Bakixanovun
Yüklə 279,25 Kb. Pdf görüntüsü
|
151 İmam Həsənin (ə.) oğlu Qasımın şəhid olması ilə bağlı verilən bu şeir parçasında da müəllif metafora və təzaddan istifadə etmişdir: Hər dəm səmumi-hadisəd ə n dövri-ruzigar, Bir novgüli füsurdəvü xar eylər, ey dəriğ! Dəşti-bəladə gürgi-əcəl ləhzə-ləhzə ah, Bir müşkbu qəzalı şikar eylər, ey dəriğ! (58a) A.Bakıxanov burada gənc yaşında şəhid olan Qasımı təzə gülə bənzədərək onun zəhərli küləklə solmasına heyifsilənir. Müəllifə görə bəla səhrasında hər an əcəl canavarı bir müşk ətirli ceyranı ovlayır. İmam Hüseyn (ə.) haqqında olan aşağıdakı şeir parçasında isə A.Bakıxanov metafora və güclü mübaliğə yaratmışdır: Heyrət rəvişilə ruzigarə, Eylərdi o dəm fələk nəzarə. Ol namivari-büləndcahə Kim, mehri nəzər buraxsa mahə, Keyvandan alıb kəmali-rif'ət, Bercisə verərdi min səadət. Əzmində görüb fütuhi-fərcam, Almazdı əlinə tiğ Bəhram. Ol rəzmə F * F nəzər qılanda əflak, Səhmindən olurdu zəhrəsi çak. (63a) Nümunənin ilk beytində fələyin heyrətlə dünyaya nəzər salması metaforadır. Üçüncü beytdə imamın Keyvan (Saturn) ulduzundan ucalıq kamalı alması, mifologiyada səadət ulduzu kimi tanınan Bercisə (Müştəriyə) səadət bəxş etməsi mübaliğədir. Dördüncü beytdə isə müəllif həm metaforadan, həm * A.Bakıxanovun «Seçilmiş əsərləri»ndə: rəmzə ( 15, 439). 152 də mübaliğədən istifadə etmişdir: mifologiyada müharibə kimi tanınan Bəhram (Mars) ulduzu imamın qələbə əzmini görərək əlinə qılınc almır. Nəhayət, sonuncu nümunədə fələyin bu «rəzm»ə (döyüşə) nəzər salması və bağrının yarılması ilə müəllif yenə də metafora və mübaliğə işlətmişdir. «Riyazül-qüds»dəki aşağıdakı şeir parçası da yüksək sənətkarlıq xüsusiyyətləri ilə diqqəti cəlb edir: Ol gülüstani-vəfa novgülinə nöqs degil, Bədəni-naziki yüz zəxm ilə gülgün olmaq. Rəsmdir qönçədə ayini-nəzakət görünür, Peykəri parələnüb rəngdə pürxun olmaq. (61a) Yenə də Əli Əkbər haqqında olan bu qitədə şair gənc qəhrəmanını vəfa bağında açılmış təzə gülə bənzədir. Şairə görə, qəhrəmanın nazik bədəninin yüz yara ilə gül rənginə boyanması ona nöqsan deyil. Axı qönçənin yarpaqlarını araladıqda onun içi qan rənginə boyanır, qırmızılığı görünür. «Riyazül-qüds»dəki aşağıdakı qitədə də A.Bakıxanov güclü şairlik istedadı və məharətini göstərərək yüksək sənətkarlıq nümayiş etdirmişdir: ...Sirişk tökməz əgər aftab sübhü məsa, Üfüq kənarı şəfəqd ə n nolub ki, gülgündür? Kimün müsibətidir kim, büsati-gülşəndə Bənöfşə qarə geyüb, qönçə bağrı pürxundur? Bu qəmdə lalə giribanə çaklər salmış, Sürudi-naləvü bülbül dəmadəm əfzundur. (85b) İmam Rzanın (ə.) vəfatına həsr edilmiş bu şeir parçasında müəllif həm bədii sualdan məharətlə istifadə etmiş, həm də güclü metafora yaratmışdır. Şair öz-özünə sual verir: Əgər günəş gecə-gündüz qanlı göz yaşları tökmürsə, onda nəyə görə üfüqün kənarı gül rəngindədir - qırmızıdır? Gül bağında 153 bənövşənin qara geyməsi, qönçə bağrının qanla dolması kimin müsibətinə görədir? Sonuncu beytdə isə bu münasibətlə lalənin yaxasını yırtması, bülbülün qəmli oxuması təsvir olunur. «Riyazül-qüds»ün bədii sənətkarlıq xüsusiyyətləri sırasında eyni sözün yanaşı işlənməsi ilə yaranan leksik təkrarlar (bax: 1; 25, 36-41) da diqqəti cəlb edir. A.Bakıxanov bir sıra hallarda fikrini daha dəqiq və ifadəli şəkildə çatdırmaq üçün yanaşı təkrardan istifadə etmişdir. Əsərdəki leksik təkrarların çoxunu ərəb-fars mənşəli sözlər təşkil edir. Məsələn: «Allah-allah, Peyğəmbərin halı nə olurdı, əgər meydani-Kərbəladə olub, imam Hüseynin tənhalığın görəydi...» (9a) «Ol cənabı ağuşə çəküb nuri-dideyi-qəmdidəsindən öpüb giryan-giryan dedi». (34b) «Xəlayiq cuqə-cuqə və güruh-güruh... gülbangına ləbbeyk deyüb Hani mənzilində cəm' oldılar». (39b) «Üqabi-bərqşitab ol şükufeyi-nihali-əclalı ləşkəri-əşrar içrə aparub, zəxmi-şəmşir ilə peykəri-nazpərvərin güli-sirabə bənzər çak-çak etdilər». (61a) «Hal ı na bəs ki ağladı qan zəxmi-tirü tiğ, Gül-gül boyandı sahəti-meydani-Kərbəla» (65b) və s. Qeyd edək ki, A.Bakıxanovun işlətdiyi bu leksik təkrarlardan yalnız birinin - üçüncü nümunədəki «çak-çak» (parça-parça) sözünün qarşılığı «Cəlaül-üyun»da da vardır: «pare-pare» (222a). Maraqlıdır ki, birinci nümunədəki «Allah- allah» leksik təkrarını Füzuli də işlətmişdir: «Allah-allah nə xoş münasibdür bu vəsiyyət a ŋ a ki, həzrəti-sultani-Kərbəla imam Zeynəlabidinə vəsiyyət qıldı...» (29, 50). A.Bakıxanov əsərin digər yerlərində də bu leksik təkrara tez-tez üz tutmuşdur. Filologiya elmləri doktoru Şəfəq Əlibəyli Füzulinin fars Divanında da bu leksik təkrarın çox işləndiyini, hətta Divanın Allah adının təkrarı ilə başlandığını qeyd edir (25, 36-37) Onu da əlavə edək ki, üçüncü nümunədə işlənən 154 «cuqə-cuqə» (dəstə-dəstə) sözü türk mənşəlidir və bir sıra farsdilli və türkdilli əski mətnlərdə işlənmişdir. A.Bakıxanov «Riyazül-qüds»də təkrardan qaçmaq və ifadə rəngarəngliyi yaratmaq üçün sinonimlərdən də istifadə etmişdir. Məsələn: «Onun züriyyəsin əziz dutarsan, ya kəndü övladını? Ərz etdi: Onları ziyadə sevərəm» (31b). Bu nümunədə işlənən «əziz dutarsan» tərkibi feli də «sevmək» mənasındadır və əsərdə çox işlənən leksik vahidlərdən biridir. «Riyazül-qüds»ün dil-üslub və bədii xüsusiyyətlərinə yekun olaraq onu da qeyd edək ki, əsər bu baxımdan olduqca zəngin material verir və kiçik bir bölmədə onların hamısı haqqında geniş söz açmaq imkan xaricindədir. «Riyazül-qüds» xüsusilə də bədiyyat baxımından mükəmməl bir sənət əsəridir və bu yöndə ayrıca bir araşdırma mövzusu ola bilər. Yüklə 279,25 Kb. Dostları ilə paylaş:
|