Азярбайъан милли елмляр академийасы игтисадиййат институту
Yüklə 2,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
180 lazımi məlumatların əldə olunma imkanlarının asanlaşmasını və təsdiqini ön planda görməyi vacib sayır. Ancaq, ölkədə bu zəruri mexanizmin formalaşmasındakı problemlər həm müvafiq in- frastruktur sahələrinin, həm də fond bazarının qeyri-təkmil inki- şafı ilə bağlıdır. Davam etməkdə olan maliyyə böhranı ölkədə yeni iri və orta investisiya layihələrini həyata keçirməyə imkan yaratmaya bilər. Tədqiqatlar göstərir ki, ümumi investisiya siyasətində artıq belə təsirlər hiss edilir və risklər daha da artır. Qlobal tələbatın azalması səbəbindən dünya əmtəə bazarlarında da kəskin qiymət ucuzlaşması baş verib. Son dövrdə neftin qiymətinin 2-3, əlvan və qara metalların və digər əmtəələrin, malların qiymətinin isə 2 - 2,5 dəfə ucuzlaşması baş vermişdir. Belə vəziyyət ölkədən ix- rac olunan məhsul və əmtəələrin qiymətinə də ciddi təsir gös- tərməklə, onsuz da güclü maliyyə dayanaqlığı və rəqabət qabi- liyyətliliyi olmayan yerli təsərrüfat subyektlərinin tədricən müf- lisləşməsinə və onun ardınca neqativ sosial-iqtisadi fəsadların yaranmasına təkan verə bilər. Lakin, ölkədə qəribə tendensiya baş alıb getməkdədir. Ölkəyə gətirilən, idxal olunan məhsul və əmtəələrin dünyada qiymətinin aşağı düşməsinə baxmayaraq, Azərbaycanda bu qiymətlər əvvəllərdə olduğu kimi qalmaqda və bəzən də çox cüzi dəyişikliklərlə müşahidə edilməkdədir. Azər- baycanda bu amil qeyri-sağlam rəqabət mühitinin, inhisarçılıq hallarının hələ də güclü olması ilə daha çox bağlıdır. Bazar mü- nasibətlərinin inkişafı üçün ciddi problem yaradan belə neqativ hallara artıq son qoyulmalı və rəqabət mühiti sağlamlaşdırıl- malıdır. Keçən əsrin iqtisadi inkişaf tendensiyaları və müasir döv- rün mövcud inkişaf problemləri göstərir ki, belə böhranların orta davametmə müddəti yaxşı halda 2-3 il, əks halda isə 5-7 il çəkir. Ölkə Prezidentinin tapşırığı ilə həyata keçirilmiş qabaqlayıcı tədbirlər nəticəsində böhranın mənfi təsirləri 2008-ci il ərzində ölkə iqtisadiyyatında praktiki olaraq ciddi hiss olunmayıb. Bununla belə, son təhlillər göstərir ki, artıq bütün dünya ölkələ- 181 rinin üzləşdiyi maliyyə və iqtisadi böhran ehtimal edildiyindən daha dərin, sarsıdıcı, uzunmüddətli olacaqdır. Həmçinin, dün- yadakı maliyyə böhranının Azərbaycana təsirləri son illərdə də müəyyən şəkildə hiss edilmişdir. Ümumilikdə, maliyyə böhranı özünü iqtisadi fəallığın aşağı düşməsində daha çox göstərir. Buna baxmayaraq, başqa ölkələrlə müqayisədə Azərbaycan maliyyə böhranının birinci mərhələsinə duruş gətirə bilən ölkələr sırasındadır. Amma böhran qiymətləndimə və hesabla- malara görə 3 il çəksə, onda Azərbaycana onun təsiri ötən illərlə müqayisədə daha çox olacaqdır. Təbii ki, belə xoşagəlməz inki- şaf meyli ümumi iqtisadi inkişafla birgə, yerli təsərrüfat sub- yektlərinin fəaliyyətinə də güclü mənfi təsir göstərə bilər. Dünya iqtisadiyyatının üzləşdiyi maliyyə böhranından sonra digər ciddi problem iqtisadi artım tempinin qlobal azalmasıdır ki, mövcud böhranın daha uzun müddət davam etməsi digər ölkələr kimi, Azərbaycana da öz aşağıdakı neqativ təsirlərini göstərə bilər: - Əmtəəyə olan tələbatın azalması istehsalın azalmasına səbəb ola bilər; - İstehsalın zəifləməsi, xammal təchizatı ölkələrinin bazar- larının zəifləməsi nəticəsində ixrac həcminin azalmasına təsir göstərə bilər; - Dünya iqtisadiyyatının üzləşdiyi ciddi problem - beynəl- xalq bazarda neftə olan tələbatın azalması və onun qiymətinin aşağı düşməsi ilə bağlı iqtisadiyyatı xammaldan asılı olan ölkə- lərdə, o cümlədən, Azərbaycan Respublikasında maliyyə sektoru ilə yanaşı iqtisadiyyatın real sektorunda və sosial sferada tənəz- zülə gətirib çıxara bilər; - İstehsal tələbləri azaldığından istehsal və bölgü prosesi zəifləyə bilər; - Mövcud problemlər iqtisadi inkişaf tempinin aşağı düş- məsinə, təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyətinin zəifləməsinə, iş- sizlik və yoxsulluq səviyyəsinin yüksəlməsinə, iqtisadiyyatın tədricən tənəzzülünə təsir göstərər; 182 - Maliyyə sektorunda zəruri islahatların aparılmaması ma- liyyə əməliyyatları iştirakçılarının fəaliyyətinin və əməliyyat- larının qeyri-şəffaf qalmasına, bu da öz növbəsində bərpaya mane olan likvidliyin azalmasına səbəb ola bilər; - Enerji istehlakında alternativ və ucuz mənbələrin tapıl- masına, qənaətli evlər və avtomobillər istehsalına təkan verə bi- lər; - İctimai nəqliyyat sektorunun inkişaf etdirilməsinə böyük investisiya cəlbini artıra bilər; - Alternativ enerji mənbələrinin və məhsullarının ticarəti daha əlverişli və rəqabət qabiliyyətli ola bilər. Ölkənin sənaye sahəsinə daxil olan təsərrüfat subyekt- lərində əsas istehsal fondlarının sıradançıxma səviyyəsini son beş ildə eyni baxımdan qiymətləndirmək mümkün deyildir. Belə ki, ümumi sənaye üzrə təsərrüfat subyektlərində əsas istehsal fondlarının sıradan çıxma səviyyəsi əsas istehsal fondlarının ümumi dəyərinə nisbətən 2005-ci illə müqayisədə 2010-cu ildə orta hesabla 0,1% artmışdır. Müvafiq dövr ərzində bu sahədə ən aşağı göstərici neft və mədənçıxarma sektoruna aid təsərrüfat subyektlərində, 0,2% artımla müşahidə edilmişdir. Əksinə, səna- yenin bir çox sahələrində bu dövr ərzində istehsal fondlarının sıradan çıxma səviyyəsi daha yüksək olmuşdur. Belə ki, yeyinti sektoruna aid olan təsərrüfat subyektlərində müvafiq göstərici 1%, əczaçılıq məhsullarının istehsalında 2,3%, metal-lurgiya və hazır metal məmulatlarının istehsalında 1,2%, elektrik və maşın avadanlıqlarının istehsalında 2,5% və s. Azərbaycanda sənaye yönümlü təsərrüfat subyektlərinin bir çoxunda əsas istehsal fondlarının yeniləşməsi prosesi baş versə də, ümumilikdə 2005- ci illə müqayisədə 2010-cu ildə bu sahədə əsas istehsal fond- larının yeniləşmə səviyyəsi (onların əsas istehsal fondlarının ümumi dəyərinə nisbətən) 15,5% -dən 10,4% -dək aşağı en- mişdir (27). Sənaye və istehsal yönümlü təsərrüfat subyektlərində ümumilikdə 2005-ci illə müqayisədə 2009-cu ildə bir işçiyə dü- Yüklə 2,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|