Beynəlxalq iQTİsadi SİyasəT (Metodik vəsait)
Yüklə 1,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycan Respublikasının 1994-1997-ci illərdə bağlandığı bir neçə neft müqavilələrində xarici kompaniyalar və onların payı (%-lə)
- 8.2 Xəzər nefti geosyasət və region maraqları çərçivəsində: Xəzərin hüquqi statusu
153 investisiya xərcləri ilk 8-10 il ərzində ödənilməlidir. ABŞ-ın sabiq prezidenti Bill Klintonun 1994-cü il sentiyabrın 20-də göndərdiyi teleqramda deyilirdi: «Birləşmiş Ştatlar tarixində bu tipli sazişlər arasında ən böyüyü olan bu müqaviləni alqışlayır. O, bütün tərəflər üçün mənfəətli olacaq ölkələrimizin arasında artmaqda olan iqtisadi-ticarət əlaqələrinin möhkəmlənməsinə xidmət edəcəkdir». Kontraktdan əldə edilən gəlirin məbləğinin 80 milyard olacağı gözlənilir ki, onun da 50%- i respublikanın sərəncamında qalmalıdır. Çıraq yatağından ilkin neft şimal kəməri ilə Novorossiyski terminalına və oradan da dünya neft bazarına çatdırılmışdır. Bakı-Supsa neft kəməri tikilib istismara verilmişdir. Bu kəmərlərlə ildə 20 milyon ton neft ixrac etmək mümkündür. Müqavilələr “pay bölgüsü” prinsipinə əsasən bağlanır və hər bir kompaniyanın payı ayrıca olaraq qabaqcadan təyin edilir. Əyanilik üçün aşağıdakı cədvəldə 1994-1997-ci illərdə bağlanmış bir neçə neft müqaviləsinin adı, iştirak edən ölkələrin siyahısı və “məhsulun pay bölgüsü” ündə faizlə payı qeyd edilmişdir. (Cədvəl - 20) 154 Azərbaycan Respublikasının 1994-1997-ci illərdə bağlandığı bir neçə neft müqavilələrində xarici kompaniyalar və onların payı (%-lə) Muqavilənin adı və bağlanma tarixi Olkələr Kompaniyalar Payları (%-lə) Azəri, Cıraq, Gunəşli (20.09.94) (“Əsrin muqaviləsi”) Norvec Səudiyyə Ərəbistanı ABŞ ABŞ ABŞ ABŞ Boyuk Britaniya Boyuk Britaniya Turkiyə Rusiya Yaponiya Statol Delta AMOCO Unocal Exxon Pennzoil BP Remco TPAO Lukoil Itochu 8,56 1,68 17,01 10,05 8,0 4,81 17,13 2,08 6,75 10,00 3,92 Qarabağ (11.10.96) İtaliya Rusiya və İtaliya ABŞ Rusiya Agip Luk Agip Pennzoil Lukoil 5,0 45,0 30,0 12,5 Lənkəran-Dəniz Talış-Dəniz (01.13.97) Fransa Fransa İran Almaniya Elf Acquitaine Total 20,0 10,0 10,0 10,0 155 8.2 Xəzər nefti geosyasət və region maraqları çərçivəsində: Xəzərin hüquqi statusu Xəzərin sahilində XVIII əsrin sonlarından başlayaraq, Azərbaycana məxsus tarixi ərazilər, Dərbənd, Bakı, Rəşt, Mazandərən, Astara kimi şəhər və xanlıq mərkəzləri, türk xalq və etnoslarının məskunlaşdığı xəzərətrafı məkanlar uğrunda – Rusiya, Osmanlı və Böyük Britaniya imperiyaları arasında mühəribələr olmuşdur. Xəzərsahili ərazilərin “hüquqi statusu və mənsubiyyəti” ilə bağlı ilk sənəd Rusiya ilə İran arasında rus çarı I Pyoturun 1722-1723-cü illərdə 80 min qoşunla Xəzər hövzəsinə ilk yürüşü və işğalından sonra (Dərbənd, Bakı, Pəşt, Şirvan, Gilan, Mazandərən) Sankt-Peterburqda imzalanmışdır. Xəzərətrafı Azərbaycan torpaqlarının statusu ilə bağlı Rusiya və İran arasında növbəti saziş 1732-ci ildə Rəşt şəhərində imzalanmışdır. Bu sazişə görə, Rusiya İranla 1722-1723-cü illər müharibəsi zamanı ələ keçirdiyi Xəzərin Cənub sahillərini geri qaytarır və əvəzində Xəzər dənizində sərbəst üzmək, İranla məhdudiyyətsiz ticarət aparmaq hüququ əldə edirdi. 1813-cü ildə Gülüstanda, 1921-ci ilin 26 fevralında Rusiya ilə İran arasında (25 mart 1940-cı ildə isə SSRİ ilə İran arasında Xəzər dənizində yalnız Rusiya və İran gəmi saxlaya, sərbəst üzə və balıqçılıqla məşğul ola bilərdilər. Müqavilədə SSRİ-nin Xəzərdəki payı 86%, İranınkı isə 14% müəyyənləşmişdir), 1929-cu ildə Osmanlı imperatorluğu ilə və 1828-ci ildə Türkmənçayda Xəzərin Cənub və Şimal sahilləri də daxil olmaqla iki hissəyə ayrılmasını və bölüşdürülməsini rəsmiləşdirən, onun “hüquqi mənsubiyyətini” müəyyənləşdirən növbəti beynəlxalq sazişlər rəsmiləşmişdir. Xəzərin hüquqi statusu ilə bağlı 1921 ci il Rusiya-İran müqaviləsi SSRİ yaradılandan sonra da, 1931-ci ilə qədər öz hüquqi 156 qüvvəsini olduğu kimi saxlamış və müvafiq olaraq SSRİ-İran razılaşması kimi fəaliyyət göstərmişdir. 27 oktyabr 1931-ci ildə iki Xəzəryanı ölkə olan SSRİ və İran arasında “Xəzər dənizinə daxil olma, ticarət və gəmiçilik” haqqında imzalanmış Konvensiyanın 16-cı maddəsində qeyd edilir ki, Xəzər dənizi yalnız onun sahillərində yerləşən SSRİ və İrana məxsusdur. Bu səbəbdən də onun sularında yalnız bu ölkələrə məxsus, yaxud onların bayrağı altında üzən gəmilər daxil ola bilərdi. Mütəxəssislərin fikrinə görə, bu müqavilə faktiki olaraq Rusiya və İranın xarici ölkələrə qarşı birgə mübarizə aparmaq haqda “strateji müttəfiqliyini” təsbit edərək, Xəzəri yalnız iki ölkənin birgə istifadə edə biləcəyi geosiyasi məkana və daxili dənizə çevirirdi. Xəzərin statusu ilə bağlı Rusiyanın 1992-ci ildən sonrakı mövqeyini iki əsas mərhələyə : –1992-95-ci illərdə “Rusiyanın öz geosiyasi maraqlarını xarici ölkələrin ərazisində axtarması” “post-imperiya” yanaşması. – 1994-cü ildə imzalanmış “Əsrin müqaviləsi” Azərbaycanın Qərbdəki, Qərbin isə Xəzər hövzəsindəki mövqelərinin möhkəmlədərək, rəsmi Bakı Rusiya ilə İranı real geosiyasi vəziyyət qarşısında qoydu. Xəzər dənizi dünyada mühüm geosiyasi əhəmiyyətinə və zəngin karbohidrogen ehtiyatlarına görə seçilən bölgələrdən biridir. Xəzərin hüquqi statusuna dair ölkələr arasında uzun müddət qeyri- müəyyən vəziyyətin hökm sürməsində Türkmənistanın nümayiş etdirdiyi rəsmi mövqenin də mühüm rolu olmuşdur. Məlum olduğu kimi, Türkmənistan bölgədə, ilk növbədə, özünün dünya əhəmiyyətli zəngin təbii qaz ehtiyatları ilə tanınır. Xəzərin statusu və Qərb investisiyalarının bölgəyə gəlməsinə münasibətdə Türkmənistanın maraqları və mövqeyi Azərbaycanınkı ilə tam üst-üstə düşür. Düzdür, bu ümumilik yalnız xarici şirkətlərlə birgə iş aparmaq və öz məhsullarını sərbəst şəkildə dünya bazarlarına çıxarmaq ehtiyacında müşahidə olunur. Yüklə 1,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|