Bakixanovun
Yüklə 279,25 Kb. Pdf görüntüsü
|
6 araşdırılmamışdır və hələ də nəşrini gözləməkdədir. «Riyazül-qüds» A.Bakıxanovun ana dilində qələmə aldığı ilk irihəcmli bədii əsərlərindən biridir. Əsasən, nəsrlə qələmə alınan əsərdə ərəb, fars və türk dillərində yazılmış nəzm parçaları da verilmişdir ki, onların da çoxu A.Bakıxanovun öz qələminin məhsulu, ilk qələm təcrübələridir. «Riyazül- qüds» ilk növbədə yüksək bədii-sənətkarlıq xüsusiyyətləri ilə seçilən bir əsər təsirini bağışlayır ki, bunu da şərtləndirən başlıca və əsas amillərdən biri onun nəsr hissəsinin klassik ənənəyə uyğun olaraq, qafiyəli nəsrlə - səclə qələmə alınmasıdır. Qafiyəli nəsrin müxtəlif növlərinə dərindən bələd olan A.Bakıxanov bu sahədə yüksək sənətkarlıq nümayiş etdirmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında isə klassik bədii nəsrin poetik imkanları, bədii keyfiyyətləri, onun əsas səciyyəvi xüsusiyyətləri, o sıradan səclə bağlı sənətkarlıq məsələləri, onun incəlikləri nisbətən az öyrənilmişdir. Məhz bunu nəzərə alaraq, biz «Riyazül-qüds» haqqındakı bu ilk kitabda həmin məsələlərin işıqlandırılmasına xüsusi diqqət yetirməyi məqsədəuyğun saydıq. «Riyazül-qüds» Yaxın və Orta Şərq xalqları ədəbiyyatında geniş yayılmış Kərbəla vaqiəsi mövzusunda qələmə alınmışdır. Məlum olduğu kimi, imam Hüseynin (ə.) Kərbəlada şəhid olmasına həsr olunan əsərlər müsəlman Şərqində bir ümumi ad altında - «məqtəl» kimi tanınır və «Riyazül-qüds» də XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatında yaranan ən uğurlu məqtəl kitablarından biri hesab edilə bilər. Azərbaycan ədəbiyya- şünaslığında isə şəhidlik mövzusunda qələmə alınmış əsərlərin ayrıca tədqiqinə yalnız son dövrlərdə başla- nılmışdır. Bunu nəzərə alaraq, monoqrafiyada bu sahədə mövcud olan boşluğu müəyyən dərəcədə doldurmağa da cəhd göstərilmişdir. «Riyazül-qüds»ün mövcud olan yeganə əlyazmasında A.Bakıxanovun özünün açıq-aşkar şəkildə bu əsərini tərcümə adlandırmasına baxmayaraq, indiyədək bu mühüm və 7 əhəmiyyətli fakta ya əhəmiyyət verilməmiş, ya da onun üstündən nədənsə yan keçilmişdir. Kitabda ilk dəfə olaraq bu məsələyə də aydınlıq gətirilir: «Riyazül-qüds»lə onun farsca orijinalı olan Məclisinin «Cəlaül-üyun» («Gözlərin parlaqlığı») əsərlərinin mətnləri müqayisəli şəkildə araşdırılır və A.Bakıxanovun bu əsərinin klassik tərcümə nümunəsi olması tutarlı dəlillərlə və elmi şəkildə əsaslandırılır. «Riyazül-qüds» haqqında Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığın- da indiyədək verilən qısa məlumatlarda əsərdə bir sıra kitabların, xüsusilə də Məclisinin adı çəkilən əsərinin və Məhəmməd Füzulinin «Hədiqətüs-süəda»sının təsiri olması xüsusi olaraq vurğulanır, ayrıca qeyd olunur. Bununla belə, bu təsirin konkret şəkildə mahiyyəti və xüsusiyyəti, təfərrüatları və incəlikləri, eləcə də onun nə səviyyədə, hansı dərəcədə olması, hansı səciyyə daşıması və s. kimi məsələlər indiyədək öyrənilməmiş, ayrıca olaraq işıqlandırılmamışdır. Kitabda bu məsələ də xüsusi olaraq araşdırılır və sözügedən əsərlər arasındakı səsləşmə məqamları, oxşar cəhətlər müəyyən edilir. Nəhayət, kitabın ayrıca bir bölməsində «Riyazül-qüds»ün dil-üslub və bədii xüsusiyyətləri yığcam şəkildə araşdırılır. A.Bakıxanovun həyatı və «Riyazül-qüds» istisna olmaqla, bədii yaradıcılığı mövcud ədəbiyyatda indiyədək kifayət qədər araşdırıldığı üçün (12, 102-136; 37; 64; 76, 3-8; 77) biz tədqiqatımızda bu məsələlər üzərində, ümumiyyətlə, dayan- mağı məqəsədəuyğun saymadıq. Təkcə onu qeyd edək ki, son dövrdə işıq üzü görən “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” kitabının dördüncü cildində verilmiş “Abbasqulu ağa Bakıxanov” oçerkində müəllifin həyatı və dünyagörüşü daha obyektiv şəkildə işıqlandırılmış və ədibin bütün yaradıcılığı boyu islamla, Şərq dini-fəlsəfi fikri və ədəbiyyatı ilə bağlı məsələlərə xüsusi diqqət yetirməsi vurğulanmışdır (12, 108-109). 8 I FƏSİL «RİYAZÜL-QÜDS» KLASSİK MƏQTƏL NÜMUNƏSİ KİMİ 1.1. Kərbəla vaqiəsi və bu mövzuda yazılan əsərlər Abbasqulu ağa Bakıxanovun «Riyazül-qüds» əsəri müsəlman Şərqində daha çox Kərbəla vaqiəsi adı ilə tanınan tarixi bir qanlı hadisəyə, görünməmiş faciəyə həsr olunmuşdur. İlk öncə həmin hadisəyə və bu mövzuda yazılan məşhur əsərlərə qısa bir nəzər salmağı məqsədəuyğun sayırıq. Sonuncu peyğəmbər həzrət Məhəmməd (s.) hicri tarixi ilə 9-cu (miladi 632-ci) ildə dünyasını dəyişdikdən dərhal sonra o həzrətin yaratdığı, özülünü qoyduğu müsəlman icmasında, xilafətdə müəyyən narazılıqlar və ziddiyyətlər ortaya çıxdı, bu da ilk növbədə xəlifəliyə seçim məsələsində açıq-aşkar və qabarıq şəkildə özünü göstərməyə başladı. Xilafətin yaranması və güclənməsində müəyyən xidmətləri olan bir sıra nüfuzlu din xadimləri və adi müsəlmanlar hesab edirdilər ki, həzrət Məhəmmədin (s.) əmisi oğlu, Əhli-beyt üzvü olan imam Əli (ə.) peyğəmbərin canişini olaraq xilafət kürsüsündə oturmağa daha layiqdir. Bununla belə, həmin vəzifəyə peyğəmbərin qayınatası, Rəşidiyyə xəlifələrindən birincisi - Əbu Bəkr bin Abdullah (ə.) layiq görüldü. 13/634-cü ildə Əbu Bəkrin (ə.) vəfatından sonra isə onun tövsiyəsi ilə Ömər bin Xəttab (ə.) xəlifə təyin olundu və on il xəlifəlik etdikdən sonra 24/644-cü ildə öldürüldü. Onun yerinə Bəni Ümeyyə qəbiləsindən olan Osman bin Əffan (ə.) xəlifə seçildi. Yüklə 279,25 Kb. Dostları ilə paylaş:
|