Beynəlxalq iQTİsadi SİyasəT (Metodik vəsait)

61 
 
 
bazarda nüfuzun saxlanması, xarici bazarların genişlənməsi), tarazlayıcı  
(ölkə  bloklarının  maraqlarına  uyğun  milli  maraqlar).  Bu  nöqteyi 
nəzərdən xarici iqtisadi siyasət ayrı - ayrı ölkələrin inkişaf modellərinin 
transfarmasiya  yollarını  toplamağa  və  ümumi  dəyərləri  (ölkədaxili 
zidiyyətləri  aradan  qaldırmaq,  yeni  iqtisadi  mexanizmə  uyğunlaşma, 
hazırkı  mədəni  mühüt  özgəlik), həmdə siyasətin realizəsinin metodik 
yollarının xarakterini  müəy-yənləşdirməyə imkan verir. 
Baxmayaraqkiiqtisadi    təbiətdə    möcüzənin    çox  mənzərələliyi 
(yapon,  alman  və.s),  dəyərlərin  istiqamətlənməşkalası,  xariciiqtisadi 
siyasətdə  bu  vəya  digər  vasitənin  fəaliyyət  göstərməsi  baş  verir    əldə 
edilmiş  nəticələrin  tranformasiya  yolu  milli  xüsüsiyətlərin  siyasətin 
ümumi  qəbul  edilmiş  elementləri  və  onların  realizəsi  mexanizmləri  ilə 
əlaqələn-dirilməsinə imkan verir.  
  Bununla    əlaqədər  tam  qanuna  uyğun  olaraq    ümumi    cəhətlərin 
ayrılması, müasir mərhələdə BƏB-ə meyl və eyni zamanda bəziölkələrin 
uğur və nailiyətlərinin formulunu və  digərlərinin xətalarınıəks etdirmək 
zəruriliyi  meydana    çixir.  Yekunda    ölkələr  arası  qarşiqoymanın 
zəruriliyi    qəbul  etsək,  onun  mühüm  və  tamamlayıcı  kompenenti 
siyasətin  qiymətləndirilməsi  olur.    Hamıya  məlum  olduğu  kimi  xarici 
iqtisadi  siyasət  iki funksiyanı , müdafiə və təcavüzkar funksiyanı yerinə 
yetirir.  Funksiyaların  belə  bölgüsünə    onlardan  hər  birinin  genişşərhi 
daxildir.  Xüsusiilə  ABŞ,  Çin  kimi  beləölkələrin  təcavüzkar  siyasətinin 
sırasına  nüfüz  sferasının  təminiüzrə  eksponsiyonist  mearlar  daxildir. 
Digər  ölkələrə  münasibətdə  “təcavüzkar”siyasət  sülh  və  mehriban 
qonşuluq prinsiplərinin həyata keçirilməsi tədbirləri sırasına  əməkdaşliq 
formalarının  artirılması  deməkdir.  Ehtimal  ki  iqtisadiyyatın  bu  və  ya 
digər dəyişdirilmiş modelinin seçilməsi xarici iqtisadi  siyasətin bu və ya 
digər  element  ehtiyatında  qurulub,  lakin  fərq  bu  elementlərin  
kəmiyyətinin seçimində və liderlik strateqiyasının uyğunlaşdırılmasında 
(işçi    qüvvəsinin  yüksək  faizi,    istehsalda  məşğul,  yeni  texnologiyanin 

---

62 
 
 
aparıcı rolu- “high trust societies ”), yetkinləşmişinkişafında  (low trust 
societies)  müəyyən  olunur.  Çin  əhalisinin  2/3-  i  kəndə  yaşayır,  işçi 
qüvvəsinin, istehsal əməliyyatlarında məşğul olanların sayı böyük deyil. 
Əsas  dayaq uyğun primitiv istehsala cəlb olunmuş qərb texnologiyası və 
qarişiq tipli keçid iqtisadiyyatlı  cəmiyyətin yeniləşdirilməsidir. Problem 
ölkənin  stabilliyini  təmin  edən    iqtisadi  siyasətin  dəyişdirilməsi 
modelinin  seçimindədir,  beləkiistənilən  dəyişməölkələr  arasında 
qarşılıqlı  əlaqələr  sistemində  dəyişikliyə  gətirir.    Strategiyanın  birinci 
variantı  ABŞ,  Yaponiya  və  Qərbi  Avropanın  beynəlxalq  rəqabət 
mərkəzləri üçün xarakterikdir. Bütövlükdə hər 3 mərkəzə liberal sənaye  
iqtisadiyyatı  xasdır,  lakin  qlobal  konteksdəölkələrin  xariciiqtisadi  
siyasəti  onların    iqtisadiyati  üçün  “tepliçnıx”  şəraitin  yaradılmasına 
yönəlib. ABŞ-la beynəlxalq əməkdaşlıq formalarının qurulması  təcrübə-
sində  hazırki  strateqiya  açıq  aşkar  meydana  çıxır.  Qeyd  etmək 
lazımdırki, Amerika tərəfdaşlığı daha zəif ölkələrlə əməkdaşlıq praktika-
sına    əsaslanır.  ABŞ-ın  xariciiqtisadi    siyasətində    həmin  fakt  da    öz  
əksini  tapmamişdiki   İkinci    dünya  müharibəsindən  sonra  Yaponiya  və 
Almaniya ilə qarşılıqlı fəaliyyət üstünlük mövqeyində  həyata keçirildi. 
Müharibədə  bu    ölkələrlə    qələbə    müttəfiqlərin  xeyrinə  malliyə  
yükləmələrinin  yenidən  bölüşdürülməsinə    səbəb  oldu.  Buna  görə  də 
amerikan  anlayışında  siyasətdə    bərabər  hüquqlunun  mövcudluğu  şərt 
deyil və asanlıqla qeyd etmək olarki  bütün zamanlarda ABŞ  qüvvələr 
balansının  köhnə  siyasətini  həyata  keçirir.  Həmin  faktıda  gizlətmək 
olmaz  ki,  70  ciillərin  ortalarında  ABŞ    cənub    şərqi  Asiya  ölkələrinə  
münasibətdə  ehtiyyatlı    siyasi    mövqe  seçdi    və  20    ildən  sonra  bu, 
gözlənilməyən” Asiya çağrışı” nəticəsində amerika  iqtisadiyatının nüfüz 
dairəsini  daraltı.  Amerika  xarici  iqtisadi  siyasətin  hansısa  elementlərin-
dən  istifadə etməsə  də o, maraqlarını beynəlmiləl problemlər dərəcəsin-
də ifadə etməyəçalışaraq öz maraqlarını istənilən qitədə  müdafiə edir və 
beynəlxalq  iqtisadi,  malliyə  təşkilatlarının  müşavirələrində  qərarların 

---

63 
 
 
qəbulunda liderlik edir, beynəlxalq münasibətlər sferasında  öz statusunu 
qaldıraraq  onlara  beynəlxalq  verir.    ABŞ-ın  rəsmi  kursunda  dünya 
birliyində  milli  dövlətlərin  inteqrasiyasina  kömək  göstərmək  cəhdi 
göstərilib, 
praktikada 
isə 
rəqiblərin 
maraq 
sferalarının 
məhdudlaşdırılması vəistənilən  ərazi miqyasında situasiyanın inkişafına 
təsir  üçün    şərait  yaratmaq  tendensiyası  meydana    çıxır.  Oxşar  taktika 
müəyyən  ölçüdə  ABŞ-  ın  nüvəüstünlüyüilə    müəyyənləşən  qarşılıqlı 
fəaliyyət  modeli  çərçivəsindən  çıxmamasına  səbəb  olur.  Strateqiyanın  
ikinci  variyantı  2  ali  dövlətin  qarşılıqlı    fəaliyyəti  çərçivəsində  hansısa 
qüvvələr  balansının  pozulması  ilə  müəyyən  edilir.  İttifaqın  süqutu, 
həmçinin  dövrü  gözləmələr  böhranı  keçmiş  SSRİ-n,  Mərkəzi,  Orta  və 
Cənub  Şərqi  Asiya  ərazisində  eksponsiyanın  qeyri  hərbi  metodlarının 
aktivləşdirilməsi  və  bir sıra  ölkələrin  yüksək  iqtisadiinkişaf tempinə  
səbəb oldu. Bu ölkələrin iqtisadiyyatının intensiv inkişafı yeni keyfiyyət 
formasında  –  hər  bir  ölkənin  tələbatı  artıran  malların  ixracını  artırmaq 
üçün imkan tapdığı hər məkanda  əhəmiyyətli dərəcədə tutumlu bazarın 
artmasındadır. Bu idxala kömək etdi və stimullaşdırdı. Hazirki situasiya 
göstərirkiölkələr öz tələbatını kifayyət qədər  yüksək səvviyədə  gizlədə  
bilmirsə,    istehsal  o  qədərdə  xarici  bazarın  xidmətinə  yönəlir  – 
tərəfdaşölkələrin iqtisadiyyata qarşılıqlı əlavələri baş verdi.  
Fəsil 4. Azərbaycan dövlətinin İqtisadi siyasəti və оnun 
reallaşması istiqamətləri 
4.1 Azərbaycan dövlətinin Xarici ticarət kоnsepsiyası və 
xarici ticarət siyasəti
. 
 
 Xarici  ticarət  konsepsiyası  və  xarici  ticarət  siyasəti  Azərbaycanın 
xarici  siyasəti  həm  ikitərəfli  formada,  həm  də  beynəlxalq  təşkilatlar 

---