Азярбайъан милли елмляр академийасы игтисадиййат институту
Yüklə 2,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
171 təyinatlı obyektlərin xüsusi çəkisi öz artımı ilə nəzərə çarpır. Xüsusilə, son dövrdə istehsal təyinatlı obyektlərə yönəldilən in- vestisiyalar əsas kapitala yönələn investisiyaların 80%-indən çoxunu təşkil etməkdədir. Həmçinin, iqtisadiyyat sahələri üzrə əsas kapitala yönəldilmiş investisiyaların tərkibində sənaye- istehsal sahələri üstünlük təşkil etsə də, bu investisiyaların struk- tur təhlili göstərir ki, bu sahəyə qoyulan investisiyaların içində neft-mədənçıxarma sənayesinin xüsusi çəkisi daha yüksəkliyi ilə özünü göstərir . İnvestisiya fəallığı, sahibkarlıq və təsərrüfat fəaliyyətinin inkişafı baxımından ölkədə təkmil infrastrukturun formalaşması, bu sahədə qarşıda duran əsas problemlərdən biridir. Xüsusilə, bank, maliyyə-kredit, sığorta, konsaltinq və digər xidmət sahə- lərinin bu istiqamətdə fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi, onların eyni zamanda regional inkişaf səviyyəsinin təmin edilməsi mü- hüm məsələlərdən biri kimi qiymətləndirilməlidir. Əsas kapitala yönəldilmiş xarici investisiyaların tərkibində xarici və müştərək təsərrüfat subyektlərinin qoyuluşlarının xüsu- si çəkisi üstünlük təşkil edir. Xüsusilə, qeyri-neft sektoruna aid sahələrdən biri olan emal sənayesinə yönəldilən xarici investisi- yaların 91%-i bu sahədə fəaliyyət göstərən xarici və müştərək təsərrüfat subyektləri tərəfindən qoyulmuşdur. Ölkədə yerli tə- sərrüfat subyektlərinə investisiyaların cəlbində strateji xarakterli planların müəyyənləşdirilməsi, investisiyanın cəlbi və mənim- sənilməsi ilə bağlı mərhələlərin qiymətləndirilməsi qənaətbəxş səviyyədə deyildir. Belə ki, təsərrüfat subyekti investisiyaların cəlbi prosesində strateji təhlillər aparmalı, investisiyanın cəl- binə, mənimsənilməsinə təsir edəcək amillər, mühit haqda zəruri və əhəmiyyətli informasiya bazasını yaratmalıdır (əmtəə, maliy- yə bazarı, işçi qüvvəsi, onların peşə-ixtisas səviyyəsi, rəqiblər və s.). Bu amil təsərrüfat subyektlərinə investisiya cəlbində və mə- nimsənilməsində pozitiv və neqativ cəhətlərin qiymətləndiril- məsinə geniş imkanlar yaradır. Aparılan tədqiqatlar ölkənin yerli təsərrüfat subyektlərində bu prosesin lazımi səviyyədə icra 172 olunmadığını və onun təşkili üçün zəruri imkanlardan (peşəkar mütəxəssis cəlbi, informasiya bazasının yaradılması, konsaltinq- məsləhət, audit, sığorta xidmətlərindən istifadə və s.) zəif istifa- də edildiyini göstərir. Belə vəziyyət isə təsərrüfat subyektlərinin investisiya cəlbində bir yönümlülüyə üstünlük verilməsi ilə nəti- cələnir: yalnız investisiya cəlb etməklə müəyyən layihə çərçivə- sində konkret tədbirlərin həyata keçirilməsinə, yeni texnoloji qurğuların qurulmasına və sonda yeni məhsul istehsal olunma- sına. Lakin, investisiyaların cəlbində və mənimsənilməsində ikinci yönümə diqqətin yetirilməməsi, investisiya cəlb olunduq- dan sonra onun mənimsənilməsində kənar mühitin qiymətlən- dirilməməsi, mükəmməl və əsaslandırılmış biznes planın hazır- lanmaması investisiyanın həyat qabiliyyətliliyi üçün ciddi prob- lemlər yaradır. Ölkənin təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyətində investorun, maraqlı tərəfin xüsusi diqqət yetirdiyi məsələ investisiya cəlb edən subyektin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin, maliyyə daya- naqlığının və perspektiv fəaliyyət imkanlarının müstəqil audit qurumları tərəfindən (sərbəst auditorların və ya auditor təşki- latlarının) qiymətləndirilməsi, bu haqda onların təhlili və rəyləri olur. Bu prosesdə də yerli təsərrüfat subyektləri bir sıra ciddi çətinliklərlə üzləşməli olurlar. Yerli təsərrüfat subyektləri xarici və daxili mənbələrdən (bank, maliyyə-kredit təşkilatları və s.) investisiya cəlb etdikdə, investor subyektdə auditin aparılma- sında ölkədə fəaliyyət göstərən beynəlxalq auditor təşkilatlarının rəyinin olmasına üstünlük verir. Müvafiq audit təşkilatlarının beynəlxalq aləmdə mövcud olan yüksək nüfuzu, onların yerli və xarici uçot və audit standartlarına uyğun audit aparması, apar- dığı təhlil və qiymətləndirmələrin çoxşaxəliliyi bu baxımdan önəmli rol oynayır. Lakin, belə auditin keçirilməsi çox yüksək dəyərliliyi ilə fərqləndiyi üçün, yerli təsərrüfat subyektlərinin belə prosesin keçirilməsinə imkanları çatmır, belə ki, müvafiq auditlərin orta qiyməti 50-100 min ABŞ dolları həcmində olur (31, 41). Yerli auditor və auditor təşkilatlarının çox hissəsi isə 173 beynəlxalq auditor təşkilatlarının imkan və təcrübəsinə malik deyildir. Eyni zamanda, belə imkanların müəyyən hissəsinə ma- lik olan yerli auditor təşkilatlarının və auditorların verdiyi rəy isə beynəlxalq təşkilatlar, investorlar tərəfindən yüksək qiy- mətləndirilmir. Bu amil daha çox yerli audit qurumlarının beynəlxalq aləmdə yüksək nüfuza malik olmaması, onların peşə məsuliyyətini sığortalamaması ilə sıx bağlı olur və bütün bu amillər, təbii ki, yerli təsərrüfat subyektlərinin investisiya cəlb etmək imkanlarına öz mənfi təsirini göstərir. Ölkədə yeni yaradılan və özəlləşdirilən təsərrüfat subyekt- lərinin vergi ödəmələrinin stabilləşdirilməsi və sadələşdirilməsi üzrə tədbirlər həyat keçirilsə də (təsərrüfat və sahibkarlıq fəa- liyyətinin inkişaf etdirilməsi, onların birbaşa vergi yükünün azaldılması məqsədilə mənfəət vergisinin dərəcəsi 22 faizdən 20 faizə, fiziki şəxslərdən gəlir vergisinin maksimal həddinin 35 faizdən 30 faizə, fərdi sahibkarlar üçün isə 35 faizdən 20 faizə endirilməsi və s.), lakin bu subyektlərin maliyyə-təsərrüfat fəa- liyyətinin dayanıqlığının artması, onların malliyyə vəziyyətinin möhkəmlənməsi üçün ən azı normal və əlverişli təsərrüfat mühi- tində beş il vaxtın keçməsi zəruridir. Azərbaycanda isə, yerli və xarici kapitallı təsərrüfat subyektinə yanaşmada ciddi fərq qo- yulmayaraq, onların vergi ödəmələrində də eyni mexanizm tət- biq edilməkdədir. Belə ki, mənfəət, əmlak, torpaq və s. Vergilə- rin artımında bu amil özünü bir daha göstərməkdədir. Lakin, yerli təsərrüfat subyektlərinin əksəriyyəti, əsasən də özəlləş- dirilən subyektlər malik olduğu bəzən geniş ərazinin və istifadə iqtidarında olmadığı avadanlığın mövcudluğuna görə müvafiq vergi ödənişləri etmək məcburiyyətində qalırlar ki, bu da sonda onların maliyyə nəticələrində özünü göstərir. Azərbaycan Respublikasında Dövlət büdcəsinin gəlirlər hissəsinin formalaşmasında istər neft sektorunda olan təsərrüfat subyektlərinin, istərsə də qeyri-neft sektoruna aid subyektlərin rolu öz üstünlüyü ilə çıxış etməklə, büdcə daxilolmalarının əsa- sını təşkil edir. Lakin, çoxsaylı təsərrüfat subyektlərinin, əsasən Yüklə 2,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|