Азярбайъан Республикасынын
Yüklə 1,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bütün türkl ərin tərcümanı
- Abid Tahirli
- Bütün türkl ərin tərcümanı 47 Tarix elml əri namizədi, Moskva Dövlət Universitetinin
- Svetlana Çervonnaya
• Bütün türkl ərin tərcümanı ~ 45 ~ il ə gənc nəsil ənənəvi, dini biliklərlə yanaşı dünyəvi elmlərə də sahib olmalıdır». (İ.Qaspiralının yubileyində çıxışından, Krım, 28.03.2011). Prof.dr. Nadir Dövl ət (Yeditəpə Universiteti): 1908-ci ilin sonlarında Türkiyədə formalaşmağa başlayan «islamçılıq», «q ərbçilik», «türkçülük» kimi fərqli fikri axınlarının hamısı müxt əlif baxışlardan da olsa, Qaspiralıda özlərinə uyğun nöqtələr tapa bilirdil ər». («İsmayıl bəy Qaspiralı» sənədli filmində çıxışından. TRT-2, 7-14-21 aprel 2004). «Krım tatarlarından kənarda – Kazanda – tatar aydınları arasında da bu mövzuya (ruslarla dil tapmaq nəzərdə tutulur – T.A.) maraq olduqca çoxdur. Ən son olaraq, 1993-cü ildə Çiym vakfı t ərəfindən «Fikir» seriyasından olmaq üzrə «Rusiya və Şərq» adlı bir əsər nəşr edilmişdir. İsmayıl Qaspiralıya həsr olunmuş bu kitabda onun yuxarıda adı çəkilən «Rusiya müsəlmanları», «Ruslarla dil tapmaq» əsərləri, Bennigsenin 1985-ci ildə nəşr etdiyi «İsmayıl bey Qaspiralı – russian islam»a yazdığı ön söz və 1990-cı ill ərdə Qaspiralının bəraət qazanmasına səbəb olan L.Klimoviçin «Maarif xidm ətində türk dilində çıxan ilk qəzet «Tərcüman» və o nun naşiri Qaspiralı haqqında» adlı serial məqaləsi və prof.Mirqasım Osmanovun 12 səhifəlik «İ.Qaspiralı fikrinin zəfəri v ə faciəsi» adlı məqaləsi verilmişdir». («İsmayıl Qaspiralı dövrü və ruslarla dil tapmaq problemi» m əqaləsindən). «1930-cu il ə qədər Qaspiralının böyüklüyü inkar edilmir və yeri g əldikcə ondan bəhs olunurdu. Məsələn, 1926-cı ildə Kazanda n əşr edilən Əbdülrəhman Sədinin «Tatar ədəbiyyatı tarixi» adlı əsərində onun haqqında aşağıdakı bu sətirlərdə yer verilmişdir: • Abid Tahirli ~ 46 ~ «…İşdə Tatar dünyasında reforma hərəkatının son, tam anlamdakı hərəkatı «Üsul-ü Səvtiyyə» hərəkatında ilk liderliyi Krım mirz ələrindən İsmayıl Qaspiralı göstərdi, Türk-tatar Dünyasında ilk olaraq s əvtiyyə üsulu ilə dərs verən məktəbləri açaraq bunların ilk nümun ələrini yaratdı. Onun 1883-cü ildə çıxmağa başlayan «T ərcüman»ı bu metodu xalq arasında yaymaqda ilk güclü silah oldu v ə nəticədə «Üsuli-cədid», «Üsuli-səvtiyyə» hərəkatının bütün Tatar dünyasında böyük güclü bir cərəyan halına gəlməsində baş komandan oldu». (İ.Qaspiralı yubileyində çıxışından. Ağməscid, mart 1991). «1930-cu ill ərdə qadağan edilmiş İ.Qaspiralı şəxsiyyəti və irsi üz ərindən bu yasaq 1987-ci ilin sentyabrınadək, yəni yarım əsrdən çox bir müddət davam etmiş və bunun nəticəsində Sovetlər Birliyind əki, bəlkə də bütün dünyadakı türk və müsəlman topluluqlara xüsusi il ə mədəni yöndən böyük təsiri olan İsmayıl bəy Qaspiralının adı unudulmuşdu. SSRİ-də son 5-6 ildə əmələ gələn d əyişikliklər nəticəsində isə bu növ unutdurulan şəxslərin təkrar tanıdıla bilinməsi imkanları yaranmağa başlamışdı. Bu qədər uzun müdd ət haqqında bəhs edilməyən şəxsin – bu hətta İsmayıl Qaspiralı olsa da belə, unudulması təbiidir. Odur ki, bu gün onun bir neç ə araşdırmaçı tərəfindən tanınması bizi heyrətləndirməməlidir. Ancaq bu cür anma toplantılarının İsmayıl Qaspiralını topluma yenid ən qaytaracağına inanırıq. Lakin əsərlərinin təkrar nəşrinə nail olmadan, d ərs kitablarında haqq etdiyi yeri tutmadan Qaspiralının gerç ək dəyərinin gənc nəsillərə çatdırılmasının mümkün olmayacağını da xatırlatmaq istərdim». («Dünən və bu gün İsmayıl Qaspiralı» məqaləsindən, 1991-ci il). • Bütün türkl ərin tərcümanı ~ 47 ~ Tarix elml əri namizədi, Moskva Dövlət Universitetinin dosenti Rüst əm Şükürov: «İsmayıl Qaspiralının – böyük maarifçi, yazıçı-publisistin ideyaları Rusiya imperiyasındakı bütün müs əlmanların intellektual simasını əsaslı şəkildə dəyişdi. Onun s əyi sayəsində XX əsrin əvvəlləri rus publisistikasında islam Rusiyasının səsi aydın eşidilməyə başladı, Rusiya müsəlmanları ilk d əfə özlərini mədəni güc kimi bəyan etdilər». («İsmayıl Qaspiralı. S əadət layihəsi» məqaləsindən. «Oteçetsvennıe zapiski» jurnalı, № 1 (15), 2004). Qaspiralının silahdaşı, böyük dövlət xadimi Əlimərdan bəy Topçubaşov: «Bu kədər (İ.Qaspiralının vəfatı nəzərdə tutulur – T.A.) bir d ə ona görə böyükdür ki, müsəlmanlar hələ öz xalqına s ədaqətlə xidmət edən ictimai xadimlərdən yoxsulluq çəkir. İndi unudulmaz İsmayıl bəy Qaspiralını heç kəs əvəz etmir». («İsmayıl Qaspiralının xatirəsi» məqaləsindən, «Kaspi», № 204, 13 sentyabr, 1914). F əlsəfə doktoru Aynur Bəşirli: «Böyük bir nəsil ona mü əllimimiz deyirdi. Kiçiklənən bir nəsilsə onu unutdu…». («İsmayıl bəy Qaspiralı» məqaləsindən, «Novruz» qəzeti, 27 mart, 1991). Svetlana Çervonnaya: «Pantürkizmin proqramını, onun şüar v ə kredosunu, mənəvi tələblərini müəyyənləşdirən hər halda Yüklə 1,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|