Azərbaycan xalqının ümummilli lideri
Yüklə 4,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
30
edir. İlaxır çərşənbənin maraqlı ayinlərindən biri də "Ağacqorxutma"dır. Bar verən ağac bardan qaldıqda deyirlər ki, çilləyə düşüb qısırlaşıb. Çərşənbə günü ağac sahibi əlinə balta alıb onun yanına gəlir və deyir: - Ey barsız, bəhərsiz ağac, sən mənim nəyimə lazımsan?! Kəsəcəyəm səni! - Belə deyib ağacın üstünə hücum çəkir. Baltanın küpüylə, ağzıyla ağacın gövdəsinə astaca vurub onu səksəndirir. Bu zaman başqa biri, daha çox el ağsaqqalı, balta vuranı tutub saxlayır və deyir: - A kişi, kəsmə ağacı. Mən onu zaminə götürürəm. İnanıram ki, qarşıdakı ildə o bar verəcək. - Bu vaxt evdəkilərdən ayağı sayalı, əli bərəkətli sayılan ağacın dibinə şərbət səpir, buraya noğul, nabat, qovurğa, səməni qoyur. Həmçinin bağın bir küncündə çır-çırpı yandırıb tüstüsünü ağaclara verirlər ki, onlar xəstələnməsin, meyvələrinə qurd düşməsin. İlaxır çərşənbə gecəsində buğda, un çuvallarının, digər azuqə qablarının ağzı
açıq saxlanılır. İnama görə, həmin gecədə bərəkət paylanılır. Əgər bu vaxt çuvalların, qabların ağzı bağlı olsa, onda evin bərəkət payı kəsilər. İlaxır çərşənbədə su ilə dolu qaba uclarına pambıq sarınmış iki iynə salırlar. Əgər suda üzən iynələr ulduz tərəfdən bir-birinə yaxınlaşsa, ürəyində niyyət tutan kəs istəyinə çatacağına inanır. İlaxır çərşənbə axşamı ürəyində niyyət tutan kəs özü ilə bir açar götürüb evlərinin yaxınlığından keçən yola çıxır. Yolayrıcı olan yerdə açarı sağ ayağının altına qoyub gözləyir. Yoldan ötənlərin danışıqlarından eşitdiyi ilk sözü yadında saxlayıb açarı görürür və geri qayıdır. Eşitdiyi həmin ilk sözü ürəyində tutduğu niyyətlə tutuşdurur. Uyğunluq olduqda istəyinə çatacağına inanır. Açar niyyətin açıcısı deməkdir. İlaxır çərşənbədə iki almadan birinə nişan qoyulur. Sonra niyyət tutulub evdəkilərdən almalardan birini götürməsi istənilir. Əgər nişanlanmış alma götürülərsə, niyyət sahibi istəyinin hasil olacağına inanır. İlaxır çərşənbə gecəsində ərgən qızlar evin qapısında arxası həyətə sarı durub sağ ayaq başmaqlarını sağ əllə sağ çiyinlərindən arxaya atırlar. Sübh tezdən hamıdan erkən oyanıb başmağa baxırlar. Əgər başmağın burun tərəfi yola, daban tərəfi evə sarıdırsa, sahibi yaxın vaxtlarda xeyir xəbər eşidəcəyinə, ərə gedəcəyinə inanır. İlaxır çərşənbədə, eləcə də Novruz bayramı axşamı bəzədilmiş xonçada evdə olanların hər birinin adına şam yandırılır. Evdəkilərdən hər kəs özünün, ya da başqasının şamını gözaltı eləyib ürəyində niyyət tutur. Gözaltı olunmuş şam o birilərindən çox yanarsa, niyyət sahibi istəyinin başa gələcəyinə inanır. İlaxır çərşənbə gecəsinin sabahısı sübh tezdən evin damına bir ovuc buğda atarlar. Belə etdikdə, inama görə, il bolluq olar, evin bərəkəti artar. İlaxır çərşənbə tonqalının külünü evin dörd küncünə səpərlər, bu həm bərəkət, bolluq kimi, həm də bəd ruhları qovmaq məqsədi kimi mənalandırılır. İlaxır çərşənbə süfrəsi eynən Novruz bayramının təhvil süfrəsi kimi çox zəngin olur. Bu süfrə "Löyün", "Ləvin", "Yeddilöyün", "Yeddiləvin", hətta "Yeddisin" də 31
adlanır. Süfrənin belə adlarla adlanması da səbəbsiz deyil. İlaxır çərşənbə və Novruz süfrəsində yeddi adda yer-yemiş, nemət olmalıdır. Həm də bunların adı "s" hərfi ilə başlamalıdır: su, səməni, sünbül, sumaq, sulaq, soğan, sarımsaq. Əlbəttə, adları göstərilənlər Azərbaycanın hər yerində eyni cür olmur. Elə İranda da bu adlar fərqli şəkildədir və onların "Yeddisin" adlandırdıqları bunlardır: "səbas" (sünbül), "sib" (alma), "sancəd" (çaytikanı), "sif" (sarımsaq), "sirke" (sirkə), "sumaq" (sumaq), "səməni" (səməni). Bəzi mənbələrə görə, ərəb xilafətinin işğallarından qabaq ilin axır çərşənbəsi və Novruz süfrələrinə düzülənlər "s" yox, "ş" hərfi ilə başlayırmış və süfrəyə mütləq şərab da qoyulurmuş. İslam dini şərabı haram buyurduğundan "Yeddişin" Yeddisin" olmuşdur. Yəni, "ş"-ni "s" əvəz etmişdir. Nəinki Novruz bayramı, çərşənbə günlərində, ümumiyyətlə, Boz ayın başlanğıcından sonuna qədər oğlan uşaqları, cavanlar arasında keçirilən oyun- əyləncələrdən, demək olar ki, ən maraqlısı yumurta döyüşdürməkdir. Yumurta, ümumiyyətlə, Novruz bayramının əsas rəmzlərindən biridir. Novruzun dörd çərşənbəsinin əlamətləri öz ifadəsini yumurtada da tapıb. Belə ki, yumurta qabığının dairəviliyi torpaq mənasında olan dünyanı, pərdəsi bir növ havanı, ağı suyu, sarısı isə odu simvollaşdırır. Yumurtanın daha çox sarı, qırmızı, yaşıl rənglərlə boyadılması da, sözsüz ki, Günəşlə - odla, baharla, təbiətin yaşıllaşması istəyi ilə bağlı məsələdir. Çərşənbə, Novruz süfrələrini bişmiş, boyadılmış yumurtasız təsəvvür etmək mümkün deyil. Elə yumurta döyüşdürmədə də həm bişmiş, həm də daha çox çiy yumurtadan istifadə olunur. Yumurta döyüşdürənlər əvvəlcə onların bərk-boşluğunu yəqinləşdirməyə çalışırlar. Bunu döyüşdürüləcək yumurtaları dişə vurmaqla müəyyənləşdirirlər. Bu, "yumurtadadma" adlanır. Bilinəndə ki döyüşdürülən yumurtalardan birininki digərinkindən bərkdir, boş olan yumurtanın sahibi ona: "Əy, vurum", - deyir. "Əy, vurum" yumurtanın sivri tərəfindən azca aşağı nişan qoymaq deməkdir. Döyüşmədə sındırılmış yumurtalarla oyun da maraqlıdır. Uduzulmuş sınıq yumurtaları sıraya düzürlər. Sonra buraya bir xoruz buraxırlar. Xoruz sıradakı hansı yumurtanı dimdikləyirsə, sahibi qalib sayılır. Bir oyun da bişmiş yumurtaları yoxuşdan üzüaşağı diyirlətməkdir. Hansı yumurta daha uzağa diyirlənirsə, yenə də sahibi qalib bilinir. İlaxır çərşənbə axşamında yumurtadan fal vasitəsi kimi də istifadə olunur. Həmin gecə "Xıdır nəbi" mərasimində necədirsə, eləcə bir yumurtanı yük dolabının altına, taxçaya (rəfə) qoyurlar. Yumurtanın yanına qırmızı, qara rəngli boyalar da qoyurlar: Xıdır nəbi, Xıdır İlyas, Yumurtanın üstünü yaz. Ürəyimdə diləyim var, Nə yazırsan, qırmızı yaz, - Yüklə 4,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|