B a L o ğ L a n q u L i y e V
Yüklə 3,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tonqal üzərində tullanma.
77
iştirakçılarının, ona baxan maraqlı tərəflərin, həvəskarların, məşqçilərin, komanda nümayəndələrinin davranışlarına, həmçinin sanitariya-gigiyena mədəniyyətlərinə müsbət təsir göstərir. İdman oyunlarının təşkili və keçirilməsinə xüsusi şəraitin yaradılması, avropa standartlarına cavab verməsi də onun mütəhərrik oyunlarından fərqli cəhətlərindən biridir. Lazımi şəraitin yaradılması yarışın səmərəliliyinin yüksəldir, standart nəticə yönümlülüyünü daha da artırır. İdman oyunları üzrə yarışlarda iştirak edəcək komanda heyətlərinin tərkibi əvvəlcədən müəyyənləşdirilir. Hər bir oyun növləri üzrə oyunda iştirak edən idmançılarında sayı dəqiq olmalıdır-5, 6, 7, 11 və s. yəni komandalar arasında gedən yarışda hər iki komandanın iştirakçılarının sayı eyni – nə artıq, nədə ki, əskik olmalıdır. Müşahidələr göstərir ki, bəzən kiçik və istərsə də böyük miqyaslı yarışlar olsun, baxımlı olmur, tamaşaçılar əsəbiləşir və bəzən də oyun bitməmiş onu tərk edirlər. Bəzəndə həvəskarlar şuluqluq salır, ayaqlarını döşəməyə döyür, xoşagəlməz səslər çıxarır və sözlər danışırlar. Buna səbəblər həddən artıqdır. Oyunçuların texniki, taktiki və fiziki baxımdan zəif olması həmin səbəblərdən biridir. Yüksək və aşağı reytinqli komandalar olmasına baxmayaraq, onlar baxımlı, zövqə oxşayan oyun nümayiş etdirmək üçün oyun texnika və taktikasına məharətlə, yüksək peşəkarlıqla yiyələnməklə yanaşı, gözəl, baxımlı oyun da nümayiş etdirməlidir. Bunun üçün də idmançılar oyun fənd və kombinasiyalarını tez-tez dəyişməli, daha inamlı və daha mürəkkəbləşdirməlidir. Oyun situasiyalarından sürətlə baş çıxarmalı, ani zamanda nəticəyə, qərara gəlməlidir. Müdafiə və hücumda zəruri situasiyalarda iştirak etməli, məqsədəuyğun fəaliyyət göstərməlidir. Bunun üçün də idmançılar müxtəlif növ mütəhərrik oyunlarla, digər idman növləri ilə müntəzəm olaraq məşğul olmalı, fiziki, texniki və taktiki hazırlığında olan nöqsanları aradan qaldırmağa çalışmalıdır. İdman oyunları üzrə çempionatlar, turnir və priz yarışları zamanı oyunçular tərəfindən müxtəlif səylər və təşəbbüslər göstərilə bilər. Lakin unutmamalı ki, bütün bunlar oyun qaydalarına tam riayət etməklə həyata keçirilməlidir. Qaydalar adlı-sanlı və ya böyük titul sahibi olmasından asılı olmayaraq yarış iştirakçısı olan bütün idmançılara aiddir. Onlar bir mənalı olaraq oyun qaydalarına əməl etməlidir. Yerdəyişmələrə dair mövcud qaydalara, qarşıda qoyulmuş məqsəd və vəzifələrə uyğun hərəkət etmək, davranış, nizam-intizam 78
nümayiş etdirmək əsil idmançıya məxsus xarakter kimi nəzərə alınmalı və qiymətləndirilməlidir. Mahnı və rəqslə əlaqədar oyunlara xalq mahnıları, rəqslər daxildir. Bunlar uşaqlara emosional təsir göstərir, hərəkətlərində səlist, ritmik və rəvan olmağa kömək edir.
xarakteristikası Məktəbyaşlı uşaqlarla müxtəlif növ mütəhərrik oyunlar təşkil olunur. Lakin həmin oyunlar məzmununa və qaydalarına, oyunlarda iştirak edənlərin sayına, yarış elementlərinin miqdarına görə müxtəlifdir və bir-birindən fərqlənir. Oyunlarda uşaqlar arasında mövcud olan münasibətlərdə mühüm rol oynayır. Göründüyü kimi, uşaqlarla oyunlar təşkil olunub keçirilərkən yuxarıda söylənilən amillər də böyük əhəmiyyətə malikdir. Kiçik yaşlı ibtidai sinif şagirdləri üçün elə mütəhərrik oyunlar seçilir ki, onlar sadə fiziki hərəkətlərdən ibarət olur. Uşaqlarla yeriş, qaçış, sürünmələr və s. fiziki hərəkət elementlərindən ibarət oyunların təşkili daha faydalıdır. Bundan əlavə, uşaqlar üçün elə oyunlar seçib tətbiq etməlidir ki, o oyunlar uşaqları özünə cəlb edir, əyləndirir və şənləndirir. Bu cür oyunlar təşkil olunarkən bütün uşaqlar eyni zamanda hoppanır və ya qaçır. «Siçan və pişik», «Bir xətt üzərində yeriş və qaçış», topla oyunlar və s. göstərmək olar. Uşaqlarda təbiətə məhəbbət, quşlara qoyğı hissini tərbiyə etmək məqsədilə müvafiq oyunlar keçirilir. Həmin oyunlarda «quşlar uçur, yenidən öz yuvalarına qayıdırlar». Uşaqlar bu zaman quşları yamsılayır, onların hərəkətlərini yamsılayırlar. Bəzi oyunlar da vardır ki, onlar idman xarakteri daşıyır. Uşaqlar belə oyunlarla ötüşməyi, hoppanmağı, maneələri keçməyi daha çox seçir və maraq göstərir, yerinə yetirir və öyrənirlər. IV siniflərdə isə mütəhərrik oyunlar mürəkkəb fiziki hərəkətlərdən ibarət olur. Oyun qaydaları çətinləşir, onları yerinə yetirmək intizam və dözüm tələb edir. Məktəbdə keçirilən oyunlarda aparıcılıq da olmalıdır. Aparıcı əsasən müəllim olur. Bəzən də fəal uşaqlardan biri təyin olunur. Lakin bütün oyunlarda müəllim diqqətli olmalı, oyunun düzgün və maraqlı keçməsinə çalışmalı və nəzarət etməlidir. Proqramda bütün yaş
79
qrupları üçün oyunlar verilmişdir. Bunların səmərəliliyi müəllimdən və idman baza şəraitindən asılıdır. İndi də oyunların pedaqoji-tərbiyəvi mahiyyətini əyaniləşdirmək məqsədi ilə xalq oyunlarından nümunələr verək:
Tonqal üzərində tullanma. Kütləvi bayram oyunlarından biri «Tonqal
üzərindən tullanma» oyunudur.
Yazıçı-etnoqraf Y.V.Çəmənzəminli qeyd edir ki, XVI əsrdə «Tonqal üzərində üzərində tullanma» oyununu iştirakçılar ayaqyalın icra edirdilər. Gərgin işdən sonra kəndlilər kəndin mərkəzində yerləşən böyük meydanda toplaşırlar. Oyunun hər bir iştirakçısı özü ilə saxsı qabda taxıl gətirirdi. Böyük tonqal yandırılırdı. Oyunun bütün iştirakçıları əllərində saxsı qabları tutaraq mahnı deyə-deyə tonqal başında dövrə vururdular: Atəşi, atəş, atəşə! Gizli, alovlu atəşə! Sirli, şəfalı atəşə, Yalanlar olsun atəşə! Torpağa, suya, atəşə! Havaya, suya, atəşə!
Qollu, budaqlı atəşə Yalanlar olsun atəşə! İştirakçı saxsı qabdakı taxılı dağıtmamaq şərti ilə tonqal üzərindən tullanmağa çalışırdı. Kim tullana bilmirdisə, tonqalı tapdalayırdısa və yaxud taxıl dənəsini dağıdırdısa, oyundan çıxarılırdı. Rəhbər tədricən tonqalın diametrini genişləndirdi. Oyunun sonunda qalib müəyyən edilirdi və bütün iştirakçılar taxılını ona verirdilər. Bu oyun bizim dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır. «Tonqal üzərindən tullanma» oyununu Azərbaycan rayonlarında indii də Novruz bayramlarında görmək olar. Lakin indi oyun ayaqyalın iştirakçılarla keçirilmir. Qalibə saxsı qablarda taxıl əvəzinə rəngli yumurta və şirniyyat verilir.
keçirilirdi. Təşkilatçılardan biri şərfi qaldırır və musiqiçilər şeypur çalırdılar. Sonra atlılar musiqi sədaları altında hər birində 3 atlı olan üç qrup meydana çıxır və dövrə vururlar. 1-ci qrup ağ, 2-ci qrup boz, 3-cü qrup isə qara atlarda çıxış edirdilər. Yarışın baş hakimi meydanın kənarına bir neçə köməkçi hakim qoyurdu ki, onların da əsas vəzifəsi meydandan çıxan topu götürüb meydana atmaq idi. Meydan xəttinin
Yüklə 3,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|