247
törə xaldırdı Butax yanına ki, bolğan xatına oğlanları Incbeyninq, neçik
Kirkor, alay Edilbey hasil bolgınça. Məhkəmə himayəsindəki uşaqlar – İncbəy,
Kirkor və Edilbey həddi-büluğa çatana qədər yerdə qalan qızılların Budaxda
qalmasına qərar verdi.
Aprahamnınq oğlu boluptır Sahağ ki, ermeni cınsı
mundan boluptır hasil... anınq Sahağ oğlundan arttı ermeni. İbrahimin oğlu
vardı İshaq ki, arami xalqı bundan hasil olub. Aramilər onun oğlu İshaqdan törəyib.
Yağop nahabedninq cınsından boldu cuhutlux, Esavnınq inisindən, mundan
hasil ilgəri keliptir bu dayfa, xaysı ki “Eski Törə” ündəlir. Yəhudilər Yaqubun
soyundan hasil olublar, onun kiçik oğlu İsavdan “Əhdi-Ətiq” xalqı kimi tanınan bu
xalq artıb-törəyib.
Tezindən kettilər bütün salanınq eli surp Jağopnunq artından
da xaytardılar kensin ki, suvnu hasilgə keltirgəy. Da ol Tenqrininq xuvatı bilə
xuruğan suvnu yənəçi hasilgə keltirdi. Bütün kənd əhli yubanmadan Yaqubun
ardınca getdilər və onu geri qaytardılar ki, o suyu yenidən hasil etsin və o da
Tanrının qüdrəti ilə qurumuş çayı yenidən bolsulu etdi.
Yarlığa, Biyim, can u ten
sartın atalarımızğa bizim, xaysıları ki üstümüzgə bizim emgənip, hasilgə
keltiriptirlər bizni, ber kendilərinə keçövsüz tölövnü. Bizim həm vücudən, həm
də ruhən atamız olanlara, üzərimizdə əmək sərf edrək bizi böyüdənlərə rəhm et, Ya
Rəbb, və onlara əbədi hüzur bəxş et.
hasillik (-i) ism. – hasilat, nəticə, məhsul:
Keltirip (
Eltip) çıxardı
(çıxardılar) alarnı xuvatina yerninq da yedirdi alarnı hasili (
hasilliki) bilə
tarlovlarnınq (
yemişi bilə tüzlərninq) (Qan. 32: 13).
Onu yer üzünün yüksəkliklərinə çıxartdı,
Zəminin məhsulundan yedirtdi.
hasrət (-men, -sen, -tir, -tirlər, -indən, -lərni) ism (< azərb. < ər.) – həsrət:
Neçik hasrəttir birmunquzlu çövrəx suvlarına, ol türlü hasrəttir canım menim
sanqa, Tenqri (Məz. 41/42: 2).
Maral (Kərgədan) axar
sulara həsrət qalan kimi,
Ey Allah, könlüm Sənin həsrətini çəkir!
hava I
(-nınq, -ğa, -nı, -da, -dan, -sı, -lar) ism. (< azərb. < ər.) – hava, iqlim:
-Xaysılardırlar egriyürügənlər ekiayaxlılar?
-Uçanlardırlar
ki,
dırlar
inçkətirnaxlılar
da
ititırnaxlılar,
tırmavuçıayaxlılar da sıxyumlular da havada yürügənlər; da dır padşah
alarnınq xaraxuş; da ayrılırlar toğruburunlarğa da toğrutırnaxlılarğa da
egriburunlarğa da egritırnaxlılarğa.
-Əyri gəzən ikiayaqlılar hansılardırlar?
-Bunlar uçanlardır ki, incədırnaqlı və itidırnaqlılara bölünürlər, çəngəlayaqlı və
sıx tüklüdürlər və havada süzürlər. Onların şahı qaraquşdur. Onlar düzdimdikli və
düzdırnaqllara, eləcə də əyridimdiklilərə və əyridırnaqlılara bölünürlər.
hava II
Bax:
havəs
havəs (-si, -in, -ləri) //
havəz (-ni) ism. – həvəs:
Umsanmanqız egirlikkə,
xapmaxqa (s
apmaxqa) suxlanmanqız; da ululux ki, ne bilə kelgəy, havəs
etməsin yürəkinqiz sizninq //
Umsanmanqız egirlikninq damahlıkına,
suxlanmanqız; ululux ki, xaydan kelgəy, tarıxmasın yürəkinqiz sizninq (Məz.
61/62: 11).
Heç zaman zorakılığınıza güvənməyin,
248
Talan malına boş yerə həvəs salmayın,
Var-dövlətiniz artsa da, ona arxalanmayın
havəsli sif. – həvəsli:
havəz Bax:
havəs
havılda ~
Bax:
havulda ~
havta Bax:
hafta
havulda ~ fel. – hürmək (hav-hav etmək)
hay ism. – hay (erməni):
Ya ne xılındı atamız bizim burungi Hayğn, xaysı
ki biz anınq atı bilə hay ündəldix? (Hay dilindən alban dilinə tərcümə edilmiş
müəllifi bilinməyən bir kitabdan) Ulu babamız
Hayk nə etdi ki, indi biz onun adı ilə
“hay” adlanırıq?
Qeyd: Qafqazşünas alim İ. Şopen haqlı olaraq bildirir ki, ermənilər (haylar) öz
dillərində özlərini düzgün olaraq "hay", vətənlərini də "Hayastan" adlandırırlar.
Ancaq, "ermənişünasların" onlara verdikləri "erməni" və "Ermənistan" adlarından
çox məharətlə istifadə edirlər: “Hazırda erməni mənbələri kimi tanınan mənbələr
isə haylara deyil, məhz ermənilərə məxsusdur. Erməni dili ilə bu mənbələri ayıran
ciddi fərqlər də buna sübutdur... Qədim erməni dili kilsə dili, yəni mədəni dil olub.
Kilsə xadimi Nerses bu dil haqqında yazmışdır: "Köhnə erməni dilinin quruluşu,
konstruksiyası əksəriyyət etibarilə tatar dilinə uyuşur. Köhnə erməni dilinin halları
var, yeni erməni dilində sözlər arasında ədatlar qoyulur".
Hayasdan Bax:
Hayastan
Hayastan (-da) x. ism. – Hayastan - haylar ölkəsi. Kiçik Armeniyanın erməni-
hay və alban mənbələrindəki adı. Ərəb müəlliflərinin verdiyi məlumatlara əsasən,
tarixən Van gölünün şimalında mövcud olmuş və şimal sərhəddi Kür çayının
mənsəbinə (Kürün Türkiyədən keçəm hissəsi) çatırdı, şərq sərhəddini isə Araz
çayının bugünkü Ermənistanla və Azərbaycanın Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə
Türkiyə arasından axan hissəsi təşkil edirdi. Hər iki çayın mənsəbi bu ölkənin
ərazisində yerləşirdi. Həm şimaldan, həm də şərqdən Azərbaycan (Atropatena) ilə
sərhəd idi. Həmin dövrdə qərbdə Ərzincana qədər uzanan Azərbaycan ərəblərin
“Ərməniyyə”, antik müəlliflərin “Kiçik Armeniya” adlandırdıqları bu ölkə ilə Qara
dəniz arasında (sərhəd Kür çüyının yuxarı axarı, yəni bugünkü Türkiyədə qalan
hissəsi), eləcə də qərbdə Araz çayından (onun şimaldan cənuba doğru axdığı hissəsi
nəzərdə tutulur ) Xəzər dənizinə qədər olan əraziləri əhatə edirdi ki, həmin ərazidə
Azərbaycanın bəzən müstəqil olan Arran (Albaniya) vilayəti yerləşirdi. Hayastan
isə tarixi Ararat (Urartu) şahlığının ərazisini əhatə etmişdir. Bu şahlıq aramilərin və
hayların bu ölkəyə kütləvi köçündən sonra “Kiçik Armeniya” (Ərməniyyə) və ya
“Hayastan” adlandırılmağa başlamışdr:
Tağ atıdır ki, Hayastandadır, egri-bügrü
sozlərlər. Hayastanda dağ adıdır, əyri-üyrü olduğu söylənilir.
Hayğ x. ism. – hayların (ermənilərin) əfsanəvi ulu babası:
Ya ne xılındı
atamız bizim burungi Hayğn, xaysı ki biz anınq atı bilə hay ündəldix? (Hay
dilindən alban dilinə tərcümə edilmiş müəllifi bilinməyən bir kitabdan) Ulu
babamız Hayk nə etdi ki, indi biz onun adı ilə “hay” adlanırıq?
hayatı sif.
(< azərb. < ər
.) – həyati:
Xaçan çıxarmalı bolsanq kensin, hayati
yüz axçanı kendinə bergəysen. Nə zaman onu (evdən, işdən) çıxarmalı olsan,
onun üçün həyati (önəm daşıyan) yüz axçanı verərsən.
