Beynəlxalq iqtisadi hüquq anlayışı Beynəlxalq iqtisadi hüququn nizamasalma predmeti

bazarı  formalaşdırılmalıdır.  Kvotalarla  ticarət  qaydalarının  yaradılması  bu  məsələni 
həll  etməli,  həm  də  dövlətlərarası  və  hüquqi  şəxslərarası  səviyyədə  Kioto 
Protokolunun  inkişafını  təmin  etmiş  olacaq.  Kvotaların  satışına  icazə  sistemi 
tullantıların  səviyyəsini  azaldan  istehsalın  və  əmtəələrinə,  xidmətlərinə,  o  cümlədən 
enerji  avadanlığı  resursları  və  xidmətləri  ilə  ticarətin  bərqərar  olmasına  gətirib 
çıxaracaq. 
Beynəlxalq  hüquqda  enerji  resurslarının  nəqli  və  istifadəsindən  dəymiş  zərərə 
görə  mülki  məsuliyyətlə  bağlı  bir  sıra  konvensiyaların  qəbul  olunması  da  enerji 
effektivliyinin  və  ətraf  mühitin  mühafizəsinin  təminatına  yönəlib.  Xüsusən  də, 
Dənizin  neftlə  çirkləndirilməsindən  dəymiş  zərərə  görə  mülki  məsuliyyət  haqqında 
(1992)  Brüssel  Konvensiyası.  Təhlükəli  fəaliyyətdən  dəymiş  zərərə  görə  mülki 
məsuliyyət haqqında (1993) Konvensiya və s. sazişlər qeyd edilə bilər. 
 
11.10. Enerji dövriyyəsində əməkdaşlıq və monitorinq  
prinsipi 
 
Enerji  sektorunda  xarici  investisiyaların  cəlb  olunması,  ekoloji  təhlükəsizliyin 
təminatı  beynəlxalq  əməkdaşlıq  olmadan  mümkün  deyil.  Əməkdaşlıq  prinsipinin 
normativ  əsasını  BMT  Nizamnaməsi,  BMT  Baş  Məclisinin  və  UNCTAD-ın 
qətnamələri,  ATƏM-in  Yekun  Aktı  və  digər  beynəlxalq  sənədlər  təşkil  edir.  Qeyd 
olunan  prinsip  dövlətləri  qlobal  problemlərin  həlli  naminə  əməkdaşlıq  etməyə 
məcbur  edir.  Beynəlxalq  sülhün  və  təhlükəsizliyin  təmini,  insan  hüquqlarının 
müdafiəsi,  ətraf  mühitin  mühafizəsi,  təbii  ehtiyatların,  o  cümlədən,  enerji 
resurslarının  təhlükəsiz  istismarı  və  s.  problemlərin  dövlətlərarası  əməkdaşlıq 
olmadan  səmərəli  formada  tənzimlənməsi  mümkün  deyil.  Enerji  resurslarının 
istismarında  beynəlxalq  əməkdaşlıq  prinsipi  Enerji  Xartiyasına  Müqavilədə,  Enerji 
effektivliyi məsələləri və müvafiq ekoloji aspektlər üzrə Protokolda və s. Sənədlərdə 
davamlı olaraq təsbit edilir. Enerji resurslarının istismarında beynəlxalq əməkdaşlıq 
- enerji effektivliyi və ətraf mühitin mühafizəsi; 

---

-  ekoloji  təhlükəsizliyin  təmin  olunması  ilə  bağlı  dəymiş  zərərə  görə 
məsuliyyətin müəyyən edilməsi; 
- müvafiq qanunvericilik bazasının yaradılması: 
- enerji effektivliyini təmin etmək məqsədilə maliyyələşdirmə; 
-  enerji  resurslarının,  ekoloji  xərclər  də  nəzərə  alınmaqla,  bazar  qiymətlərinin 
müəyyən olunmasında istehsalçıların və istehlakçıların enerjidən maksimum qənaətlə 
və əsaslandırılmış istifadəsinin çərçivə şərtlərinin yaradılması; 
- yeni, tullantısız texnologiyanın mübadiləsi; 
- əqli mülkiyyət hüquqlarının mühafizəsi; 
- hüquqi və normativ aktların şəffaflığı; 
-  enerji  effektivliyinə  və  müvafiq  investisiyalara  maneələrin  aradan 
qaldırılması üzrə tədbirlərə yönəlir. 
Protokolun 9-cu maddəsinə Əlavədə beynəlxalq əməkdaşlıq daha geniş formada 
verilir. 
Enerji  resurslarının  istismarının  ümummilli  maraqlara  uyğun  həyata 
keçirilməsini  təmin  etmək  vasitələrindən  biri  də  müvafiq  sahəyə  nəzarətin  təşkil 
olunmasıdır.  EXM-də  olduğu  kimi  Beynəlxalq  Atom  Enerjisi  Agentliyinin 
Nizamnaməsində  və  d.  sazişlərdə  müvafiq  prinsip  təsbit  edilib.  Nəzarət  özü  də  həm 
beynəlxalq, həm də milli institutların, təşkilatların, müxtəlif sosial qurumların, qeyri-
hökümət  təşkilatlarının,  ətraf  mühitin  mühafizəsi  ilə  məşğul  olan  qurumların 
fəaliyyətini  nəzərdə  tutmalıdır.  Belə  bir  fəaliyyətin  həyata  keçirilməsində  məqsəd 
müvafiq  sahədə  iqtisadi  fəaliyyətin  ətraf  mühitlə  bağlı  standartlara  uyğunluğunu 
təmin etmək təşkil edir. 
Enerji  resurslarının  istismarında  ətraf  mühitin  mühafizəsi  ilə  bağlı  nəzarəti 
nəzərdə tutan beynəlxalq, sahəvi sazişlərdən EXM-də razılığa gələn Tərəflər: 
- ekoloji baxımdan əsaslandırılmış, iqtisadi cəhətdən effektiv enerji siyasəti,  
- rentabelli metod və texnologiya ilə bağlı məlumat mübadiləsini; 

---

-  enerji  sistemlərinin  ətraf  mühitə  təsiri,  həmçinin  ətraf  mühitə  mənfi  təsirin 
zəiflədilməsi  və  qarşısının  alınması  mümkünlüyü,  bu  tədbirlərlə  bağlı  məsrəflər 
haqqında əhaliyə məlumatın çatdırılması səviyyəsinin yüksəldilməsini; 
-  enerji-investisiya  layihələrinin  ekoloji  baxımdan  ətraf  mühitə  təsiri  ilə  bağlı 
ilkin mərhələdə, qərar qəbul edilənədək və sonrakı monitorinqini; 
-  razılığa  gələn  tərəflər  müvafiq  ekoloji  proqramlar  və  standartlar  haqqında, 
həmçinin  onların  realizə 
mexanizmlər  barəsində 
məlumat 
mübadiləsinin 
yüksəldilməsi və s. sahədə əməkdaşlığı təşviq etməyi Öhdələrinə götürürlər. 
 
ƏDƏBİYYAT SİYAHISI 
 
1. 
Sadıqov, Əfsər İsa  oğlu. Beynəlxalq  iqtisadi  hüquq :  dərslik  /  Ə.  İ. Sadıqov.  -  Bakı  :  Bakı 
Universiteti Nəşriyyatı, 2008. - 396 s.; 
2. 
Əliyev Etibar Əli oğlu. Beynəlxalq  iqtisadi  hüquq. Dərslik. Bakı: “UniPrint” MMC nəşriyyat-
poliqrafiya müəssisəsi, 2012, 650 səh.  
3. 
Natiq Əliyev “Azərbaycanın sənaye və  yanacaq-enerji kompleksinin  vəziyyəti  və  inkişaf istiqamətləri”       
Bakı 2006; 
4. 
Ə. Ə. Bayramov. Regional iqtisadi inteqrasiya. Bakı - 1997. 
5. 
E. M. Hacızadə “Neftqazçıxarma kompleksinin iqtisadi inkişaf modeli”. Bakı: Elm, 2002; 
6. 
Ç.M. Abbasov – “ Azərbaycanın dünya iqtisadiyyatınainteqrasiya yolları”. Bakı 2002; 
7. 
E. Ə. Əliyev Beynəlxalq iqtisadi hüquq: ümumi müddəalar. Bakı, “Hüquq ədəbiyyatı” nəşriyyatı, 2011. 
– 240 səh. ; 
8. 
L.H. Hüseynov Beynəlxalq hüquq. B.: “Qanun”, 2012. – 368 səh. ; 
9. 
C. Nuriyev. Beynəlxalq iqtisadi əlaqələrin hüquqi tənzimlənməsi. Bakı – 2000; 
10. Миронов Н.В. Международная энергетическая безопасность: Учебное пособие. М. 2003, 
165 с
 
11. Садыгов А.И. Международные нефтяные контракты АР в системе международного  
 
     энергетического права. Диссертация кан. юрид. Наук. Баку. 2003. 224 с. 
5.  Телегина  Е.А.,  Студеникина  Л.А.  Энергетическая  безопасность  и  энергетическая 
интеграция в   
      Евроазии ХХI веке: азиатский профиль. М. 2006. 224 с. 
6. International Energy Law: Concepts, Context and Players. Prof. Thomas W. Walde, Jean Monnet 
Chair   
    for  EU  Economic  &  Energy  Law  Center  for  Energy.  Petroleum  &  Mineral  Law  &  Policy 
University of   
    Dandee. Scotland UK. 2001. 108 p. 
7.  Jonston  D. The  Production  Sharing  Concept.  PetroMin  Magazine,  Singapore,  1992,  August,  p. 
26-34 
8. Moss G.C. Contra and or License? Regulation of Petroleum Investment in Russia Foreign Legal 
advice   
    Journal of Energy & Natural Resources Law, 1998, v.16, #2, p.186-199 
 

---