24
İkinci dünya müharibəsinin başlanması ilə əlaqədar olaraq Azərbaycanda da
gənclərin orduda xidmətə çağırılması işi gücləndirilmişdi. Lakin kənd
məktəblərində müəllim kadrları çatışmadığı üçün Müdafi Naziri K.Voroşilovun
göstərişinə əsasən bu müəllimlərin orduda xidmətə çağırılmasına müvəqqəti
möhlət verilmişdi. 1939-cu ilin noyabrının sonunda başlanmış Sovet-Finlandiya
müharibəsi uzandığı üçün kənd məktəbləri müəllimlərinə verilmiş möhlət
də ləğv
edildi və bunları da 1939-cu ilin oktyabr-dekabr aylarında hərbi xidmətə çağırdılar.
§ 2. Sovet-Finlandiya müharibəsi
Almaniya faşizminin Sovetlər İttifaqı ilə müharibəyə başlayacağı hamı üçün
aydın idi. Lakin Sovet rəhbərliyi bu qarşıdurmanın vaxtını uzatmalı idi. Çünki
Avropanın yarısını matorlar müharibəsi ilə diz çökdürən faşist ordusuna qarşı
adekvat hərbi qüvvə yox idi.
1939-cu ildə SSRİ sərhədlərinin qərbə doğru genişləndirilməsindən sonra
Sovet rəhbərliyi belə qərara gəldi ki, Leninqradın müdafiəsini gücləndirmək üçün
Leninqrad vilayətinin şimal sərhədini şimala doğru genişləndirmək lazımdır. Buna
uyğun olaraq 1939-cu ilin 30 noyabrında Sovet Finlandiya müharibəsi başlandı.
Millətlər cəmiyyəti (1919-cu ildə yaradılmışdır və SSRİ bu təşkilata 1934-
cü ildə qəbul edilmişdi) Finlandiya ilə müharibəyə başladığı üçün Sovetlər
İttifaqını 1939-cu ilin 14 dekabrında bu beynəlxalq təşkilatın üzvlüyündən xaric
etdi. ABŞ Prezidenti F.R.Ruzvelt 1940-cı ilin fevralında öz ölkəsinin gənclərinin
konqresində çıxış edərkən bu haqda belə demişdi: “Sovetlər İttifaqı... belə bir
mütləq diktatura ilə idarə olunur ki, digər beləsini dünyada tapmaq çətindir. O,
digər diktatura ilə İttifaqa girmiş və özündən hədsiz dərəcədə kiçik olan
qonşusunun ərazisinə soxulmuşdur: halbuki o, Sovetlər İttifaqına heç bir ziyan və
heç bir təhlükə yarada bilməzdi.
Sovetlər İttifaqı rəhbərliyi Finlandiya ilə müharibəni çox qısa müddətdə
qurtarmağı planlaşdırmışdı. Lakin faşist Almaniyasının köməyi ilə Finlandiyada
yaradılmış “Mannerheym xətti” adlı güclü istehkam xəttini dağıtmaq və Fin
ordusunun müqavimətini qırmaq Sovet Ordusu üçün çox çətin oldu və 1940-cı ilin
qışında aparılan hərbi əməliyyatlar böyük itkilərlə nəticələndi.
Azərbaycanlıların II dünya müharibəsində iştirakı da əsasən 1939-1940-cı
ilin qışında Sovetlər İttifaqının Finlandiyaya qarşı başladığı hərbi əməliyyatlar
dövründən başlanmışdır. Sovet-Finlandiya müharibəsində azərbaycanlılardan,
sonralar iki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı almış kapitan Həzi Aslanov,
leytenant Məmməd Məhərrəmov (sonralar o da Sovet İttifaqı Qəhrəmanı oldu), baş
serjant Əvəz Həşim oğlu Verdiyev, Semyon Levin və yüzlərlə digər azərbaycanlı
döyüşçülər iştirak etmişlər. Zabit Əbdülrəhman Fətəlibəyli-Düdənginski (Şərur