitalının 

dövriyyəsinin mərhələləri 

Pul (təchizat) P-Ə  İstehsal İ-Ə

1

 

Mal (satış) Ə

1

-P

1

 

Avans  edilmiş  dəyərin 

dəyişilmə formaları 

Pul  

əmtəə 

Əmtəə 

İstehsal 

əmtəə 

Əmtəə 

Pul 

Avans  edilmiş  vəsaitlərin 

dövriyyəsi 

P-UE  

Tədavül fondları 

İE-BM-UM 

İstehsal 

dövriyyə 

fondları 

YM-P

1

 

Tədavül fondları 

 

---