Азярбайъанын илк
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1984 109 AĞLIN, POETİK DÜŞÜNCƏNİN, QƏHRƏMANLIĞIN
107 ədəbiyyatından alır. Lakin Hüseyn keçmişi təkrar etmir, şair duyğu- larının təzə və təsirli ifadə vasitələrini tapır:
”Bir şəkil çəkdirək, qalsın yadigar” -
Belə bir söz dedin, qəlbim göynədi. Yeridi üstümə həsrət, intizar,
Bilmədim yerdə yer, göydə göy nədi. İnsan ömrünün vəfasızlığından doğan kədər cinasların köməyi ilə təsirli ifadə edilmişdir. Həyat, gənclik, uşaqlıq çağları bu misra- larda əlçatmaz illərin həsrətli uzaqlığı ilə qovuşmuşdur. ”Ömür deyir: ”Qocalmışam”, Könül deyir: ”Yaşa hələ” - misraları dillər əzbəridir, mahnı qanadlarında gəzir. Şair, həyatın ziddiyyətlərini varlığın hər bir elementində görür:
Ağladır, güldürür çiçək hər kəsi,
Çiçək həm sevincdir, həm də kədərdir. Hətta satira boyalı, yumorlu şeirlərində də şair əksərən şifahi xalq ədəbiyyatı ənənələrinə sadiq qalır:
Bir otaqda üç münəqqid əyləşib,
Biri kordu, biri kardı, biri lal. Biri uzun, biri arıq, biri kök,
Biri qoca, biri cavan, biri çal. Lirik şerin gəraylı növünü də bu istiqamətə ustalıqla yönəldə bilmişdir:
Bir münəqqid dostum da var, Sağa cumar, sola cumar.
Axşam başqasını tapar, Sabah biz ilə, biz ilə.
Şair bu cür şeirlərində ”qağasına” imzasız məktub yazmaqdan ”dərs deyənləri”, qurd ilə köpəyi, saman ilə kəpəyi, bez ilə ipəyi seçə bilməyənləri, ”Özü orta, bəxti əla şairlər”i, qırx il gözünü yumub ”Poçt qutusu”nun içində yatanları, sol əli Salman Mümtazın, sağ əli Hümmətin ”cibindən çıxan” elm oğrularını tənqid obyektinə çevirmiş- dir.
108 Hüseyn Arif daha çox təbiət və gözəllik şairidir, təbiət və gözəllik poeziyası yolunun yolçusudur. O, bu yolla hələ çox irəliləyə- cək, məhəbbəti, nurlu fikirləri neçə-neçə gözəl şerə çevriləcək.
109 AĞLIN, POETİK DÜŞÜNCƏNİN, QƏHRƏMANLIĞIN VƏHDƏTİ HAQQINDA ROMAN
Yəqin ki, xalqımızın minilliklər yola salmış keşməkeşli tarixinə bələdsən. Yəqin ki, bizim tarixin on altıncı yüzilliyində yur- dumuzun sənət üfüqlərində parlayan böyük şair, dövlət və mədəniyyət xadimi Şah İsmayıl Xətai barədə fərəhli düşüncələrin var... Hər bir xalqın tarixində unudulmaz səhifələr olur. Bu cür səhifələr adətən ictimai şüurun yetkinliyi, milli dirçəliş və qurtuluş, böyük ideallar uğrunda mübarizənin yüksəkliyi, kəskinliyi, əməli nəti- cələri ilə şərtlənir. XVI yüzilliyin sübh çağında Şah İsmayılı yetirən qüvvələr, Şah İsmayılın başçılığı ilə görülən işlər xalqımızın, torpa- ğımızın, dilimizin sonrakı müqəddəratı üçün güclü özülə çevrildi. Şah İsmayılı yüz illərlə kamala çatdıran, qoluna qüvvət, ağlına itilik verən bu cür qüvvələr, bütün varlığı ilə incəsənətlə nəfəs alıb onun hamisinə çevrilən Şah İsmayıl kimi tarixi şəxsiyyətlər heç vaxt unudulmur, incəsənətin, ədəbiyyatın gücü ilə yenidən doğulur. ”Qarlı aşırım” ro- manı ilə oxucuların rəğbətini qazanmış Fərman Kərimzadənin bu duyğu ilə qələmə aldığı ”Xudafərin körpüsü 1 ” dilogiyası xalqımızın tarixinə, 500 il əvvəlki babalarımızın rəşadətinə məhəbbət və hörmətin ifadəsidir. Oxucunu orta əsr Azərbaycan həyatının həyəcanlı səhnələri ilə qarşılaşdıran bu roman Ağqoyunlularla Səfəvilər hakimiyyətinin qovuşduğu, birincinin ikinci ilə əvəzləndiyi dövrün, Azərbaycan tor- paqlarının birlik, Azərbaycan mədəniyyətinin yüksəliş dövrünün gözəl bədii salnaməsidir. Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsənin hakimiyyətindən İsmayılın ilk uğurlarına qədərki dövrü və İsmayılın fəaliyyətinin ən gərgin illərini (1501-1514) əhatə edən, XV əsrin sonları, XVI əsrin ilk illərinə məxsus mütərəqqi meyilləri yalnız tarixi fakt kimi deyil, yüksək bədii səviyyədə əks etdirən bu əsər Azərbaycan xalqının taleyi, onun inkişafının müəyyən mərhələsi barədə bədii tədqiqatdır. Şah İsmayılın ictimai-siyasi fəaliyyətinin sürətli inkişafı, genişlənməsi faktoru, hadisələrin cərəyan etdiyi yerlər, toxunulan sosial-mənəvi amillər, vahid dövlət, hakimiyyət və dil uğrunda mübarizə, poeziya və sənət düşüncələri, insanların məişəti və əxlaqi münasibətləri, dövrün təsərrüfatı, böyük bir xalqın taleyi, Səfəvilərin dostları, düşmənləri və s. kimi çox rəngarəng və mürəkkəb
1 «Õóäàôÿðèí êþðïöñö» - äèëîýèéàíûí öìóìè àäû, «×àëäûðàí äþéöøö» îíóí èêèíúè êèòàáûäûð. 110 məsələlər yazıçının bəhs etdiyi ictimai-siyasi həyatın canlı mənzərəsini yaradır. Şübhəsiz, əsərdə əsas obraz Şah İsmayıldır. Onun düşüncələri, istək və arzuları Azərbaycan xalqının düşüncələri, istək və arzularıdır. Təsadüfi deyil ki, İsmayılın mübarizəsinə bütün xalq qoşulur. O, dəhşətli təhlükələr qarşısında titrəmir, büdrəmir, haqq işi uğrunda, ölkənin birliyi və gələcəyi uğrunda böyük inam və cəsarətlə mübarizəyə başlayır, ağır müharibələr aparmalı olur. İsmayıl kimi yüksək əqidə sahibləri, İsmayıl kimi qəhrəmanlar birdən-birə yaranmır. Tarix yüksək bəşəri məsələləri, nəhəng şəx- siyyətləri böyük təkamül yolu ilə, yüz illərlə yetişdirir, çətin sınaqlar- dan, ağır imtahanlardan keçirir, polad kimi bərkidib dəhşətli döyüşlərə dözə biləcək, azğın qara qüvvələrə duruş gətirə biləcək şəkildə hazır- layır. XV yüzilliyin sonlarında tarix İsmayılı yetirsə də, İsmayıla qədər bu yolun Şeyx Səfiyəddin, Şeyx Əli, Şeyx Sədrəddin, Şeyx Cüneyd, Şeyx Heydər kimi və adını bilmədiyimiz neçə-neçə tədbirli qəhrəman fədailəri olub. Onların çoxu öz canlarını bu inam, bu əqidə yolunda qoyublar. İsmayıl bu kökü görür, bu əqidənin başlanğıcını, onun əzəmətini duyur, inamlı bir kök üzərində boy atması ilə fərəhlənir. İsmayılın özü körpə bir aslan kimi çox ağır qasırğalardan keçib. Dar ayaqda həmişə vətənin köklü-köməcli meşəlikləri, əlçatmaz dağları onu qoruyur. Tarixdən məlumdur ki, İsmayılın hakimiyyət başına gəlişi son dərəcə məşəqqətli olub. F. Kərimzadə yeni faktlar əsasında bu məşəqqət və çətinliklərin təsəvvür etdiyimizdən qat-qat artıq olduğunu göstərir. Həm də aydın olur ki, hədsiz maneə və qur- banlara baxmayaraq, Zaman özü İsmayılı qoruyub saxlamış, hazır- ladığı, yetişdirdiyi böyük ideyanı həyata keçirmək səlahiyyətini ona tapşırmışdır. Buna görə də onun ”zamanın sahibi” adlandırılması dini- məcazi mənada başa düşüldüyü kimi, həqiqi mənada da anlaşılmalıdır. O, bir təriqət başçısı, bir ”mürşidi-kamil” hesab olunduğu kimi, bir dövlət başçısı, ərazi, mədəniyyət və dil birliyi uğrunda canından keçməyə hazır olan bir fədai kimi də zamanın sahibidir və zamanın sahibi olmaqla ləyaqətlə yaşayır, ləyaqətlə vuruşur, zamanın qarşıya qoyduğu tələbləri qəhrəmanlıqla yerinə yetirir. Səfəvilərin batin istəyi nədən ibarət idi? Bu istəyin müasirlik ruhu nədədir? F.Kərimzadə məhz bu cür mühüm tarixi məsələlərin bədii həl- linə, İsmayılın şiə-qızılbaş bayrağı altında tarixi mübarizəsinin məqsədini, qədim köklərini və güclü müasirlik ruhunu təqdim etməyə
Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|