Азярбайъанын илк
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mama həkimləri, akuşerkalar, tibb bacıları, tibb qardaşları. ”
92 arvadlarına baxmağa getmədiyi üçün dəfələrlə təhqir edilmiş, özünün dediyi kimi, az qala küçədə itin hürməyini də ondan görmüşlər. Zülalov bunlarla kifayətlənməyərək, Məmmədbəyin ictimai mənşəyinə əl atır, bu yoxsul balasının adındakı ”bəy” sözündən yapışır, müdir olmaq üçün doldurduğu anketə ”əfibaşlı sual işarəsi” qoyur və hamının ”allah” dediyi, ”mələk” hesab etdiyi Məmmədbəyi xalqa xidmətdən, yaşayışdan, dirilikdən məhrum etməyə çalışır. Hətta kinayə ilə onun bığını da ”bəy bığı” adlandırırlar. Məmmədbəy öz xalqının sağlamlığı, artması, inkişafı uğrunda hər şeyi qurban verməyə hazır olduğu halda, Zülalov xalq üçün yanan hər bir işığı əzazilliklə söndürmək, məhv etməklə məşğuldur. Zülalovun simasında şərin, xəyanətin ”gizli, qapqara, qıllı əli” xeyirxah insanların həyatına uzanır, həm də canavar hərisliyi, canavar cəsarəti ilə uzanır. Zülalov kimilərin təbiətindəki yırtıcılığı başa düşə bilməyən Bacıxanım suallar, müəmmalar qarşısında qalır, anlaya bilmir ki, nə üçün mələk kimi bir adam - Məmmədbəy birdən-birə öz vəzifəsindən, ev- eşiyindən, hələ üstəlik öz arvadından da əl çəkməli oldu. Bacıxanım görə bilmir ki, Zülalov çox dəhşətli bir iblisdir və bu iblisin devizi çox murdardır: ”Sənədsiz-sübutsuz vicdan havadır, əzizim, küləkli hava... Möhürlə, ştampla, qolla vicdanın qapısını elə qıfıllayırlar ki, nəfəsi birdəfəlik batır.” Zülalov özündən, öz xidmətlərindən çox razıdır, hiylə və saxtakarlıq yolu ilə yüz dəfələrlə ”filtrdən keçdiyini” riyakarlıqla yada salır: ”Burada neçə-neçə tərifnamə, təşəkkürnamə var mənim barəmdə. Elə arayışlarım, xasiyyətnamələrim var ki, dağa vursan, dağı yarar. Mən can qoymuşam, mən mənəm...” Bütün bu misallardakı səciyyəvi sözlər və birləşmələr hər iki qütbü yaxşı xarakterizə edir, Zülalov kimiləri qoruyub saxlayan, filtrdən keçirən, onu arayış, tərifnamə, təşəkkürnamələrlə mühafizə edənlərin özlərini də nifrət obyektinə çevirir. Lətif Zülalov - Lələ belə adamdır və qəribədir ki, ”Qətl günü”ndəki Salahov kimi, tale onun da uzun müddət cəmiyyətdə öz yaramaz əməllərini davam etdirməsinə imkan verir, hələ bir fərdi pensiya da alır, hələ bir onun heykəlini də qoymağı təklif edən ağzı göyçəklər tapılır. Zülalovun bəd əməlləri 40-45 il sonra da öz ”bəhrəsini” verir, Kifayət və İnayət kimi gənclərin sağlam ailə qurmasına mane olur. Məhz yazıçını da düşündürən bu cəhətdir və o, buna tipik söz və ifadələrlə, uğurla tapılmış incə detallarla nail olmuşdur. Bir nəfər yaramazın yüksək bir vəzifəni ələ keçirməsi uzun müddət cəmiyyətdə öz mənfi təsirini saxlayır, ictimai inkişaf və əxlaq məsələlərində mənfi izlər qoyur.
93 Romanın bədii sintaksisi ədəbi dil normalarına əksərən uyğun olsa da, obraz və müəllif dilində cümlə üzvlərinin inversiyası mühüm yer tutur. Lakin bu inversiya süni emosionallıq vasitəsi olmayıb, canlı dilin xüsusiyyətləri və məntiqi vurğu ilə bağlıdır. B. Bayramov müasir nəsrdə geniş işlənən, lakin kökü qədimlərlə bağlı olan sintaktik parselyasiyalardan da müvafiq şəkildə istifadə etmişdir. Parselyasiyalar - qoşulma və ya əlavə cümlələr əsas cümlədən sonra gəlməklə (nöqtə və ya vergüllə ayrılaraq), sanki əsas cümlədə söylənməli olan, lakin sonradan yada düşən və ya əvvəlki fikri dolğunlaşdırmaq, izah etmək, konkret nümunələrlə isbat etmək xarakteri daşıyan yarımçıq cümlələrdən ibarətdir və çox zaman lirik bədii dil üçün faydalı vasitələr olduğundan B.Bayramov da yeri gəldikcə belə cümlə quruluşlarına müraciət etmişdir: ”Bacıxanım... bütün sahəni silib ayna kimi təmizə çıxarana qədər dinclik tapmazdı.
olunur: ”Maya, mehribanım, elə yavaş-yavaş, xırda-xırda baxıram ki, mütəxəssis kadrlarımız əmələ gəlməkdədir. Mama həkimləri,
B.Bayramovun ”Tək palıdın kölgəsi” romanı ideya-estetik keyfiyyətlərinə, aşılamaq istədiyi arzu və amallara, bədii fikrin əhəmiyyətinə görə xeyirxah məqsədlər daşıyır, millət və xalq fədailərinin qarşısına çıxan pensneli iblisləri bədii və obrazlı dil ilə ifşa edir, insan üçün daxildən gələn səs - vicdan səsi arzulayır, insanı mənəvi kamilliyə səsləyir.
94
Dünya ədəbiyyatının təcrübəsi göstərir ki, yazıçı sadəcə olaraq bir mövzudan başqa bir mövzuya keçmir, yalnız hadisələrin məntiqini, inkişaf yolunu izləməklə qalmır, eyni zamanda özünün inkişaf yolunu əsərlərində mühafizə edir, öz obrazlar dünyasının, mövzularının arasıkəsilməz hərəkətini əks etdirir. Yazıçının müxtəlif kitabları onun ömür boyu yazdığı bir kitabda birləşir və hər bir kitab bu ümuminin bir səhifəsidir. Əkrəm Əylislinin ”Ağ dərə” romanı 1 onun ”ömür boyu yazdığı” kitabın yeni bir səhifəsidir, yazıçının ilk romanıdır. Doğrudur, roman hələ bitməyib, biz onun hələlik yalnız birinci kitabı ilə tanış ola bilmişik, lakin elə bu hissədən aydın olur ki, bu əsər sosial-bədii keyfiyyətləri ilə oxucuların marağına səbəb olacaqdır. Ə.Əylisli yenə də özünəməxsus şairanə bir dil ilə, poeziya dili ilə, lirik, həzin bir intonasiya ilə danışır, dünyaya həm böyüklərin, həm də uşaqların gözü ilə, uşaq saflığı ilə baxmağa çalışır, uşaq saflığını təbiətin saflığı ilə, rənglərin şəfəqləri ilə birləşdirir. Yazıçı bu əsərdə üslubunu daha da inkişaf etdirmiş, nəsrin şeriyyətini yaratmaqda xüsusi məharət göstərmişdir. Ə. Əylisli bizim bu qalmaqallı dünyamıza, bizim bu acılı- şirinli dünyamıza bu dəfə balaca Mehdinin gözləri ilə baxır, daha çox Mehdinin nəzərlərini bu aləmə toplayır. 13 yaşlı bu uşaq təbiətin min bir rəngini fərqləndirmək qüdrətinə malikdir. Onun seçdiyi və mənalandırdığı bu rənglərə torpağın, suyun, ağacların, dağların, dərələrin, günəşin, ulduzların rəngləri ilə yanaşı, atası Həbib müəllimin, anası Pakizənin, şəhərdən gəlmiş əmisi Ramazanın, bibisi Səidənin, qonşu qadın Dosta arvadın, kənd camaatının rəngləri də qarışır. Bu rənglər - şüalar içərisində yaşıdları Şəmsiyyə və Leylinin rəngləri də parlaq görünür. Bu rənglər - şüalar içərisində Validin qara kölgəsi daha aydın seçilir. Uşaq dünyası Əkrəmin poeziyasında bütün incə, elastik, işıqlı cəhətləri ilə, tarixi mərhələnin mənəvi-texniki inkişafına uyğun səviyyədə, yüksək sənət dilində əbədiləşir. Şair duyğusu ilə yazılmış bu romanda Mehdi öz hərəkətləri, düşüncə və təfəkkürü, sevgisi - rəngli, işıqlı məhəbbəti ilə insan ülviliyinin insan övladında mühafizəsidir. Bu, oxucunu riqqətə gətirir. Mehdinin həyatda seçdiyi
1
Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|