B a L o ğ L a n q u L i y e V
Yüklə 3,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- («Xosrov və Şirin»)
83
Bu oyunlarda at üstündə gimnastika hərəkətləri edənlər, kəndir üstündə dayanmaq bacarığına malik olanlar yarışa bilərlər. Azərbaycan xalq oyunları-rəqsdaxili («Yağış yağdıraq», «Küləyi çağıraq», «Küləyi kəsək» və s.), mərasim («Qodu-qodu», «Kosa- kosa», «Fincan-fincan» və s.), məişət («Habudu getdi», «Şahbud getdi», «Yoldaş, səni kim apardı», «Bənövşə-bənövşə», «Qundaq- qundaq», «Beş-onbeş» və s.) və digər oyunlar cəmiyyət dəyişdikcə onlarda ilkin zəruriyyət formasını dəyişərək yeniləşdirilmiş asudə vaxtlarda istirahət, əyləncə mahiyyətini daşımışdır. Zaman keçdikcə xalq oyunları daha ciddi şəkil alaraq, məqsəd, məzmun və formaca xeyli zənginləşdirərək cəldlik və çevikliyi, yüksək humanist duyğuları inkişaf etdirmiş, böyüməkdə olan nəslin dərketmə qabiliyyətini artırmış, düşüncə
tərzini dərinləşdirmiş, sağlamlığını möhkəmləndirmiş, onları ölkənin müdafiəsinə hazırlamışdır. Xalq pedaqogikasının tədqiqatçı alimlərindən Ə.Həşimov və F.Sadıqov yazır ki, Azərbaycan xalq pedaqogikası ən qiymətli yadigarları sırasında milli oyunların da özünəməxsus yeri var. Ulularımızın yaratdıqları xalq oyunlarının əksəriyyəti tarix boyu ən dəyərli sərvətlər kimi qorunmuş zaman-zaman təkmilləşdirilmiş və gəlib çağdaş dövrümüzə çıxmışdır. İnsanın bir şəxsiyyət kimi formalaşmasında onlar müstəsna rol oynayır. Xüsusilə uşaqlar üçün oyun ciddi tərbiyə vasitəsidir, fiziki kamillik məktəbidir. Milli oyunların bir qismi həssaslıq, mütəşəkkillik, intizamlılıq kimi mənəvi sərvətlərin formalaşmasına, bir qismi nitqin inkişafına, uşağın söz ehtiyatını zənginləşdirməyə, bir qismi dözümlülük, qocalıq, cəldlik, təbii, iradi fiziki keyfiyyətlərin təşəkkülünə, başqa qismi fəhmin, fərasətin, zövqün, gözəllik hissinin tərbiyəsinə xidmət edir. Uşağı əməyə, ailə həyatına, ətraf mühitin təmizliyini qorumağa hazırlayan xalq oyunlarıda az deyildir. Azərbaycan Milli oyunları həm əqli, həm də fiziki, əxlaqi, estetik, ekoloji, iqtisadi və əmək tərbiyəsi baxımından son dərəcə qiymətli sərvətlərdəndir». 4
Milli oyunlar növ etibarı ilə də rəngarəngdir və insanın bütün yaş dövrlərini əhatə edir. İstər uşaqlar, istərsə də yeniyetmələr, gənclər, qızlar, gəlinlər, yaşlı kişi və qadınlar üçün onlarca, yüzlərcə oyunlarımız vardır. Onların əksəriyyəti vaxtı ilə xalqın ayrı-ayrı
84
sahələrdəki ayin, mərasim və ənənələrinə əsaslanaraq yaradılmış, getdikcə dünyaviləşmiş, xalq məişəti ilə həyatı ilə əlaqədar olaraq real məzmun kəsb etmişdir». 5 «Vur nağara, çıx qırağa», «Bənövşə, bəndə düşə», «Səməndər, ay Səməndər», «Əlimi bıçaq kəsibdir», «Adı gözəl», «Qurd və çoban» və s. belə oyunlardandır. Oyunlar xalq həyatının çox müxtəlif cəhətlərini-inkişaf mərhələlərini, ilkin həyat şəraitini, görüş və etiqatlarını, mərasimlər dünyasını əks etdirən janrlardan biridir. Xalq oyunları ən qədim dövrlərdən xalqın məişət həyatını, əyləncə dünyasını əks etdirmək baxımından da maraq doğurur. Elə oyunlar vardır ki, ən qədim dövrlərdən xalqın arzu və idealını müəyyənləşdirmək məqsədilə yaranmış və bu günə qədər gəlib çatmışdır. Başqa janrlardan fərqli olaraq oyunlarda xalqın ümumi əhval-ruhiyyəsi, psixoloji anı, zülm və istismar dünyasına münasibəti çox aydındır». 6
Bəzi mənbələrdə oyunların yaranma tarixinə də rast gəlirik. İbn-Əl-Əsif «Əl-kamil fi-t-tarix» əsərində) yazır: «Hələ 113- cü ildə (731 - 732-ci illərdə) Azərbaycanın qadın döyüşçüləri xalq oyunlarında çox həvəslə iştirak edirdilər». Buradan aydın olur ki, Azərbaycanda xalq oyunlarında kişilərlə bərabər qadın və qızlar da iştirak etmişlər. N.Gəncəvinin «Xəmsə»sinə XVI əsrdə çəkilmiş bir miniatürdən də bunu görmək olur. Həmin miniatürdə başda Şirin olmaqla, Azərbaycan qadınları Xosrov şahla çovkan oyununda yarışırlar. Burada oyunçulardan yüksək ustalıq tələb edən keyfiyyətlərdə-əla at çapmaq, topu yoldaşa ötürmək, yarış vaxtı tamaşaçılara və oyunçulara toxunmamaq və s. kimi qaydalardan bəhs olunur.
Nizami öz məşhur «Xəmsə»sində xalq oyunlarını, idmanı tərənnüm etdirmiş, Azərbaycanın yalnız igid oğullarının deyil, həm də igid qızlarının at çapmasından, ox atmasından, qılınc oynatmasından, çovkan oynamasından, ölkəni ağılla, kamalla idarə etməsindən söhbət açmışdır:
Dişi Aslan kimi yetmiş nəfər qız 5 Я.Султанлы, Азярбайъан драматурэийасынын инкишаф тарихиндян. Бакы, 1969, сящ. 62. 6 А.Нябийев. Ел няьмяляри халг ойунлары. Бакы, Азярбайъан Дювлят няшриййаты, 1988, сящ.134. 85
Şirinin yanına gəldi qayğısız. Cürətdə hər biri bir İsfəndiyar, Rüstəm Zal kimi ox atandırlar. Çovkan oynamaqda çox çevikdilər, Göydən qapardılar topu müxtəsər. Yaxud:
Yerindən sıçrasa günəşə Sarı, Yeddi qatlı göydən qalxar yuxarı. Paltar geyinmişdir kişilər kimi, Düzlərdən keçirdi qoçaq ər kimi. («Xosrov və Şirin») deməklə, Şirinin simasında cəsur, hünərli və ağıllı, qeyrətli Azərbaycan qadını surəti yaratmışdır. Nizami «Yeddi gözəl» poemasında gücün, cəsurluğun və sağlamlığın gərgin fiziki məşq edib vərdişlər aşılaması ilə sıx əlaqədar olduğunu anlatmışdır. Bəhram şah şücaətini göstərərək, qaçan maralın ayağını qulağına yapışdırır və bunu qəhrəmanlıq hesab edirsə, ağıllı Fitnə isə bunu idmanla, məşqetmə nəticəsində yaranmış vərdiş kimi qiymətləndirir. Şah bundan bərk qəzəblənib Fitnəni saraydan uzaqlaşdırır. Fitnə isə öz dediyinə qərarlıdır. Bunu Bəhram şaha sübut etmək məqsədilə buzovu hər gün çiynlərinə götürərək dama qaldırıb və aşağı endirməklə məşq edir.
Nəhayət, bu buzov bir öküz oldu, Gəldi altı il düz tamam oldu, Hər gün sənət oldu o güləndama Çıxarmaq öküzü tövlədən dama, Yükündən görmədi zərrə əziyyət. Öküz böyüdükcə, artdıqca əti, Qızın da artırdı gücü, qüdrəti. Qalxdı pillələri o bir-bir dama, Gəldi taxt önündə baxdı Bəhrama. Təəccüb eyləyib, heyran qaldı şah».
Yüklə 3,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|