Azərbaycanin baş naziRLƏRİ
Yüklə 2,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
Böyük rus inqilabı Güney Qafqaz xalqlarının azadlığa çıxmasına səbəb olmuşdu, mən belə düşünmürəm ki, Qafqazın azadlıq sevən oğullarının – istər o azərbaycanlı olsun, istərsə də dağlı, gürcü və ya erməni olsun, müstəqil yaşamaq ideyasında, sərbəstlik ideyasında yolları birdir. 1919-cu il dekabrın 22-də Azərbaycan parlamenti N.Yusifbəyovun təşkil etdiyi beşinci hökumət kabinəsində F.Xoyskini xarici işlər naziri vəzifəsinə təyin edilmişdir. F.Xoyski bu vəzifədə 1920-ci ilin aprelinə qədər çalışmışdır. Paris sülh konfransı tərəfindən Azərbaycanın istiqlaliyyətinin tanınması münasibətilə Azərbaycan parlamentinin təntənəli iclası 1920-ci il yanvarın 14-də keçirildi. İclasda ilk söz xarici işlər naziri F.Xoyskiyə verildi. Azərbaycanın dünya ölkələri tərəfindən tanınması sahəsində ardıcıl mübarizə aparanlardan biri olmuş F.Xoyski parlamenti təbrik edərək böyük sevinclə bildirmişdir: «May ayının 28- də1918-ci ildə Azərbaycan xalqı öz istiqlaliyyətini aləmə məlum etmişdir. İstiqlalını elan etdikdən sonra bir millət gərək cəmi aləmə göstərsin və isbat etsin ki, istiqlaliyyətə layiqi vardır… bir il on ay müddətində Azərbaycan milləti öz həyatın, dolanacağın Avropaya, cəmi mədəniyyət aləminə məlum edib özünü öylə göstərdi ki, Avropa onun həqqini verməklə və istiqlalını təsdiq etməyə vadar oldu… Bu xəbər bizdən ötrü böyük bayramdır. Bu yalnız bizim üçün deyil, ümumi türk milləti və ümumi türk aləmi üçün böyük bir bayramdır. Böylə bir günü dərk etmək üçün qeyri millətlər on illər ilə çalışmışlar. Biz isə onu az müddətdə bir il yarım içərisində qazandıq». F.Xoyski sovet Rusiyası ilə əlaqələr yaratmaq haqqında Rusiyanın xalq xarici işlər komissarı G.Çiçerinlə bir neçə dəfə notalar mübadiləsi etmişdir. O, G.Çiçerinin Azərbaycanı general Denikinlə mübarizəyə cəlb etmək fikrinə qarşı çıxaraq, Azərbaycanın Rusiya tərəfindən tanınmasını, rus və Azərbaycan xalqları arasında ədalətli, hər iki dövlətin 14 suverenliyi prinsiplərinə əsaslanan mehriban qonşuluq münasibətləri yaradılmasını irəli sürmüşdür. Ancaq F.Xoyskinin sovet Rusiyası ilə münasibətləri yaxşılaşdırmaq cəhətləri bir fayda verməmişdir. 1920-ci il aprelin 15-də parlamentdə hökumətin sovet Rusiyasına diplomatik nümayəndə göndərmədiyini tənqid edən Əliheydər Qarayevə cavab verən F.Xoyski demişdir: «Biz üç dəfə sovet Rusiyasına dostluq əlaqələri yaratmaq üçün danışıqlara getməyə hazır olduğumuzu təklif etmişik. İndiyə kimi bizim təklifimiz diqqətdən kənarda qalıb. Çıxış edən natiq nahaq yerə bizi günahlandırır. Əgər o, istəyirsə ki, bizimlə Rusiya arasında dostluq münasibətləri yaradılsın, qoy onda o, öz həmfikirlərini danışıqlara getməyə məcbur etsin». Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti 1920-ci il aprelin 27-də XI ordu tərəfindən işğal edildi. F.Xoyski bu zaman Tiflis şəhərinə getmiş və orada 1920-ci il iyunun 19-da erməni quldurları tərəfindən xaincəsinə öldürülmüşdür. Xoyski Tiflisdə azərbaycanlıların qəbiristanlığında görkəmli filosof, maarifçi, dramaturq M.F.Axundovun məzarı yanında dəfn olunmuşdur. Onun öldürülməsi haqqında Tiflisdə çıxan «Qruziya» qəzetinin 23 iyun 1920-ci il sayında nekroloq dərc edilmişdir. Xoyskinin öldürülməsi bir sıra ölkələrin, o cümlədən Böyük Britaniya rəsmi dairələrinin diqqətini cəlb etmişdir. * * * - Adres-kalendarğ Azerbaydjanskoy Respubliki na 1920 q. Baku, 1920. - Azərbaycan Respublikası Siyasi Partiyalar və İctimai Hərəkatlar Dövlət Arxivi, f.276, siy.7, iş 253. - Azərbaycan Respublikası Dövlət Tarix Arxivi, f.970, siy.1, iş 241. - Azərbaycan tarixi. C.2. Bakı, 1964. - Azərbaycan tarixi. C.3. H.1. Bakı, 1973. 15 - Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. C.X. Bakı, 1987. - Azərbaycan Demokratik Respublikası. Azərbaycan hökuməti. 1918-1920. Bakı, 1990. - Azerbaydjanskaə Demokratiçeskaə Respublika (1918- 1920). Vneşnəə politika (dokumentı i materialı). Bakı, 1998. - Azərbaycan Cümhuriyyəti (1918-1920). Bakı, 1998. - Azerbaydjanskaə Demokratiçeskaə Respublika (1918- 1920). Parlament (stenoqrafiçeskie otçetı). Baku, 1998. - Balaeev A. Azerbaydjanskoe naüionalğno-demokratiçe- skoe dvijenie 1917-1920 qq. Baku, 1990. - Çlenı Qosudarstvennoy Dumı (portretı i bioqrafii). Vtoroy sozıv 1907-1912 qq. M., 1907. - Fətəli xan Xoyski: Həyat və fəaliyyəti (sənəd və materi- allar). Bakı, 1998. - Həsənov C. Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində (1918-1920). Bakı, 1993. - «Kaspiy» qəz., 1917, 23 aprel, №89; 14 sentyabr, №206; 14 noyabr, №249. - Qasımov M. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Xarici İşlər Nazirliyinin şəxsi heyəti. Bakı, 2002. - Qasımlı M., Hüseynova E. Azərbaycanın xarici işlər nazirləri. Bakı, 2003. - Qasımlı M. Birinci dünya müharibəsi illərində böyük dövlətlərin Azərbaycan siyasəti. III hissədə. II hissə. Bakı, 2001; III hissə. Bakı, 2004. - Qosudarstvennaə Duma. Vtoroy sozıv. Stenoqrafiçeskie otçetı. 1907 q. Sessiə vtoraə. T. I i II. SPb. 1907. - Quliev Dj.B. Borğba Kommunistiçeskoy Partii za osu- hestvlenii leninskoy naüionalğnoy politiki v Azerbaydjane. Baku, 1970. - «Qruziə» qəz., 1920, 23 iyun, №67. - Zakavkazskiy Seym. Stenoqrafiçeskiy otçet. I sessiə. Tiflis, 1918. - The Great Britian Archive Foreign Office, 371/4992/28423. 16 - Nəsibzadə N. Azərbaycan Demokratik Respublikası (məqalələr və sənədlər). Bakı, 1990. - Seidzade D.B. Azerbaydjanskie deputatı v Qosudarst- vennoy Dume Rossii. Baku, 1991. 17 Yüklə 2,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|