Азярбайъан Республикасынын
Yüklə 1,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Abid Tahirli
- Bütün türkl ərin tərcümanı
• Abid Tahirli ~ 30 ~ ağır itki kimi dəyərləndirmişlər. Bakıda buraxılan mətbu orqanlar da - «M əktəb», «Dirilik», «İqbal», «İrşad», bir sözlə, istisnasız bütün milli m ətbu nəşrlər İ.Qaspiralının vəfatını milli matəm kimi qeyd etmişlər. İsmayıl bəyin vəfatı ilə bağlı dövri mətbuatda dərc edilən əksər yazılar ya bütöv, ya da bir hissəsi «Tərcüman»da da verilmişdir. Qəzet eyni zamanda Rusiyanın hər tərəfindən gönd ərilən başsağlığı və hüzn teleqramlarını da dərc etmişdir. Bir neç ə sətirlik həmin teleqramlar da İ.Qaspiralının parlaq sima və böyük itki olduğunu kifayət qədər geniş əks etdirir. Əli Mərdan bəy Topçubaşov Bakıdan «Tərcüman»a gönd ərdiyi teleqramda yazırdı ki, vəfasız əcəl müsəlmanların yolunu nurlandıran çırağı söndürdü, tək «Tərcüman» yox, bütün Rusiya müs əlmanları yetim qaldı. Zaqafqaziya müftisi Qayıbov Baxçasaraya ünvanladığı teleqramda İ.Qaspiralının bütün ömrü boyu müsəlmanların mədəni t ərəqqisinə qəhrəmanə çalışdığını vurğulayır. Zaqafqaziya şeyxülislamı Pişnamazadə İsmayıl bəyi həqiqi millət xadimi və müs əlman ədəbiyyatının ruhi-piranəsi adlandırır. M.Ə.Rəsulzadə Bakıdan yazırdı: «Turanın əmsalsız mədəni q əhrəmanı və Rusiya müsəlmanları ustadının matəm dəstəsi arxasında ağlayıb gedənlərə mən də göz yaşları ilə qoşuluram». Orenburqdan «Müs əlman tələbələrə yardım cəmiyyəti»nin s ədri Hüseynov Qaspiralı ideyalarından birinin icrasına çalışdıqlarını bildirir və yazır ki, kədərimi mərhumun tabutu üzərinə bir əklil kimi qoyuram. Orenburqdan gələn başqa bir teleqramı Qızlar məktəbinin müəllim-şagirdləri göndərmişdir: «…Rusiyada ana dilind ə qadınlar üçün jurnal çıxaran, məktəb açan Qaspiralının v əfatından fövqəladə məhzun və mükəddər olduq». Orenburqda • Bütün türkl ərin tərcümanı ~ 31 ~ çıxan «Vakit» və «Şura» qəzetləri İsmayıl bəyi «əzəmətli ustaya», özl ərinin mənəvi atasına bənzədir. Ufadan müfti Sultanov Qaspiralı ail əsinə baş verən kədəri öz ailəsinin kədəri hesab edir, Ufadakı «Müs əlman xeyriyyə cəmiyyəti»nin rəisi Həkimov həqiqəti müdafiə ed ən qəhrəman və millət xadiminin – İ.Qaspiralının vəfatı xəbərini d əhşətlə qarşıladığını dərin hüznlə çatdırır, «Durmus» qəzeti isə İ.Qaspiralını «birinci böyük ustad» adlandırır və mükəddər olduğunu izhar edir. «Millətin mənəvi atası vəfat etdisə də, onun fikirl əri daim tatar gənclərinin yolbaşçısı olacaqdır» – bu m əzmunda teleqramı Kazan müxbir və ədibləri imzalamışlar. Kazandan «Yıldız» qəzeti İ.Qaspiralını «əziz yol göst əricisi», Petroqraddan «Müsəlman nəşri-maarif cəmiyyəti»nin r əisi Əminə Sırtlanova isə onu «islam dünyasının çırağı» kimi s əciyyələndirir. Petroqraddan «İl» qəzeti İ.Qaspiralının vəfatını «milli yas» hesab edir. Simferopol, Yalta, İstanbul, Tiflis, Moskvadan… gələn çox sayda teleqramlarda İ.Qaspiralının – «Rusiya müsəlmanlarının ən böyük adamının», «millətinin ən alicənab və fazil oğlunun», «qadın tərəqqisi və maarifinin ölməz müdafiəçisi və camaat xadiminin», «möht ərəm pədərin» vəfatı ilə bağlı hüzn və eyni zamanda onun tarixi xidm ətləri qısa, kədərli, həm də təsirli cüml ələrlə əksini tapmışdır. Biz bil ərəkdən İ.Qaspiralının vəfatı ilə bağlı teleqramlardan bir q ədər geniş bəhs etdik. Böyük sevgi, həm də emosional dillə q ələmə alınmış bu teleqramlara nəzər saldıqca ümumxalq matəm m ənzərəsi dərin təəssürat yaradır, böyük xalq xadiminə bəslənən sevginin n əhayətsizliyi bir daha əyan olur, həm də Qaspiralı ideyalarının hələ sağ ikən yayıldığı, təqdir olunduğu ucsuz-bucaqsız coğrafi ərazi göz önündə canlanır… • Abid Tahirli ~ 32 ~ Ölk ədə, regionda baş verən ictimai-siyasi, tarixi t əbəddülatlara (I Dünya müharibəsi, Burjua inqilabı, Vətəndaş müharib əsi, Böyük Oktyabr Sosialist inqilabı, Çar Rusiyası ərazisində qısa müddətli olsa da, bəzi müstəqil dövlətlərin yaranması, onların süqutu və s. və i.) baxmayaraq, İ.Qaspiralının adı v əfatından sonra da bir müddət qəzet və jurnalların səhifəsindən düşməmişdir. Sovet hakimiyy əti illərində İ.Qaspiralı irsi və şəxsiyyətinə rejim v ə kommunist ideologiyası qatı düşmən kəsilmişdir. Şovinist Katkov, missionerl ər Pobedonostnov, Ostroumov, İlminski, Maşanov, çar senzuraları, türk-islam əleyhdarı olan çox sayda q əzetlər, İsmayıl bəyi «kafir» adlandıran müsəlman din xadimləri, ona «x əyalpərəst» - deyə hücum edən bəzi üzdəniraq ziyalılarımız diri, canlı İ.Qaspiralı üçün real, ciddi təhlükə olsa da, qarşısıalınmaz deyildil ər. Qaspiralı onları susdururdu. Daha qəddarı, zalımı Qaspiralı ruhundan, ideyasından təşvişə düşən, əndişələnən, elə buna gör ə də, onu tarixin səhifəsindən silməyi qərara alan sovet quruluşu və bolşevik ideologiyası idi. Təsadüfi deyil ki, Sovet hakimiyy əti hər vəchlə İ.Qaspiralını pantürkist, panislamist adı ilə yaddaşlardan silməyə, unutdurmağa çalışırdı. Hicr ət, mühacirət, yaxud «təlatümlü dərya»nın kəraməti İsmayıl bəy mühacirətlə, mühacirlərlə bağlı «Tərcüman» da d əfələrlə məqalələrlə çıxış etmişdir. O, mühacirətin yaranması s əbəblərini, müxtəlif dövlətlərin mühacirət probleminə münasibə- tini, ayrı-ayrı xalqların, mühacirlərin özünəməxsus xüsusiyyətlərini t əhlil etmiş, müəyyən qənaətlərə gəlmişdir. Başlıca nəticə ondan ibar ətdir ki, İ.Qaspiralı mühacirətə qarşı olmuşdur, onun fikrincə, Yüklə 1,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|