Beynəlxalq iqtisadi hüquq anlayışı Beynəlxalq iqtisadi hüququn nizamasalma predmeti
Yüklə 2,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
nəzərdə tutulub. Xüsusən də, Kənd təsərrüfat üzrə Saziş, Sanitar və fitosanitar tədbirlərin tətbiqi üzrə Saziş, Ticarətdə texniki maneələr üzrə Saziş, İnvestisiya tədbirlərinin ticarət aspektləri üzrə Saziş – TRIMS (m.41), « Antidemping Məcəlləsi » (m.15), Gömrük qiymətləndirilməsi üzrə Məcəllə (m. 20) və s. qeyd edilə bilər. Yeni sənayeləşmiş dövlətlərin meyarları BMT metodikası üzrə - əhalinin adambaşına düşən milli gəlirdə payına, emal sənayesinin xüsusi çəkisinin orta illik (20%-dən çox artım səviyyəsinə, sənaye məhsullarının ixracatda çəkisinə və xaricdə birbaşa investisiyaların həcminə görə fərqləndirilir. Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərdə dövlətlərin təsnifləndirilməsinin bir istiqaməti də onların iqtisadiyyatının bazar prinsiplərinə uyğunluğu üzrə aparılır.Həmin prinsipə uyğun olaraq - sənayecə inkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatlı dövlətlər; - totalitar və ya avtoritar dövlət rejimli inzibati idarəçilik iqtisadiyyatında olan dövlətlər; - keçid iqtisadiyyatlı postsovet dövlətləri fərqləndirilə bilər.Bu ölkələr iqtisadiyatını dünya ticarət sisteminə, bazar sisteminə yönəltmək, iteqrasiya etmək üzrə keçid mərhələsindədirlər. Dövlətlərin iqtisadiyyatının bazar prinsiplərinə uyğunluq dərəcəsinə görə təsnifatının universallaşmasına baxmayaraq bu şərti xarakter daşıyır və beynəlxalq hüquqi əsasa malik deyil. Keçid iqtisadiyyatında olan ölkə və iqtisadi münasibətlərin tənzimlənməsi əsasən siyasi motivlərdən asılı edilir. Bəzən bu və ya digər beynəlxalq təşkilata üzvlük zamanı keçid iqtisadiyyatlı dövlətlərin inkişafında olan dövlətlərlə eyniləşdirilməsi də diqqəti cəlb edir. Sonunculardan fərqli olaraq keçid iqtisadiyyatlı dövlətlər üçün - bazar keçidinin sosial istiqaməti; - mövcud ümummilli təhsil sistemi; - ümumdaxili məhsulda emal sənayesinin həcminin daha yüksək payı; - ixracda sənaye məhsullarının həcminin üstünlük təşkil etməsi; - adambaşına düşən ümumdaxili məhsulun fərqli orta illik artım səviyyəsi; - kapital ixracı və s. xarakterikdir. Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərdə dövlətələrin iştirakı yalnız beynəlxalq hüquqi tənzimetməni yönəltmək deyil, həm də bu sahədə dövlətdaxili iqtisadi idarəçilik mexanizmlərin hüquqi tənzimlənməsini situmullşdırmaq təşkil edir. Dövlət bir qayda olaraq təbii ehtiyatları zəif olan və ya iqtisadi inkişaf baxımından gəri qalmış ərazilərin də iqtisadi inkişaf situmullşdırmaq üçün müxtəlif iqtisadi idarəçilik mexanizmləri, o cümlədən, “azad iqtisadi zonalar” təsis edir. Azad iqtisadi zonalar dövlətin milli iqtisadi məkanı olmaqla müəyyən coğrafi, eləcə də, inzibati ərazi bölgüsündə fiziki və hüquqi şəxslər, həmçinin onların əşyaları üçün onun digər ərazilərdən fərqli, xüsusi, imtiyazlar hüquqi rejimin verildiyi ərazi başa düşülür. Başqa sözlə, azad iqtisadi zonalar xüsusi tənzimetmə mexanizmlərdən istifadə etməklə ümummilli inkişaf proqramlarının rezlizə etmək üçün içtimai məhsulun bölgüsünü təyin edən, milli təsarüfat kompleksinin tərkib hissəsi kimi çıxış edən və təsis olunma qaydasından asılı olmayaraq dövlətin tam suverenliyində olan ərazisidir. Bu ərazidə müəyyən imtiyazlar çərçivəsində əmtəələr gömrük və vergi qoymadan azad edilir. Həmin ərazidə fəaliyyət göstərən şəxslər üçün xüsusi buraxılış rejimi yaradılır. Azad iqtisadi zonaların yaradılmasında məqsəd yəni iş yerlərinin açılması, infrasturkrun qurulması, bir sözlə, liberal gömrük-vergi tənzimlənməsi nəzərdə tutulmaqla müəyyən bir ərazidə kapitalın, xidmətin məskunlaşması baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Azad iqtisadi zonaların anlayışı, xüsusiyyətləri beynəlxalq hüquqi aktlardan Dünya Gömrük Təşkilatının (1995) sələfi Kömrük Əməkdaşlıq Şurasının (1950) hazırladığı beynəlxalq sazişlərdə, o cümlədən, Kömrük prosedurlarının sadələşdirilməsi və harmonizasiyası haqqında 1973-cü il Kioto Konvensiyasında və d. Sazişlərdə təsbit edilib. Gömrük prosedurlarının sadələşdirilməsi və harmonizasiyası haqqında 1973-cü il Kioto Konvensiyasına görə azad iqtisadi zonalar üçün aşağıdakı əlamətlər fərqləndirilir: - bu zonalar inteqrasiya prosesinə xidmət edir; - dövlətin digər ərazisində mövcud olan gömrük və vergi məhdudiyyətləri onlara şamil edilmir; - bu ərazilər dövlətin “gömrük yurisdiksiyasından kənar” prinsipi əsasında fəaliyyət göstərsələr də, ümumilikdə, dövlətin xarici iqtisadi fəaliyətini hüquqi tənzimlənməsi sferasında olurlar. Azad iqtisadi zonaların bu gün dünya təsərrüfatında 30-dan çox növü – ixrac- istehsal və ya gömrük zonası, əmtəəanbar və ya texnopolis, porto-franko və ya “vergi oazisləri”, elmi texnoparklar, işgüzar mərkəzlər, offşor zonalar və s. növləri fərqləndirilir. Elmi texnoloji zonalar elmi mərkəzlərlə və universitetlərlə birlikdə yaradılan müasir texnologiyaya əsaslanan istehsal sahələrinin özündə birləşdirir. Elmi parklar ilk dəfə Kembricdə hələ 400 il əvvəl təşkil olunur. Zonalar sərhədlərinin formalaşdırılması üsuluna və onların fəaliyyət rejiminə görə iki tipə - anklavlara; - inteqrasion zonalara bölünürlər. İnteqrasion zonalardan fərqli olaraq anklavlar ixrac yönümlü zonalar kimi fəaliyyət göstərirlər. Azad iqtisadi zonaların daha geniş yayılmış növlərindən biri də offşor zonalardır. İngliscədən “offshore” temini hərfi tərcüməsi “sahildənkənar” mənasını verir, Offşor üçün əsas xüsusiyyət kimi - sadələşdirilmiş qeydiyyat forması; - imtiyazli vergi, gömrük tarifləri və valyuta tənzimlənməsi; - bank və kommersiya fəaliyyətinin trast hüquqi ilə idarəçiliyi və anonimliyinin Yüklə 2,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
|