Bəxtiyar tuncay

 
249 
haybat (-tır, -nnq, -qa, -nı, -ta, -tadır, -tan, -tandır, -ınq, -ınqnınq, -nqa, -ınqnı, 
-ınqda, -ınqdan, -ım, -ımnınq, -ımnı, -ımdan, -ı, -ıdır, -ınınq, -ına, -ın, -ını, -ında, -
ından;  -ımız,  -ımızdır,  -ımızğa,  -ımıznı,  -ınqız,  -lar,  -larnınq,  -larım,  -larınqnı,  -
ların, -larından) ism. (< azərb. < ər.) – heybət, şan, şöhrət, izzət: Haybat Atağa da 
Oğulğa  da  Ari  Canğa  hali  da  hər  kez  menqi  menqilik.  Ataya,  Oğula  və 
Müqəddəs  Ruha  daim  əbədi  olaraq  izzətlər  olsun!  Egər  ki  tanığaylar  edi,  Biyin 
haybatnınq  xaçqa  çıxarmaslar  edi    (1  Коr.  2:  8).  (Bu  dövrün  hökmdarlarından 
heç  biri  onu  anlamadı.  Çünki)  onun  izzətini  anlasaydılar,    Rəbbi  çarmıxa 
çəkməzdilər.  Alğışlıyıx  Biyni  ki,  haybat  bilədir  haybatlanğan  (Çıx.  15:  1). 
Şöhrətlə  izzətlnmiş  Rəbbi  alqışlayaq  (Rəbbə  dua  edək).  Haybat  biyiklikkə 
(biyikliktə)  Tenqrigə  da  yergə  (dunyağa)  eminlik  (eminlik    dunyağa), 
adamlarğa bazlıx (biyənçlik) (adamilarğa biyənməxlix) (biyənçlik adamilərgə) 
(bazlıx  adamlarğa)!  Alğış  sanqa,  biyiklikkə  alğışlısen,  Biy  Tenqrimiz  bizim 
(Luk. 2: 14). Ən ucalarda Allaha izzət,  yer üzündə Onun razı olduğu insanlara sülh 
olsun! 
haybatla ~ (-ma, haybatlıyım, -gın, haybatlıyıx, -nqız, -sınlar. -dım, -dınq, -dı, 
-dıq, -dınqız, -dılar, -madınq, -madılar, -rmen, -rsen, -r, -rbiz, -rlar, -mas, -r edi, -r 
edi,  -rlar  edilər,  haybatlıy  edi,  haybatlıy  edilər,  haybatlıyırmen,  haybatlıyır, 
haybatlıyırbiz, haybatlıyırlar, -mıyırmen, -ğaymen, -ğaysen, -ğay, -ğaybiz, -ğaysiz, 
-ğaylar, -sarmen, -sarsen, -sarlar, -ğan, -ğandır, -ğanlar, ~max, -maxnınq, -maxqa, -
p)  //  xaybatla  (-rbiz,  xaybatlıyırbiz)  fel.  –  izzətləndirmək,  şöhrətə  mindirmək, 
tərifləmək 
haybatlan ~ (-dım, -dı, -ıpsen, -ıptır, -ır, -ıyır, -mıyır, -ğay, -sa, -ğan, -ğandır, -
ğanğa, -ğanına, -ğanlar, -ğanlarnınq) fel. – şöhrətlənmək, izzətlənmək: Haybatlan, 
ten, guys Mariamdan toğqan, xaysı Tenqrilik bilə birlənipsen çövrələnməgən. 
İzzətlən,  ey  bakirə  Məryəmdən  doğulan  və  sonsuz  Tanrının  varlığı  ilə  bütünləşən 
bədən!  Tanığaylar  ki  sensen  Biy  Tenqri  yalğız  ki,  (xaysı  ki)  haybatlanıpsen 
üsnə  (üstüna)  barça  dunyanınq    (Dan. 3: 45). Qoy bilsinlər ki, Sənsən tək olan 
Tanrı,  Sən  ki,  bütün  dünyada  şöhrətlənmisən.  Egər  ki  ağrısa  bir  xaysı  gövdə, 
ağrırlar barça gövdəlar birgəsina da egər sövünsə bir gövdə, sövünürlər barça 
gövdələr birgəsinə (1 Коr. 12: 26). Buna görə əgər bir üzv əzab çəkirsə, başqaları 
da  onunla  birgə  əzab  çəkir.  Üzvlərdən  biri  izzətlənsə,  başqaları  da  onunla  birgə 
sevinər. 
hayrabed (-ninq, -gə, -ni, -dən, -imizninq, -lər, -lərninq, -lərgə, -lərni, -lərdən, 
-ləri,  -lərimiz,  -lərimizninq,  -i,  -ininq,  -indən)  //  hayrabedn  ism.  (orta  fars)  – 
patriarx, katalikos 
hayrabedlix ism. – katalikosluq 
haysı Bax: xaysı 
hayuf  ism.  və  ədat.  (<  azərb.  <  ər.)  –  heyif,  təəssüf,  qisas:  Hayufun  alma. 
Heyfini almaq (çıxmaq). Biy Tenqri hayufun alğay ol surp yıxövlərninq dinsiz 
da  murdar,  tasip  tayfadan.  Ey  Rəbb,  ey  Tanrı  müqəddəs  kilsələrin  heyfini  bu 
dinsiz, murder, lənətəgəlmiş tayfadan. 
hayufsun  ~ (-sun, -ursen, -urlar, -massen, -massiz, -uyurmen, -ıyırmen, -ğay) 
//  hayıfsun  ~  (-ursen,  -ıylar,  -ıyırbiz)  //  hayıfsın  ~  (-dı,  -ırsen)  //  hayuvsun  ~  (-

---

 
250 
ursen)  //  ayivsun  ~  (-sun)  fel.  –  heyifslənmək:  Bek  anı  hayufsunuyurmen  ki, 
urmadım. Çoxu ona görə heyifslənirəm ki, onu vurmadım (döymədim). 
hayvan  (-dırlar,  -nınq,  -ğa,  -nı,  -dan,  -ınq,  -lar,  -larınq,  -larnınqdır,  -larğa,  -
larnı, -lardan, -ları, -ların) ism. (< azərb. < ər.) – heyvan: Hayvan avı. Heyvan ovu. 
Hayvas x. ism. – Eyvaz. Albanlar arasında yayğın şəxs adlarından biri. 
haz  et  ~  fel.  (<  azərb.  <  ər.)  –  həzz  almaq:  Aşıra  bek  haz  etiy  edi  dinsiz 
xondikar. Xotkar bundan aşırı dərəcədə həzz alırdı. 
hazar say. (frs.) – min: Vay menim kibik yazıxlığa da hazar eğuq, zera asrı 
bek  tas  boldum  da  yamanlıx  bilə  keçirdim  zamanlarımnı.  Vay  mənim  kimi 
günahkara və min dəfə vay, özüm-özümü məhv etdim, vaxtımı boşa verdim. 
Hazar Bax: Xazar 
hazrat // hezret sif. (< azərb. < ər.) – həzrət, çox hörmətli, sayqıdəyər 
heç (-tir, -tirlər, -kə, -kədir, -tə, -tən, -lərni, -lərin) zrf. (< azərb. < frs.) – heç, 
boş:  Həlbət,  heçtirlər  (heçtir)  boşturlar  oğlanları  adamlarnınq,  yalğandırlar 
oğlanları 
adamlarnınq, 
tartovlarından 
(tartovlarında) 
kendilərininq 
yazıxlanırlar da kendiləri heçliktədirlər birgə (ölçövlərinə) kensilərininq yazıx 
etərlər da kendiləri boşluxtandırlar bir oğurdan (Məz. 61/62: 10).
 
Bəşər övladları yalnız bir heçdir –  
Əlbəttə, insan övladları fanidir.  
Tərəzinin gözündə çəkərkən hamısı yuxarı qalxır,  
Çəkisi bir nəfəsdən yüngül gəlir.  
Aldanmanqız: Tenqri heç bolmas. Ne ki da saçsa adam, anı yana biçər (Qal. 6: 
7).  Aldanmayın:  Allah  heç  olmaz..  Çünki  insan  nəyi  əkərsə,  onu  da  biçəcək.  Heç 
nemədən  barlanıyırmen.  Heç  nədən  varlanıram.  Ayttim:  “Boş  (Heç)  yergədən, 
alaysa,  aruvlattım  (toğrulatıyım)  toğrulattım  yürəkimni  menim,  yuvıyım 
aruvlux  bilə  xollarımnı  (yuvdum  arilik  bilə  xolumnu) menim  da  boldum  men 
aşaxlanğan  (tövülgən  //  tüvülgən)  kün  uzun  da  azarlanmaxım  menim  ertə 
(tanq) manına?” (Məz. 72/73: 13-14).  
Dedim: “Məgər boş yerə qəlbimi təmizləmişdim,  
Günahsızlıq içində əllərimi yumuşdum?  
Həmişə əziyyətə düşürəm,  
Hər səhər töhmətə rast gəlirəm.” 
Alay  ox,  neçik  yüzləmə,  keziyir  adam,  həlbət,  heç  yergədən  buşurğanıyır, 
xazğanıyır  da  bilməs,  kimgə  yığıştırıyır  //  Egər  ki  ne  türlu  da  sürəttə  yürür 
adam, həlbət, boş çalışır, xazğanır da bilməs ki kimgə yığar (Məz. 38/39: 7).  
Əlbəttə, insan kölgə kimi dolaşır,  
Həqiqətən, o boş yerə çarpışır,  
Var-dövlət yığır, kimə qalacağını bilmir. 
Kel, Biy,  da  xutxar  meni,  Tenqrim  menim,  zera  sen  urdunq barçasın,  kimlər 
edilər  menim  bilə  duşmanlıxta  heç  yergədən  (borçsuz)  da  tişlarin 
yazıxlılarnınq uvatqaysen (Məz. 3: 8). 
Qalx, ya Rəbb! Ey Tanrım, məni qurtar!  
Çünki Sən bütün düşmənlərimin əngindən vurursan,  
Pislərin dişlərini qırırsan.  

---