Азярбайъанын илк
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
104 biyə etməyi təlqin edir, insanı bu yolla qanadlandırmağı lazım bilir:
Məndən şeir istə, möhür istəmə. ”Tez bulanan, tez durulan” şairin təb’i də təbiətin özü kimi anbaan dəyişir, lakin bu dəyişmələr xeyirxahlıq naminədir, insan naminədir. O, şairi bir vətəndaş kimi, vətən, el, bəşəriyyət uğrunda, yaxşılıq, kamillik uğrunda daim mübarizə aparan güclü bir qüvvə he- sab edir:
Bir xalqın dilidir bir şerin dili, Dövrdür, əsrdir, əyyamdır şair...
Ağac alışsa, bir ocaq, Şair yansa, bir el yanar...
Bir şair ordusu qalxsa ayağa, Ağ evin üstünə min zülmət çökər.
Həqiqi şair doğulanlar dünyanın dərdini öz kövrək sinəsində gəzdirir, onun çəkdiyini dağ da çəkə bilməz:
Dağların gözünün yaşına baxma,
Şairlər çəkəni dağlar çəkməyib. Şairin qəlbində əzələ, ilkinə, ululara, insan və təbiət ulularına hörmət, məhəbbət çox güclüdür. Elə buna görə də şair qəlbində el sev- gisi, el məhəbbəti elin şairə məhəbbəti ilə tən gəlir. Şair öz poe- ziyasının gücü ilə yeniliyə mane olanlara, ictimai bəlalara, tüfeylilərə, satqın və alverçilərə, zəhmətdən qaçanlara odlu, kəskin və tutarlı zər- bələr endirir: yenini, böyüməkdə olanı, gələcəyi olanları qorumağa, qanadlandırmağa səsləyir, mühafizəkar, bürokrat idarə başçılarını yeri gəldikcə ibrətli faktlarla sarsıdır, tənbeh edir. Onun fikrincə, yaşıl bu- daq torpaqdan və günəşdən pay alıb qol-qanad atdığı kimi, cəmiyyətdə də böyüməkdə olan nəslin qarşısını almaq olmaz:
Ağac tək böyümək istəyənləri
Payatək çəpərdə saxlamaq olmaz. Hüseyn Arif yüksək poetik bir dil ilə bu günün sürət əzmini, insan əməyinin inkişaf, irəliləmə potensialını, kosmik əsrin mənzərəsini yaradır. Şair saniyəyə, dəqiqəyə, günə, aya, ilə, hər bir mənfi və müsbət hadisəyə mənalı gözlə baxır, onların etik-psixoloji,
105 sosial-ictimai əhəmiyyətini nəzərə alır, onları sadəcə mədh etmir, zamanın ictimai-zəruri aktuallaşdırma imkanlarını ön plana çəkir:
Gün var, mənimlə yaşar,
İl var, yadımdan çıxıb. Tikan var, fikrimdədir,
Gül var, yadımdan çıxıb. İnsan arzularının hüdudsuzluğu onun poeziyasında zirvəyə can atan insanların real arzusu kimi tüğyan edir. Hüseyn Arifdə sözü ulu babalarımıza məxsus mənalandırma qüdrəti, ümumiləşdirmə və ümumiləşə bilən tutarlı müqayisələr yarat- ma istedadı vardır:
Hərarətdə günəş, dözümdə torpaq.
Bu cür ifadə tərzi sadə olduğu qədər də duyumlu və poetikdir. Hikmətdən söz düşəndə Hüseyn babaları tez-tez xatırlayır: ”Duz- çörəyi düz kəsibdi babalar, Haram qatma çörəyinə, çörəkçi!” ”Bir dənizin sinəsində min bulağın sirri yatır”, ”Dağların yükünü dərələr çəkir”, ”Yüz dağdan ağırdır bir kiçik kədər”, ”Yer gö- yə sığmayıb, göy yerə sığmaz”, ”Bir xalqın söhbəti bir ömrə sığmaz”, ”Neçə yol qayanı yel ayaqlayıb, Qaya yerindədir, yeldən xəbər yox”, ”Getmə” söyləməklə gedən dayanmaz”, ”Bayquşun gözündə gül də tikandır” və s. kimi Hüseyn hikmətləri ulu babaların yadigarlarından seçilmir. Onun poetikasının mühüm bir sirri də fikri eyni sistemli mə- cazlarla müşaiyət etmə qabiliyyətinin gücündədir. Şair ya eyni bir təsvir obyektini müxtəlif cəhətdən, yaxud müxtəlif təsvir obyektlərini eyni sistemli, lakin obyektin xarakterinə müvafiq ifadələrlə səciyyə- ləndirir. Məsələn, ”Mən sənə nə deyim” şerində Mingəçevir hər bir bəndin son misrasında yeni bənzətmə obyektləri ilə müqayisə edilir: ”Kiçik bir kənd idin, bir şəhər oldun”, ”Kiçik bir damlaydın, bir dəniz
”Özbək dostuma” şerində də iki dostun ürəyi ”dostu-qonağı bir olan”, ”yolu-yolağı bir olan”, ”kökü, budağı bir olan”, ”səsi-sorağı bir olan” tipli ifadələrlə səciyyələndirilir. Müxtəlif obyektlərin öz xarakterinə uyğun cizgilərlə, əlamətin ümumiləşmiş obrazlarla təsviri 106 Hüseyn Arifin şeir dilinin xəlqiliyini, ifadəliliyini, ümumxalq ifadə tərzinə yaxınlığını, şeir dilinin bədii ümumiləşdirmə keyfiyyətini göstərən ən mühüm amillərdəndir. Eyni şeirdə: ”İzlər iz götürdü izlərə doğru” tipli ifadələr onun şeir dili üçün çox xarakterikdir. Yaxud:
prosesində poetik tapıntı getdikcə gücləndirilir. Belə şeirlərdə bənd- lərin son misraları çox vaxt hikmətli söz səciyyəsi daşıyır: ”Qara bir
Hüseyn Arif ilhamının mayası Dədə Qorqud, Qurbani, Kərəm, Tufarqanlı Abbas, Dilqəm, Şəmkirli Hüseyn, Aşıq Alı, Ələsgər və Vurğundan gəlir. Onun əsərlərində klassik saz-söz ustalarının yanğısı vardır:
Saz dedim, söz dedim,
Dədə Qurbani
Əsrdən əsrə səslədi məni. Bir elə ah çəkdi, ahım qurudu,
Saçımı göynətdi saçımın dəni. Şair ”Saz” müxəmməsində və bir çox başqa şeirlərində belə sənətkarlar yetişdirən bir xalqla öyündüyünü qeyd edir: ”Kərəmlər, Dilqəmlər kimdə var desin, Əlimin dalını yerə qoyum mən”. Dastan qəhrəmanları Kərəm, Qərib, Koroğlu, Nəbi, xalq qəhrəmanları Cavan- şir, Babək Hüseynin sevimli müqayisə obrazlarıdır. ”Dili Dilqəm diləkli, Qəmdə Füzuli qəmli”, ”Kərəm yoxdur, ”Kərəmi” var” kimi saysız misralarla daim onları yad edir. Saz, saz mahnıları, aşıq, aşıq sənəti şairin dirilik aləminə daxildir. Klassik aşıq sənətinin, böyük sə- nətkarların təbliğində, tapılıb üzə çıxarılmasında xidmətləri misilsiz- dir:
Sənətə borcunu qaytar, Hüseyn!
Axtar babaları, axtar, Hüseyn! Bir gün nəvələr də səni axtarar.
Şair ustadlara məhəbbətini əməli işi və yeni bədii tapıntıları ilə davam etdirir. Onun yaradıcılığında poetik forma öz kökünü el Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|