Beynəlxalq iQTİsadi SİyasəT (Metodik vəsait)

58 
 
 
 4. Regionların və birbaşa iqtisadi əlaqələrin inkişaf etdirilməsi və s. 
 Beynəlxalq  iqtisadi  münasibətlər  sahəsində  milli  iqtisadiyyatın 
qarşısında  duran  əsas  məsələlərdən  biri  də  prioritetlərin  müəyyən-
ləşdirilməsidir.  Burada  xüsusi  əhəmiyyət  kəsb  edən  sahələrdən  biri 
xarici ticarət əlaqələridir. 
3.5. Xarici iqtisadi siyasət 
 
Xarici ticarət ən qədim dövrlərin mühüm bir atributu olaraq, böyük 
iqtisadi fayda mənbəyi olmusdu. Insanlar xarici ticarət maraqlarını təmin 
etməklə özlərinə tərəfdaş qazanaraq daha sonralar mühüm xarici ticarət 
nəzəriyyəsinin yaranmasına səbəb olmuşlar. Alman tədqiqatçısı F.Listin 
yazır:  “Bütün  dünya  ölkələrinin  hamısı  industrial  ölkələr  olduqda  azad 
ticarət  hamıya  sərfəli  olur”.    D.  Rikardo  (1772-1823)  özünün  xarici 
ticarət nəzəriyyəsindən belə nəticəyə gəlir ki, “ticarət bütün sivilizasiyalı 
millətləri bir ümumdünya icmasında birləşdirəcəkdir ”.  
Xarici iqtisadisiyasət - dövlətlərin  idxal vəixrac, gömrük rüsumları, 
tariflər,  məhdudiyyətlər,  xarici  kapitalın  cəlb  olunması,  kapitalın 
xaricəixracı,  xariciistiqrazlar,  digər    ölkələrəiqtisadi  yardımın 
göstərilməsi,  birgəiqtisadi  layihələrin  həyata  keçirilməsi  sahəsində  
dövlət  siyasətinin  həyata  keçirilməs  deməkdir.  İqtisadi    siyasətin    əsas  
istiqamətləri xarici iqtisadi  fəaliyyətin məcmusunu tənzimləyir: mal və  
xidmətin beynəlxalq qarışığı, maddi,  əmək, pul, vəintelektual resurslar. 
Onun  tərkib  hissəsi  xarici  ticarət  siyasəti,  istehsal  və  elmi 
texnikiəməkdaşliq  sahəsində    siyasət,  valyuta  kredit  siyasəti, 
xariciinvestisyalar  sahəsində  siyasət,  texnologiya  və.  s.  ötürülməsində 
siyasət dövlətin xariciiqtisadi siyasətin hazırlanması müəyyən  baza tələb 
edir.  
 200  dövlət  təşkilatını    birləşdirən  müasir  dünya  təsərrüfatıözündə 
qarşılıqlıəlaqələrin  asimmetrik  olduğu  dinamik  dünyanıəks  edir,  lakin 

---

59 
 
 
ölkələrin müxtəlif qruplarıəməkdaşlığa bərabər şəraitdə və eyni dərəcədə 
cəlb 
olunmur. Avropa  İttifaqından başlayaraq reqionalizm siyasəti  bizə 
“müxtəlif sürətli” dövlətlərin  inkişafı anlayışını verdi. Bu o deməkdir ki, 
XX  əsrin sonunda ETT-nin inkişafışəraitində eyniiqtisadi mövqedə olan 
bir çox dövlət 
bir  birindən  uzaqlaşmağa,    öz    inkişafına  görə    müxtəlif    ölkə 
qruplaşmalarının  iştirakçısı  olmağa  başladı.  İnkişaf  tempində  
ziddiyyətlərin artması  kimi  belə hadisə ayrı-ayrıölkələrin xariciiqtisadi  
siyasəti, həm də  məzmunu, dövlət blokları, həm də  dünya təsərrüfatının  
inkişafında bir çox xarici amillərləəvvəlcədən müəyyən edilirdi. SSRİ-n 
süqutu,  milli    dövlətlərin  qeyri    hərbi  ekspansiya  metodlarının 
güclənməsi    ziddiyyətlərin  meydana  gəlmə  prosesini  daha  sürətli  etdi, 
lakin  onların  sürət  və  keyfiyyəti  olduqca  müxtəlifdir.  Müasir  dövrdə  
dünya  arenasında  iqtisadi  qüvvələrin  bu  və  ya  digər  balansı  təkcə 
obyektiv  şəraitlə  deyil,  həm  də  məqsədyönlü  xariciiqtisadi  siyasətlə 
xarakterizə  olunur.  Buna  görə  də  qeyd  etmək  lazımdırki,  son  vaxtlar 
təbii-iqlim,  iqtisadi  və  ölkənin  digər  maniələri  kimi  parametrlərə-
əsaslanan  bir  çox  obyektiv  proseslərin  realizəsinəimkan  vermir.  Oxşar 
xarakterli    vəinkişaf  səviyyəli    bir    çox    ölkəni    BƏB-dəinteqrasiyanı 
müxtəlif  ierarxiyalı  səviyyələrinə  cəlb  etmək  olar.  Yuxarıda  qeyd 
olunanlar nəzərdə tuturki  xariciiqtisadi   siyasətə  tam muxtar (müstəqil) 
məfhum  kimi  baxmaq  məqsədə  uyğundur,    çünki    müasir  dövrdə 
təkcəölkələr  arası  qarşidurma  deyil,  xarici  təsir  amilinəçevrilən  ictimai 
dəyişikliklərə    səbəb  olan  amillərin,  ocaqların,  vasitələrin  qarşıdurması 
mühümdür.  G.P.Babinin  tam  hüqüqlu  fikri    təqdim  olunur  ki, 
xariciiqtisadi  siyasət-  bu,  dünya  bazarında  müəyyən  imtiyazlıölkənin 
iqtisadiyyatın əldə edilməsinə yönəlmiş, və daxili bazarın xarici malların 
rəqabətindən  müdafiəsinə    yönəlmiş    tədbirlər  sistemidir.  Belə    nəticə 
çıxır  ki  bu,  dövlətin  xarici,  daxili  vəiqtisadi  siyasətinin  mühüm 

---

60 
 
 
həlqəsidir.  Xariciiqtisadi  siyasətin  məzmunu    ölkənin    ictimai 
quruluşunun təbiəti, milli  təsərrüfatin müvafiq vəzifələri, eləcədə xarici 
amillərin  yekunu  iləşərtlənir.  Xariciiqtisadi  siyasətin  ölkənin  xarici    və 
daxili    siyasıtiilə    təbii  qarşılıqlıəlaqəsi    dönya  təsərrüfatının  mürəkkəb 
kordinat sistemində  milliiqtisadiyatla  inkişaf edən qarşılıqlı fəaliyyətin 
tərkibində  tamamlanır.  Dünya  təsərrüfat    əlaqələrində  tendensiya 
modifikasiyasının növbəti şəbəkəsini  müəyyənləşdirir: milli iqtisadiyyat 
beynəlmiləlləşmiş  istehsal  həl-qələrinin  tərkib  hissəsinə  çevrilərək  və 
şəbəkənin  məcmu  elementlərinə  təsir  göstərərək  cəlb  olunur.  
Iqtisadiyyatın  beynəlmilləşməsi    dünyanın  siyasi    xəritəsini  prinsipcə 
dəyişir,  şəxsi  milli  maraqlarla  yeniiqtisadi  sərhədləri,  strateji    məqsədli 
areallar vəinteqrasiya hadissələrinin sxemini yaradır. Sözsüz, belə  bölgü  
mürəkkəb  piramidaya  səbəb    olurki  bu  bölgüdə  dünya  təsərrüfatının 
informasiya  və  malliyə  kredit  strukturları  xüsusən  seçilir.  Belə  arenada 
xarici  dunya  ilə qarşılıqlı  fəaliyyətin   üsül və qaydaları,  normalarının 
böyük  arsenalı,  bu  ehtiyatla-rın  hərbi,  bəzəndə  diplomatik  metodların 
iştirakı olmadan ustalıqla tətbiqi  fəaliyyət göstərir.  Əsas xaric iiqtisadi  
siyasətə  xidmət edən dövlət tədbirləri kompleksi  növbəti  məqsədlərin 
nail  olunmasına,    çatdırma    üçün  şəraitin  yaradılmasına  və  dünya 
bazarlarında milliistehsal həllqələrinin fəaliyətinə kömək edir; 
-  ticarət  bloklarına,  ayrı  ayrı  ölkə  və  təşkilatlara,  həmçinin 
beynəlxalq  maliyyə    təşkilatlarıyla  qarşılıqlıəlaqələrin  tənzimlənməsinə 
kömək edən valyuta – maliyyə platforması, kreditor və debitor ölkələrə 
münasıbətda səmərəli  ticarət rejimlərinin  formalaşması vasitasilə  milli 
subyektlərin əlverişlişəraitlə təmin olunması; 
- ölkələrin xariciiqtisadi maraqlarının müdafiəsinin təmini; 
  Qeyd  etmək  lazımdırki  xariciiqtisadi    siyasət  göstərilən  xarakterli 
funksiyaları yerinə yetirməkləölkənin  iqtisadiinkişaf modelində  xüsusi 
rol oynayır: dəyişdirici  (malın  idxalı vəixracı,  kapital,  işçi qüvvəsi  və.s 
sahəsində  regionların,  sahələrin    inkişaf  siyasəti),    toplayıcı  (hasila, 

---