Азярбайъан Республикасынын
Yüklə 1,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Abid Tahirli
- Tanınmış qaspiralışünas Nəcip Hablemitoğlu
- Bütün türkl ərin tərcümanı
- Krım mücahidi, tanınmış qaspiralışünas Cəfər Seydəhməd Kırımər
- Abid Tahirli 54 Krımın istiqlal liderlərindən Çələbi Cahan
• Abid Tahirli ~ 52 ~ m əqsədlər hər tərəfdə daha çox əks-səda verməkdədir» («Türk xalqı» əsərindən, Leypsiq, 1885). «Rus hakimiyy ətinə tabe müsəlmanlarda, yəni tatarlarda son zamanlarda t ərəqqi ruhu özünü göstərir. Baxçasarayda intişar edən «T ərcüman» qəzetinin sahibi və redaktoru İsmayıl bəy Qaspiralınin bu xüsusda çox böyük xidm əti olmuşdur. Onun təşəbbüsü sayəsində m əktəblərdə islahatlar aparıldı, milli ədəbiyyat çoxaldı və qüvv ətləndi. İndi 200-dən çox gənc rus universitetlərində oxuyur, v əkil, mühəndis olmaq üçün hazırlanırlar. Müsəlman qadınları belə universitetl ərə gedir, qadın doktoru olurlar. Bu tərəqqi və təkamül ruhu c ənubi Rusiyadan başlayaraq yuxarılara doğru – Volqaboyu, çöll ərə yayılır, az da olsa, Türkistan mühitinə də çatır…» («Qərb m ədəniyyətinin Şərqə təsiri» əsərindən, Berlin, 1906). Tanınmış qaspiralışünas Nəcip Hablemitoğlu: «Qaspiralı İsmayıl bəyi dövrünün digər reformçularından ayıran özəlliyi görüşlərini və problemin həlli ilə bağlı təkliflərini sistemli bir proqram şəklində formalaşdırmasındaydı: o, milli məktəblərin t əsisini və təhsildə islahatların aparılmasını; milli təhsil qurumlarının, kasıb şagirdlərin, acların, fəlakətə düçar olanların maddi c əhətdən dəstəklənməsi və bu istiqamətdə daha səmərəli n əticələr əldə edilməsi üçün xeyriyyə cəmiyyətlərinin qurulmasını; bütün türkl ərə ortaq dildə xitab edəcək milli mətbuatın fəaliyyətə keçm əsini; din təsiri altındakı həyat tərzinin modernləşdirilməsini; türk qadınının xüsusi və ictimai həyatda tam bir azadlığa sahib olmasını və kişilərlə bərabər hüquqlara yiyələnməsini; cinsi fərq qoyulmadan milli ruhlu bir aydınlar zümrəsinin yetişdirilməsini t ələb edirdi. • Bütün türkl ərin tərcümanı ~ 53 ~ …Qaspiralı İsmayıl bəy cahilindən mürtəcesinə, sosialistind ən Rus hökumətinə uzanan zəif bir işbirliyinə rəğmən Rusiya türkl ərinə türklük şüuru verməkdə nə qədər uğur qazandı? Bu suala q əti bir cavab vermək mümkün deyilsə də, bildiyimiz odur ki, o, son n əfəsinədək türklüyün təbliğindən bir an belə geri ç əkilməmişdir». («Qaspiralı İsmayıl bəy. Dildə birlik və türklüл şüuru» məqaləsindən). Az ərbaycan Respublikasının sabiq Prezidenti Əbülfəz Elçib əy: «Dahi İsmayıl bəy Qaspiralının (1851-1914) zamanın sınağından çıxmış «Dildə, fikirdə və işdə birlik» çağırışının dərin və ölm əz mənasını bu gün biz türklər daha yaxından anlamağa başlamışıq… İsmayıl bəy sanki millətinə səslənmişdir: ey türk, ayıl, t ərpən, özünə gəl və bil ki, dildə birliyin olmasa, fikirdə birliyin olmayacaq, fikird ə birliyin olmasa, işdə birliyin olmayacaq və məhv olacaqsan». («Türk dili v ə rus imperiya siyasəti» məqaləsindən). Krım mücahidi, tanınmış qaspiralışünas Cəfər Seydəhməd Kırımər: «Tərcüman»da baş məqalədən kiçik xəbərə, hətta elanlara q ədər bütün yazılar türkü və islamı əlaqədar edən müəyyən bir yolu v ə qənaəti canlandırırdı». («Qaspiralı İsmayıl bəy» əsərindən). Prof. Sadri Maksudi Arsal: «Qaspiralının təlim minbəri olan «T ərcüman» mənasız həyatımıza məna vermiş, məqsədsiz yaşayışımıza əməllər icad etmiş, sönmüş məişətimizə ümidlər doğurmuşdur». («Əməllər ustadı» məqaləsindən). • Abid Tahirli ~ 54 ~ Krımın istiqlal liderlərindən Çələbi Cahan: «Görmək, eşitmək hələ anlamaq deyil: göyü, ulduzları, günəşi, qəməri hər gün görürük, t əzə, parlaq və gur işığını hər gün hiss edirik, lakin çox azımız bunların nə olduğunu anlaya bilirik. İsmayıl bəy də belə böyük, yüks ək bir kainat idi, onu da hamımız eşidirdik. Ondan da nur il ə, irfan ilə, feyz və fəzilət ilə ziyalandıq. Hətta bir çoxumuz onunla görüşdük, danışdıq belə… Lakin, bu ölməz şəxsiyyətin nə olduğunu anlaya bildikmi?» («Anlaya bilsəydik» məqaləsindən). H əmdullah Süphi Tanrıövər: «Çocuqluğunda – Moskvada balaca bir m əktəbli ikən Girit üsyanını eşitmiş, türklərə yardım üçün evind ən qaçmış, Volqa üstündə bir sala minərək İstanbul yollarına çıxmışdı. Kiçik gənc ruhunun türkə yardım üçün bu atılışı bütün ömrü boyu ən son nəfəsinə qədər davam etdi. Türk tarixinin divarında İsmayıl Qaspiralınin xilas etməyə tələsən bu gənc siması əbədi qalacaqdır. Sabah Turanın şairləri milli beytlərində bu yolçuluğu öyünərək vəsf edəcək, rəssamlarımız, məktəblilərimiz, ata ocağında göz açan körpələrimiz üçün onun rəsmini çəkəcək, g ənc analar öz körpələrinə bu yolçuluğun hekayəsini ilahi müq əddəs səsləri ilə anladacaqlar». («Mən onu gördüm» m əqaləsindən). Ayaz İshaki İdilli: «Bəli, İsmayıl bəy böyükdür, onun işləri d ə, xidmətləri də böyükdür. Onun əkdiyi toxumlardan yetişəcək m əhsullar da faydalıdır. Onun əkdiyi güllərdən çıxacaq çiçəklər də dilb ərdir, gözəldir. Onun təməlini qoyduğu bina da sağlamdır. … Yüklə 1,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|