2
BƏYBALA XANKİŞİYEV ŞAHRZA ƏLİYEV
BÜDCƏ TƏŞKİLATLARINDA UÇOT
və
HESABAT
(dərslik)
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin
“19” dekabr 2012-ci il tarixli “2251” saylı əmri ilə ali təhsil
müəssisələrinin tələbələri üçün təstiq edilmişdir.
BAKI – 2013
3
Bəybala Xankişiyev, Şahrza Əliyev
BÜDCƏ TƏŞKILATLARINDA
UÇOT VƏ HESABAT
Bakı, “Şərq-Qərb” Nəşriyyat Evi, 2013, 320 səh.
Müəlliflər:
B.Xankişiyev
professor,
Azərbaycan Respublikasının Əməkdar İqtisadçısı
Ş.Əliyev
İqtisad elmləri üzrə fəlsəfə doktoru
Elmi redaktor
Bağırov D.A.
İqtisad elmləri doktoru, professor
Rəyçilər
Həsənli M.X.
İqtisad elmləri doktoru, professor
Bədəlov Ş.Ş.
İqtisad elmləri üzrə fəlsəfə doktoru
“Büdcə təşkilatlarında uçot və hesabat” adlı dərslik “Büdcə təşkilatlarında uçot və
hesabatı” kursunun tədris proqramına, ali və orta peşə təhsili standartlarına uyğun tərtib
olunmuşdur. Dərslikdə büdcə uçotunun nəzəri əsasları, büdcə prosesində uçotun rolu,
büdcənin dövlət xəzinədarlıq agentliyi vasitəsilə kassa icrasının uçotu, büdcədən
maliyyələşən təşkilatlarla mühasibat uçotunun təşkili, qısamüddətli və uzunmüddətli
öhdəliklərin uçotu, büdcə təşkilatlarının maliyyə hesabatlarının tərkib hissələri və onların
məzmunu və s. məsələlər şərh edilmişdir.
Dərslikdən ali və orta ixtisas təhsil müəssisələrinin tələbələri, magistrları büdcədən
maliyyələşən müəssisə və təşkilatlarda çalışan mütəxəssislər, eləcə büdcə uçotu ilə
maraqlanan digər şəxslər istifadə edə bilərlər.
“Şərq-Qərb” nəşriyyatı, 2013
4
Mündəricat
Giriş ......................................................................................................................................... 8
I Fəsil. Büdcə təşkilatlarında uçotun nəzəri və metodoloji əsasları ................................ 10
1.1. HESABDARLIQ VƏ MÜHASİBAT UÇOTU TARİXİNDƏN ..................... 10
1.2. Mərkəzləşdirilmiş planlı təsərrüfat sistemində olan uçotdan bazar
münasibətləri şəraitində aparılan uçota keçid ......................................................... 20
1.3. Uçot və hesabat standartlarının hazırlanmasında beynəlxalq təşkilatlar və
onların rolu .............................................................................................................. 25
1.4. Azərbaycanda mühasibat uçotu standartlarına əsaslanan prinsiplər ................ 30
II Fəsil. Büdcə uçotu və hesabatin büdcə prosesində rolu və milli mühasibat uçotu
standartlari ........................................................................................................................... 34
2.1. Büdcə qanunvericiliyi və büdcə prosesi ........................................................... 34
2.2. Dövlət büdcəsinin mahiyyəti və onun iqtisadiyyatın inkişafında rolu ............ 72
2.3. Mühasibat uçotunun beynəlxalq standartlara keçməyinin zəruriliyi ............... 93
2.4. Büdcə təşkilatları üçün Milli Mühasibat Uçotu standartları ............................ 99
III Fəsil. Büdcə təşkilatlarinin gəlir və xərclərinin dövlət xəzinədarliq agentliyi
vasitəsilə kassa icrasinin uçotu ......................................................................................... 118
3.1. Dövlət büdcəsinin kassa icrasının təşkilində Dövlət Xəzinədarlığı Agentliyinin
vəzifələri və rolu .................................................................................................... 118
3.2. Dövlət xəzinədarlığının təşkilinin zəruriliyi .................................................. 123
3.3. Dövlət xəzinədarlıq sisteminin hüquqi əsasları və son dövrlərdə aparılan
islahatlar ................................................................................................................ 127
3.4. Dövlət büdcəsinin kassa, hesablama və modifikasiya metodlarının
xüsusiyyətləri ........................................................................................................ 133
3.5. Xəzinədarlığın hesab kitabları və mühasibat hesabatları ............................... 138
3.6. Xəzinədarlıq sistemində dövlət büdcəsinin xərcləri üzrə öhdəliklərin qəbul
olunması qaydası ................................................................................................... 143
3.7. Xəzinədarlıq sistemində malların (iş və xidmətlərin) alışının xəzinə uçotu .. 147
IV Fəsil. Büdcədən maliyyələşən təşkilatlarda mühasibat uçotunun təşkili ................ 151