Азярбайъан милли елмляр академийасы игтисадиййат институту
Yüklə 2,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
174 də perspektivli və ixrac imkanları üçün əlverişli şəraiti, poten- sialı olan təsərrüfat subyektlərinin istehsal-texniki, maliyyə təminatının artırılması üçün büdcədən ciddi ayrımlar hələ ki, həyata keçirilmir. Belə yardımlar İqtisadi İnkişaf Nazirliyi nəz- dində olan Sahibkarlığa Kömək Milli Fonduna (SKMF) büd- cədən ayrılan vəsaitlər hesabına təmin edilir ki, bu maliyyə re- sursları da 2003 -ci ildən başlayaraq həyata keçirilsə də onun il- lik həcmi 75-80 milyon manat arası dəyişir. Müvafiq yardım və ya dəstək mexanizmində əsaslandırılmış proqram və dövlət siya- səti üzrə beynəlxalq rəqabətə, inkişafa yönəldilmiş sis-temlilik nəzərə çarpmır. Belə güzəştli vəsaitlər, kreditlər mövcud hüquqi əsaslara müvafiq olaraq, ehtiyacı olan və təqdim etdiyi sənədləri tələb edilən normalara uyğun gələn təsərrüfat subyektlərinə ayrılır və burada təsərrüfat subyektinin sahəvi xüsusiyyəti, fəa- liyyət istiqaməti və perspektiv inkişaf üçün əhəmiyyəti zəruri əsas kimi çox vaxt diqqət mərkəzindən kənarda qalır. Digər tə- rəfdən, bələdiyyə orqanlarının yerli gəlir və xərclərini tənzim- ləmək üçün dövlət büdcəsindən mərkəzləşdirilmiş qaydada ayrı- lan xərclərin məbləği öz artım meyli ilə müşahidə olunur. Belə ki, artıq 2009-cu ildə ölkə üzrə büdcə və digər mənbələrdən ayrılan belə xərclərin həcmi 810 milyon manat təşkil etmiş, hə- min orqanların özlərinin gəlirləri hesabına xərclərinə yönəltdiyi vəsait isə 288 milyon manata çatmışdır (27, 29). Bələdiyyə or- qanlarına ayrılan maliyyə vəsaitlərinin hər il artımına baxma- yaraq, onlar bu vəsaitlərdən iqtisadi proqramların hazırlanması, adi və ya istehsal yönümlü təsərrüfat subyektlərinin yaradılması, mövcud olan subyektlərin fəaliyyətinin bərpası üçün, demək olar ki, istifadə etmir, əksinə, daha çox sosial məsələlərin həlli ilə bağlı müvafiq vəsaitlərdən istifadəyə üstünlük verirlər. Beynəlxalq təcürbədə tətbiq olunan səmərəli və çevik vergi standartlarının ölkədə tətbiqinin yubadılaması daha çox yerli təsərrüfat subyektlərinin maliyyə vəziyyətinə və təsərrüfat fəa- liyyətinə öz neqativ təsirini göstərməkdədir. Yəni belə müasir yanaşma, vergi mexanizminin təkmilləşdirilməsi və bu sahədə 175 beynəlxalq standartların tətbiqi Azərbaycan büdcəsinə yaxın beş ildən sonra daxil olan vergi ödənişlərinin həcminin artma- sına, vergi ödəyicilərinin əhatə dairəsinin genişlənməsinə, təsər- rüfat subyektlərinin maliyyə vəziyyətinin və likvidlilik səviy- yəsinin yaxşılaşmasına müsbət təsir göstərmək imkanlarına ma- likdir. Büdcə gəlirlərinin formalaşmasında Azərbaycan Respub- likasında iqtisadi siyasətin əsas tərkib hissəsi olan vergi isla- hatları aşağıdakı başlıca prinsiplərə əsaslanmalıdır: ümumi məq- sədyönlülük; sadəlik; fiskal səmərəlilik; vergiləri ödəməkdən yayınma meyllərinə sədd çəkilməsi; universallıq; ictimai faydalı fəaliyyət növlərinin inkişafının stimullaşdırılması və zərərli fəa- liyyət növlərinin qarşısının alınması; büdcənin və vergi ödəyi- cilərinin gəlirlərinin inflyasiyadan müdafiəsi. Aparılan araşdır- malar göstərir ki, respublikanın iqtisadi və sosial vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün beynəlxalq standartlara uyğun olaraq yeni mütərəqqi vergi növləri qəbul etməklə formalaşmış vergi me- xanizmini daha da təkmilləşdirmək zəruridir. Qeyd etmək lazım- dır ki, respublikada hələ ki, işlək vergi sistemi və mexanizmi tam formalaşmamışdır. Çünki işlək vergi sisteminin və mexa- nizminin yaradılmasında müəyyən maneələr və çətinliklər mövcuddur. Mükəmməl vergi sistemi həmin çatışmamazlıqların aradan qaldırılmasını tələb edir. İqtisadi təhlillərin nəticələri göstərir ki, təsərrüfat subyektlərində vergi qanunvericiliyinin po- zulması halları əsasən mənfəətin vergiyə cəlbetmədən gizlə- dilməsi, məhsulun maya dəyərinin qəsdən şişirdilməsi, əlavə də- yər vergisi və digər ödənişlərin düzgün hesablanmaması, idxal- ixrac əməliyyatlarında çatışmazlıqların mövcudluğu, maliyyə intizamına düzgün əməl olunmaması, sahibkarlıq və kommer- siya subyektlərində sənədlərin tam doğru-dürüst aparılmaması və sair kimi amillərdə özünü büruzə verir. Sahibkarlıq və təsərrüfat subyektlərinin maliyyələşmə və in- vestisiya cəlbi ilə bağlı problemlərinin həlli istiqamətində dövlət səviyyəsində yardım mexanizmini hələ ki təkmil səviyyədə qiy- 176 mətləndirmək qeyri-mümkündür. Belə ki, SKMF, “Azərbaycan İnvestisiya Şirkəti” ASC, Azərbaycanda İxracın və İnvestisiya- ların Təşviqi Fondu və digər bu kimi qurumlar müvafiq prob- lemlərin həlli istiqamətində fəaliyyət göstərsə də, onların maliy- yə təminatı yetərli həcmdə olmayıb, investisiya cəlbi sahəsində isə əsas üstünlüyü təbliğat-maarifləndirmə, xarici donorların Azərbaycana cəlbi məsələlərinin həllinə verməklə, öz funksiya- larını başa çatmış hesab edirlər. Azərbaycan Respublikasında təsərrüfat subyektlərinin istehsal fəaliyyətinin təşkilində və genişləndirilməsində maliyyə təminatı və maliyyə vəsaitlərinin axınının davamlı olması xüsusi zəru-rətdən çıxış edir. Müasir şəraitdə yerli təsərrüfat subyekt- lərində bu zəruri amillər üzrə daim problemlər yaşanmaqdadır. Mövcud vəziyyət təsərrüfat subyektlərinin istehsal potensialının, maddi-texniki bazasının zəifliyi, idarəetmə sisteminin qeyri- mükəmməlliyi və digər bu kimi mühüm səbəblərdən irəli gəlib, onların istehsal prosesini səmərəli şəkildə qura bilməməsinə, bazara rəqabət qabiliyyətli məhsul çıxarmaqda ciddi çətinliklərlə üzləşməsinə təsir edir. Bütün bu amillər son nəticədə, bu təsər- rüfat subyektlərinin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin pisləşmə- sinə, maliyyə dayanaqlığının zəifləməsinə, maliyyə resurslarına olan ehtiyaclarının artmasına təkan verir. Bütün belə problemlərin həllində, beynəlxalq təcürbədə ol- duğu kimi, Azərbaycanda da bank və maliyyə kredit təşkilat- larının rolu xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Məhz bunun nəticəsidir ki, son on ilə yaxın müddətdə bu sahədə irəliləyişlər müşahidə olunmaqdadır. Belə ki, bank və maliyyə-kredit təşkilatları tərə- findən iqtisadiyyat sahələrinə, o cümlədən də təsərrüfat subyekt- lərinə verilən kreditlərin həcmi 9 dəfəyə yaxın artaraq, 8408 milyon manat təşkil etmişdir. Lakin, verilən kreditlərin vaxtında və ya tam qaytarılmasında çətinliklər qalmaqdadır. Belə vəziy- yət daha çox yerli istehsal və digər təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyəti nəticəsində yaranır. Məhz bu kimi amillərin nəticə- sidir ki, müvafiq dövr ərzində vaxtı keçmiş kreditlərin həcmi 3 Yüklə 2,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|