Beynəlxalq iqtisadi hüquq anlayışı Beynəlxalq iqtisadi hüququn nizamasalma predmeti

 
İnvestisiyaların  müdafiəsi  baxımından  milli  rejim  prinsiplərini  nəzərdə  tutan 
prosessual  hüquqlar  üzrə  regional  beynəlxalq  sazişlərdən  Təsərrüfat  fəaliyyətinin 
həyata  keçirilməsi  ilə  bağlı  mübahisələrin  həlli  qaydaları  haqqında  1993-cü  il  MDB 
iştirakçıdövlətlərin  Sazişində  razılığa  gələn  Tərəflər  əmlak  hüquqlarının  və  qanuni 
maraqların  hüquqi  və  məhkəmə  müdafiəsinə  təminat  verir.  AR  mülki  prosassual 
qanunvericiliyi  AR  Konstitusiyasından  fərqli  olaraq  xarici  fiziki  və  hüquqi şəxslərin 
investisiya  fəaliyyəti  sferasında  milli  rejim  prinsipini  müvafiq  şəxslərin  mənsub 
olduğu  dövlətin  xaricilər  üçün  milli  rejim  nəzərdə  tutub-tutmamasından    (qarşılıqlıq 
prinsipindən)  asılı  olmayaraq  təqdim  edir.  Bu  da  milli  rejim  prinsipinin  mülki 
prosassual sahədə qanunvericiliyin ümumi prinsipinə çevrilməsinə dəlalət edir.  
 
Milli  rejim  prinsipinin  mahiyyətini  tam  anlamaq  üçün  onun  daha  əlverişlilik 
prinsipi ilə oxşar və fərqli xüsusiyyətləri müəyyən edilməlidir.  
 
Oxşar  xüsusiyyət  ondan  ibarətdir  ki,  milli  rejim  də  daha  əlverişlilik  prinsipi  
kimi  beynəlxalq  müqavilə  əsasında  verilə  bilər  və  hər  iki  prinsipdən  doğan  rejim 
beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin tənzimlənməsinə xidmət edir.  
 
Belə bir nəticə yaranır ki, milli rejim prinsipi daha əlverişlilik prinsipindən fərqli 
olaraq  konkret  məzmuna  malik  eyni  zamanda  hüququn  müəyyən  sferasında  ümumi 
qaydaya  (adətə)  çevrilmişdir.  Daha  əlverişlilik  prinsipindən  fərqli  olaraq 
bərabərləşdirmə  meyarı  daha  müəyyən  xaraqter  kəsb  edir.  Daha  əlverişli  rejim  
klausulasına  müvafiq  olaraq  xarici  şəxslər  bir  qayda  olaraq  öz  aralarında  hüquq  və 
üstünlüklərdən  istifadədə  bərabərləşdirdiyi  halda,  milli  rejim  prinsipinə  əsaslanan 
müqavilədə  isə  iştirakçıların  hüquq  və  üstünlükləri  milli  şəxslərlə  bərabərləşdirilir. 
Müəyyən  hallarda  isə,  daha  əlverişlilik  prinsipinin  istinad  etdiyi  rejimin  özü  milli 
rejim kimi təzahür edə bilər.   
 
Milli  rejim  klausulası  daha  əlverişlilik  prinsipinə  nisbətən  daha  çox  işləkdir. 
Əgər  daha  əlverişlilik  prinsipi  bir  qayda  olaraq  beynəlxalq  müqavilə  qaydasında 
təqdim  olunarsa,  milli  rejim  həm  beynəlxalq,  həm  də  dövlətdaxili  hüquqi  qaydada 
təqdim  olunur.  Bu  mənada  milli  rejim  klausulası  daha  əlverişlilik  prinsipindən  daha 
çevik  olmaqla  yanaşı,  həm  də  qeyd  etdiyimiz  kimi  müəyyən  məzmuna 

---

malikdir.Təsadüfü  deyil  ki,  beynəlxalq  ticarətdə  əsas  prinsip  kimi  çıxış  edən 
diskiriminasiyaya  yol  verməməyi  reallaşdırmaq  üçün,  daha  əlverişlilik  prinsipinin 
zirvəsi kimi milli rejim tətbiq edilir.  
 
  
ƏDƏBİYYAT  SİYAHISI 
 
21. 
Sadıqov, Əfsər İsa  oğlu. Beynəlxalq  iqtisadi  hüquq :  dərslik  /  Ə.  İ. Sadıqov.  -  Bakı  :  Bakı 
Universiteti Nəşriyyatı, 2008. - 396 s.; 
22. 
Əliyev Etibar Əli oğlu. Beynəlxalq  iqtisadi  hüquq. Dərslik. Bakı: “UniPrint” MMC nəşriyyat-
poliqrafiya müəssisəsi, 2012, 650 səh.  
23. 
E. Ə. Əliyev Beynəlxalq iqtisadi hüquq: ümumi müddəalar. Bakı, “Hüquq ədəbiyyatı” nəşriyyatı, 2011. 
– 240 səh. ; 
24. 
L.H. Hüseynov Beynəlxalq hüquq. B.: “Qanun”, 2012. – 368 səh. ; 
25. 
C. Nuriyev. Beynəlxalq iqtisadi əlaqələrin hüquqi tənzimlənməsi. Bakı – 2000; 
26. 
Əli Həsənov. Müasir beynəlxalq münasibətlər və Azərbaycanın xarici siyasəti. Bakı – 2005. 
27. 
Z. Ə. Səmədzadə. Azərbaycanın xarici iqtisadi əlaqələri. “İqtisadiyyat və həyat” jurnalı. Bakı – 1991; 
28. 
A. Ş. Şəkərəliyev. Dünya təsərrüfatı və beynəlxalq iqtisadi münasibətlər. Bakı – 1998; 
29. 
Вельяминов  Г.М.  Международное  экономическое  право  и  процесс  (  Академический  курс): 
Учебник. - М.: Волтерс Клувер 2004 
30. 
Кузьмин Э.Л. Международное экономическое право. М.:ТК Велби, Изд-во Проспект, 2007. 
31. 
Лукашук И.И.Международное право. Общая часть. 3-е изд., перераб. и доп. - М.: Волтерс Клувер, 
2005 
32. 
Шумилов В. М. Международное экономическое право. Ростов-на-Дону: Изд-во ¨ Феникс¨, 2003.  
33. 
В. Е. Рыбалкин, Ю. А. Щербанин, Л. В. Балдин и др. Международные экономические отношения. 
Москва - 2001; 
34. 
Октай 
Эфендиев, 
Этибар 
Алиев. 
Внешнеэкономическая 
деятельность 
современного 
Азербайджана. Баку – 2007; 
35. 
Ашавс кий  Б.М.  Про грес сивно е  развитие  принципо в  межд уна ро дно го  
эко но мическо го  права  в  свете  перестройки  межд ун аро дны х  эко но мически х 
о тно шении.  - Дипло матический вестник ".  1983 г. М. 1984. с. 204  - 205.
 
36. 
Бо бро в Р.Л. Осно вные про блемы тео рий межд уна ро дно е право ,  VI. 1968.  
с. 192.
 
37. 
Во йто вич  С.А.  Режим  наибо льшего   благо приятство вания  к  то рго во -
эко но мически х о тношениях СЕМП 19 87 . - М.: На ук а. 1988.  с. 172-186.
 
38. 
Галенс кая  Л.Н.  Действие  о бщих  прин ципо в  межд унаро дно го   права  в 
сфер е  меж д унаро дно го   частно го   права  / /  Ж урнал  м ежд уна ро дно го   част ного 
права. Санкт- Пет ерб ург: Ро ссия- Нева. 1996, .№ 1-2. с. 3-12.
 
39. 
Шмако в  В.Л.  Ло мейская  ко нвенция  к ак  межд ун аро дно -право во й  ин-
стит ут   устано вления  но вого   межд ун аро дно го   о   эко но мическо го   по рядка  / /  
МЖМП. 1995. .№  4. с. 64-83.
 
40. 
Ш умило в  В.М.  Межд ун аро дно е  эко но мическо е    право .  Ро сто в  н/Д.  2003. 
с. 168 -194.
 
1 0 .   D e t t e r  
d e  
L u p i s  
I .  
T h e  
C o n c e p t  
o f  
 
I n t e r n a t i o n a l  
L a w .  
S t o c k h o l m .  
1 9 8 7  
p .  
90. 
1 1 .         H o r n   N .   N o r m a t i v e   P r o b l e m s   o f   t h e   N e w   I n t e r n a t i o n a l   E c o n o m i c   O r d e r  
J o u r n a l   o f   W o r l d   T r a d e   L a w / .   1 9 8 2 .   V o l .   1 6 .   N   4 .  
P. 
4 3 7 - 4 4 5  
 

---