Azßrbaycan dèLÈ HƏvva abdullayeva iradə ƏFƏNDİyeva
Yüklə 3,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 4. SAQQALLI UşAQ II hissə Bizim bir müştərimiz
- Molla Əmi, doğrusu, mənim dərsim-zadım yoxdu, bu, bir yaddaşdı, yazdım ki, hesablar dolaşmasın.
- Balalarım
- Cəlil Məmmədquluzadə Çap üçün deyil 18 Qeyd.
- Açar sözlər
- Girdə yazılar da yumurtadan qalan borcumun hesabı imiş.
16 ❿ Mətndə işlənmiş “bir-iki” və “beş-altı” sayları aid olduğu əşyanın dəqiq miqdarını müəyyənləşdirə bilirmi? Fikrinizi bildirin və faktları qarşılaşdırın. | Aşağıdakı variantlardan hansındakı söz say deyil? A) bir-iki B) beş-altı C) beş-beş D) bir neçə E) xeyli | Necə bilirsiniz, düzgün variantdan başqa, yerdə qalan sayların hamısını eyni qrupa aid etmək olarmı? ⓫ Mətndə altından xətt çəkilmiş sözlərin quruluşca növünü müəy- yənləşdirib, yazılış qaydasını izah edin. Sonra sualların köməyi ilə həmin sözləri qrammatik mənalarına görə qruplaşdırıb dəftərinizə yazın. ⓬ Necə düşünürsünüz, mətndə qara kursivlə verilmiş sözlərin hamısını eyni nitq hissəsinə aid etmək olarmı? Bu sözlərin hansı nitq hissəsinə aid olduğunu müəyyənləşdirib qrammatik mənalarını izah edin. ⓭ Öz həmyaşıdlarınızda və ya kiçikyaşlı uşaqlarda müşahidə etdiyiniz hansı xoşagəlməz hərəkətlər sizi narahat edir? Çıxış yolunu nədə görürsünüz? Səs tonunuzu tənzimləməklə fikirlərinizi açıqlayın. ⓮ Hekayəni siz davam etdirməli olsaydınız, hadisənin davamını necə təsvir edərdiniz və o nə ilə nəticələnərdi? Fikirlərinizi mətnin əvvəlki abzasları ilə əlaqələndirib, öz variantınızı yoldaşlarınıza təqdim edin. ⓯ Mətnin adındakı “saqqallı” sözü necə tələffüz edilməlidir? Qoşasamitli sözlərin tələffüzü ilə əlaqədar müvafiq qaydanı yadınıza salın və əlavə misal- lar söyləməklə fikrinizi əsaslandırın. § 4. SAQQALLI UşAQ II hissə Bizim bir müştərimiz var idi ki, ayda bir, həftədə bir, sağ əlində bir vedrə yağ, sol əlində bir səbət yumurta, çiynində tərəzi, hıqqana-hıqqana pilləkənləri çıxar və bizə salam verəndən* sonra həmişə belə deyərdi: “Qab gətirin...” Bu kişinin adı Kəblə Əzimdir. Yaşı qırx-qırx beş olar. Ucaboy, bir kasıb və fağır İran əhlidir. Dünən yenə Kəblə Əzim yağ və yumurta gətirmişdi. Yağı çox təriflədi ki, Dərbənd yağıdır, çıxarı az olacaq, yeyəndə ətrindən doymaq* olmayacaq*. Yumurtaları da guya Qurnaşın kəndindən* gətirib, oranın toyuqları* guya çəmənlərin otundan* və çiçəyindən* başqa, bir şey yemirlər. Yağdan beş-altı manat, yumurtadan da yenə bir qədər borcumuz qaldı. Çünki o günü xırda pulumuz olmadı. Kəblə Əzim şeylərini götürdü və çıxdı dalana ki, getsin, mən də girdim otağa. Birdən yadıma düşdü ki, Kəblə Əzimə Çap üçün deyil 17 tapşırım, Ərdəbildən gələn olsa, mənə xəbər versin. Tez çıxdım dalana və gördüm ki, kişi yağı və yumurtanı qoyub yerə və keçib qapının dalına və bir gödək karandaşın ucunu ağzına soxub fikrə gedib. Divarda heyvana oxşar bir cızma-qara çəkilib, altından* bir neçə əlif, yanında bir neçə girdə şey. Mən çox təəccüb elədim və əhvalım da birdən nədənsə dəyişildi. Kəblə Əzim mətləbi duydu və mən soruşmamış dedi: – Molla Əmi, doğrusu, mənim dərsim-zadım yoxdu, bu, bir yaddaşdı, yazdım ki, hesablar dolaşmasın. Mən qəh-qəh çəkib güldüm. Kişi də bir az gülümsündü. Mən bircə bunu soruşdum ki, divara yazdığının mənası nədir? Mənası bu imiş: Kəblə Əzim istəyirmiş bir inək çəkə və inəyin altında yazdığı beş cızığın mənası bu imiş ki, mən ona beş manat inək yağından* borc lu qaldım. Girdə yazılar da yumurtadan qalan borcumun hesabı imiş. Mən yenə güldüm və uşaqlarımı* çağırdım və onlara belə dedim: – Uşaqlarım, uşaqlarım, gəlin, bura gəlin! Uşaqlar gəldilər və gözləri divara sataşan kimi çox-çox təəccüb elədilər və məndən* soruşmağa başladılar: – Dədə, bunu kim yazıb? Dedim: – Balalarım, bu yazını yazan da sizin kimi uşaq* idi; ancaq bircə fərqiniz oradadır ki, onun saqqalı var, sizin hələ saqqalınız yoxdur. Uşaqlar çox gülüşdülər... SÞZLÖK müştəri – клиент fağır – бедный hıqqana-hıqqana – спотыкаясь girdə – круглый İran əhli – mətləb – мысль житель Ирана cızıq – царапина ❶ Siz, yəqin ki, yazıçının öz hekayəsini nə üçün “Saqqallı uşaq” adlan- dırmasının səbəbini başa düşdünüz. Kəblə Əzimi uşağa bənzətməklə ata nə demək istəyirdi? Əsərdən çıxardığınız nəticə haqqında danışın və fikirlərinizi yoldaşlarınızla bölüşün. ❷ Necə bilirsiniz, “Tez çıxdım dalana və gördüm ki, ...” cümləsi ilə baş- lanan abzası hekayədən çıxarsaq, divardakı şəkillərin kim tərəfindən çəkildiyi məlum olardımı? Bu abzası təkrar oxuyun, onun mətnin əvvəlki hissələri ilə necə əlaqələndiyini təsvir edin və hekayədəki əhəmiyyətini əsaslandırın. ❸ Hekayədə sarı fonla fərqləndirilmiş abzası təkrar oxuyun. Əlamət və keyfiyyət bildirən sözlərdən istifadə etməklə Kəblə Əzimi hərtərəfli təsvir edin, onun haqqında ətraflı danışın. Nitqinizdə şəkilçi variantlarından istifadə edərkən ahəng qanununa əməl etməyi unutmayın! Cəlil Məmmədquluzadə Çap üçün deyil 18 Qeyd. Kəblə Əzim haqqında danışarkən bildiyiniz atalar sözləri və afo- rizm lərdən istifadə etsəniz, nitqiniz daha məzmunlu və cəlbedici olacaq! ❹ Kəblə Əzimin qeydlərini divarda cızma-qara şəklində aparmasının səbəbi nə ilə bağlı idi? Bu barədə hekayədə hər hansı bir işarə varmı? Fikirlərinizi əsaslandırarkən tarix fənnindən öyrəndiyiniz müvafiq məlumatlardan, baxdığınız kinofilmlərdəki uyğun nümunələrdən istifadə edin. | Nöqtələrin yerinə hansı ifadəni yazsanız, mətnə uyğun fikir alınar? Əgər Kəblə Əzim ... qeydlərini divarda cızma-qara şəklində yazmazdı. A) ağıllı olsaydı B) savadlı olsaydı C) bacarıqlı olsaydı D) düşüncəli olsaydı E) qoçaq və cəsarətli olsaydı ❺ Bilirsiniz ki, indi də evlərə qatıq-süd, meyvə-tərəvəz, pal-paltar gətirib satan insanlar var. Hekayədə olduğu kimi, indi də alıcıların bəzən onlara borc- lu qaldıqları vaxt olur. Kəblə Əzimlə indiki “Kəblə Əzimləri” müqayisə edin: onlar arasındakı fərq nədədir? Danışarkən “açar sözlər”dən istifadə edin və nitqinizi uyğun səs tonu ilə tənzimləyin. Açar sözlər: maşın, bloknot, qələm, siqnal, təhsil, orta məktəb, telefon ... ❻ Necə düşünürsünüz, hekayədən götürülmüş aşağıdakı cümlə mətnin hansı hissəsində işlənmişdir? Fikrinizi mətnə istinad etməklə əsaslandırın. Girdə yazılar da yumurtadan qalan borcumun hesabı imiş. A) giriş hissəsində B) əsas hissədə C) nəticə hissəsində D) girişlə əsas hissənin arasında E) nəticə ilə əsas hissənin arasında ❼ Aşağıda verilmiş sözləri Azərbaycan dilinə tərcümə edin və onla ra müxtəlif şəxslərə aid mənsubiyyət şəkilçiləri (ahəng qanununa uyğun) ar tır- maqla cümlələrdə işlədin. память, счет, стена, долг, разница, борода ❽ Mətndə üzərində ulduz işarəsi qoyulmuş sözləri tələffüz xüsusiyyəti baxımından qruplaşdırıb müvafiq sütunlarda yazın. Sonra qruplaşdırmanı düzgün apardığınızı əsaslandırmaq üçün müvafiq tələffüz qaydalarını yadınıza salın və konkret nümunələr əsasında izah edin. ❾ Mətndə qara şriftlə verilmiş sözləri bağlı olduqları sözlərlə birlikdə dəftərinizə köçürün. Sonra həmin sözlərdəki mənsubiyyət şəkilçilərini müəy- yənləşdirib altından xətt çəkin, hansı şəxsi bildirdiyini, təkdə, yoxsa cəmdə olduğunu söyləyin. | Altından xətt çəkdiyiniz şəkilçilərin şəxsə, yaxud əşyaya aid mənsubluq bildirdiyini faktlarla izah edin. Çap üçün deyil Yüklə 3,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|