Азярбайъан Республикасынын
Yüklə 1,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Abid Tahirli
- Sultan M əcid Qənizadə
- Bütün türkl ərin tərcümanı
- Naşir, redaktor Haşım bəy Vəzirov
- Böyük ideoloq Yusif Akçuraoğlu
• Abid Tahirli ~ 42 ~ olduğu hörməti təmin edəmirik. Fəqət nə mane olur: biz səflərimizi sıxlaşdıralım. Mücadilələrimizi tənzim edəlim. Mücadiləmizi qüvv ətləndirəlim budur, «Tərcüman»a və böyük İsmayıl bəyə layiq ən dəyərli qayğı, ən münasib xatirə!» («Ortaqlı bir ildönümü» m əqaləsindən. «İstiqlal» qəzeti, 13 aprel 1933). Sultan M əcid Qənizadə: «Tərcüman» qəzetəsi Həzrət Musanın bəni-İsrail üçün gətirdiyi lövhələr kimi idi ki, müs əlmanların qəlbində nəqş bağlayırdı. Və «Tərcüman»ın yazılarının bu qədər mütəəssir olması İsmayıl bəyin özünün batini at əşi idi. Necə ki, demişlər: «şəm əgər gur yanmasa, yandırmaz od p ərvanəni». Hədisdə deyilir ki, Allah bir neməti aldıqda əvəzində ikisini ver ər… Biz də ümid ediriz ki, İsmayıl bəy gedəndə onun yerind ə Rusiya müsəlmanları arasında İsmayıl bəylər çıxar. Çünki İsmayıl bəyin özünün çalışdığı da bu yolda idi». Tanınmış qaspiralışünas Zəfər Karatay: «Doğmuşam Krımda Avcı köydə min səkkiz yüz əlli bir də. Məkanım Baxçasaraydır, məzarım kim bilir nerdə» - söyləyən İsmayıl Qaspiralının məzarı həqiqətən 18 may 1944-cü ildə Krım türkləri sürgün edil əndə, Zincirli mədrəsə yaxınlığında olan məzarı yox edilmişdi. Amma onun nəvələri yox olmadı. Geri döndülər. Ona xatir ə məzarı düzəltdilər…». …İşə də dərhal başladı. Bir tərəfdə çar Rusiyasının inanılmaz təzyiqi və senzurası, bir tərəfdə cəhalət içərisində inləyən xalqı vardı. İmkanları məhdud olsa da, möhtəşəm əzmi vardı, peyğəmbər səbri vardı. Son dərəcə realist, sağlam ruhlu və • Bütün türkl ərin tərcümanı ~ 43 ~ uzaqgör ən idi. Çalışdı, çalışdı, çalışdı». («Yaxşı ki, doğuldun İsmayıl bəy Qaspiralı» məqaləsindən). Naşir, redaktor Haşım bəy Vəzirov: «Dünən Krımın Baxçasaray şəhərindən aldığımız bir teleqram təğyire-qəzadan tamam mill ətimizin uğradığı böyük bir siyah xəbərini yetirdi. Qırx illərdən bəri əsla yorulmaq və usanmaq bilməyərək müs əlmanlar və müsəlmanlıq yolunda çalışan İsmayıl bəy Qaspiralı v əfat etdi». Böyük ideoloq Əhməd bəy Ağaoğlu: «Dünyada türk və türkçülük qaldıqca İsmayıl bəy də bərhəyatdır (diridir, yaşayandır – T.A.), y əni İsmayıl bəy əbədi və cavidandır (daimidir – T.A.). İsmayıl bəy hələ də yaşayır, yetişdirdiyi yüzlərlə şagirdlərində, t ərbiyə etdiyi minlərcə ruhlarda yaşayır». («İsmayıl bəy Qaspiralı» m əqaləsindən). Böyük ideoloq Yusif Akçuraoğlu: «…İsmayıl bəy təkdir, ona b ərabər xadimi… ötən bir neçə əsrlik islam və türk həyatından tapıb çıxarmaq çətindir. Məncə, İsmayıl bəyi haqqı ilə tərif edə bil əcək bir sifət vardır ki, o da ilahiyyat alimlərinin həzrəti İsadan b əhs edərkən istifadə etdikləri «müəllim» təbiridir. İsmayıl bəy «mü əllim» idi: o bir qisim bəşəriyyətin dünyaya və həyata baxışlarını dəyişməyə müvəffəq oldu («Müəllimə dair» m əqaləsindən). «İsmayıl bəy yaxşı bir müəllim, mahir bir qəzetçi, mümtaz bir müh ərrir, ictimai və fəal bir ictimai xadim idi. Lakin, bütün bu • Abid Tahirli ~ 44 ~ keyfiyy ətlər İsmayıl bəyi tanıda bilməz. Türk-islam aləminin yarım əsrlik dövründə saydığım keyfiyyətlərə malik ola biləcək iyirmi- otuz şəxsin adı çəkilə bilər. Ancaq İsmayıl bəy təkdir. Əslində, Şimal türklüyünün duyan və anlayan hissəsi Qasp iralınin mahiyyəti fikriyyəsini, qayeyi məqsədini təyində gecikm əmiş və yanılmamışdır. Əlifbanın sürətli təlimi məsələsindən n əşət etmiş kimi görünən «Üsuli-cədid» nizam əzm ümranisi xətti zatında Şimal türklüyünün qərbçiləri ilə şərqçilərinin, mühafiz əkarları ilə tərəqqipərvərlərinin müsaidəmeyi tarixiyələridir. XIX əsrin axırıncı rübündən etibarən Şimal türkləri fikir, umran və ictimai nöqteyi n əzərlərindən iki böyük firqəyə – «Üsuli-cədid» və «Üsuli-q ədim» firqələrinə – ayrılaraq bu iki firqənin çəkişməsi say əsində tərəqqiyə çatmışdır. Uşaqların tərbiyəsi, məişət tərzi, ictimai v ə həyat qayəsi kimi ən mühüm həyat məsələsi də «C ədid»lərlə «Qədim»lərin prinsipləri çarpışırdı. Bu gün «C ədid»çilər hər sahədə müvəffəqiyyətlərini təmin etmiş kimidirlər. «C ədid»lərin, yəni tərəqqini qərbin təqib və təmsilində görənlərin cüml əcə müsəlləm və müqəddəs rəisi İsmayıl bəy Qaspiralı idi. İsmayıl bəy bu cərəyanı fikri və ictimainin yalnız rəisi deyil, müh əddis və xaliqidir». («Müəllimə dair» məqaləsindən. «Türk yurdu» d ərgisi, 1330, № 12). Qaspiralışünas Ənisə Həbibullayeva: «İsmayıl Qaspiralı türk xalqlarının proqressiv inkişafının əsasını qoymuşdur. İsmayıl b əyi xatırlayanda ən əvvəl biz onun barəsində görkəmli siyasətçi, maarifçi, ziyalı, naşir, ədəbiyyatçı kimi bəhs etməliyik. O, Rusiya imperiyasında və qonşu dövlətlərdəki türk xalqlarını bir ideya ətrafında birləşdirdi. O, tərəqqinin yol xəritəsini göstərdi, bu vasitə Yüklə 1,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|