Beznazwy-1

Fuzuli  Gazele 
13 
Warto zaznaczyć, że poeta tworzył w czasie panowania dwóch 
silnych dynastii: Safawidów oraz Osmanów tureckich. Podbój 
Bagdadu  w  1534  roku  przez  sułtana  Sulejmana  Wspaniałego, 
Fuzuli przywitał pochwalną Kasydą Bagdadzką, w której zwracał 
się do sułtana z wyrazami uznania: „Przybył do twierdzy świę-
tych sławny padyszach”.
5
 Sułtan docenił talent poety i wyznaczył 
mu  stałą  pensję.  Jednak  miejscowi  urzędnicy  reprezentujący 
administrację  sułtańską  w  Bagdadzie,  nigdy  nie  wypłacili  mu 
tego wynagrodzenia, pozostawiając poetę bez środków na życie. 
Swoje oburzenie, żal, protest przeciwko biurokracji, łapówkar-
stwu  wyraził  w  jednym  ze  słynnych  utworów  Şikayətnamə 
(Skarga). Poeta z poczuciem bezsilności pisze: Salam verdim – 
rüşvət degildir deyü almadılar (Przywitałem się, ale nie przyjęli 
[przywitania], gdyż nie była to łapówka).
6
 Z poezji wywniosko-
wać można, że w ostatnich latach życia pogłębia się niezadowo-
lenie, oburzenie poety wobec otaczającej rzeczywistości. Fuzuli 
zmarł w Karbali w 1556 roku podczas epidemii dżumy.  
Twórczość Fuzuliego reprezentuje wiele gatunków literackich 
– pisał prozę i poezję. Nie wszystkie dzieła poety do naszych cza-
sów dotrwały. Spuścizna literacka Fuzuliego jest ogromna, naj-
słynniejsze dzieła to: Dywan azerbejdżański (turecki); Dywan 
perski; Dywan składający się z kasyd w języku azerbejdżańskim, 
perskim i arabskim; poemat miłosny Lajla i Madżnun; poematy 
allegoryczne Beng ü Badə (Haszysz i Wino), Heft dżam (Siedem 
pucharów); Şikayətnamə i inne listy; alegoryczne, społeczno- 
 
 
5
  S. Płaskowicka-Rymkiewicz, (przekład i posłowie), Suleymanoglu  
Mehmed Fuzuli. Haszysz i wino, Ossolineum, Warszawa 1973, s. 93. 
6
  Məhəmməd Füzuli. Əsərləri. II cild, "Şərq-Qərb", Bakı 2005, s. 298. 

---

Füzuli  Qəzəllər 
14 
Rind  ü  Zahid,  türkcə  nəsr  əsəri  "Hədiqətüs-süəda"  (Xoş-
bəxtlər bağçası), "Tərcümeyi-Hədisi-Ərbəin" (Qırx hədisin 
tərcüməsi),  ərəbcə  yazılmış  elmi-fəlsəfi  əsəri  "Mətləül 
etiqad"  və  digər  əsərlər  daxildir.  Polyak  tədqiqatçısı 
S. Plaskovitska-Rımkeviç  haqlı  olaraq  qeyd  edir:  "Bun-
lardan [əsərlərdən – ŞK] hər biri istər formal, istər məz-
munca  [şairin  –  ŞK]  dahiyanə  qafiyə,  poetik  obrazlar, 
gözəl  nəsr  nümünələri  yaratmaq  ustadlığı  və  ya  irəli 
sürdüyü  etik  və  ictimai  əxlaqla  bağlı  fikirlər  baxımından 
dəyərlidir.
7
  
Füzuli  yaradıcılığında  qəzəl  janrı  xüsusi  və  müstəsna 
yer  tutur,  şair  bu  şeir  formasının  əvəzsiz  dahi  sənətka-
rıdır.
8
 Füzulinin qəzəli üstün tutması onun məhəbbət, qəlb 
şairi  olması  ilə  izah  etmək  olar.  Bununla  yanaşı  şairin 
dövründə qəzəl daha kütləvi, yayılması asan olan çox məş-
hur bir şeir forması idi. Azərbaycanlı tədqiqatçı Mir Cəlal 
qeyd  edir  ki,  "Qəsidə  rəsmi,  yüksək  dairələrin  mənəvi 
qidası  idisə,  qəzəl  el  arasında,  adi  məclislərdə  daha  çox 
oxunur  və  eşidilirdi".
9
  Füzuli  zamanında  qəzəllər  musiqi 
ilə, ağızdan-ağıza oxunaraq hətta geniş kütlə arasında məş-
hurlaşır,  sərhədləri  keçərək  bütün  müsəlman  şərqində 
yayılırdı. 
Füzuli qəzəlləri ilk öncə məhəbbətə həsr olunub. Füzu-
liyə görə, məhəbbət insan həyatı üçün ən ülvi dəyər və ən  
 
 
7
  S. Plaskowicka-Rymkiewicz, Suleymanoglu Mehmed Fuzuli. Haszysz  
i wino, Ossolineum, Warszawa 1973, s. 97. 
8
  Физули. Газели, Ширваннешр, Баку 2004, s. 4. 
9
  Mir Cəlal, Füzuli sənətkarlığı, "Kaşqari", Bakı, 2007, s. 21. 

---

Fuzuli  Gazele 
15 
-filozoficzne utwory napisane prozą w języku perskim Səhhət və 
Mərəz (Zdrowie i choroba) i Rind ü Zahid (Wesołek i asceta); napi-
sany prozą w języku tureckim Hadikatüs-süada (Ogród szczęśli-
wych); Tərcümeyi-Hədisi-Ərbəin (Tłumaczenie czterdziestu hadisów); 
traktat religijno-filozoficzny w języku arabskim Mətləül etiqad 
(Wschód Wiary) oraz inne. Jak słusznie zauważa polska badaczka 
S. Płaskowicka-Rymkiewicz, „każde z nich [utworów – SK] jest 
cenne, czy to ze względów formalnych, czy treściowych, z uwagi 
na genialną umiejętność rymowania, tworzenia obrazów poetyc-
kich, na umiejętność posługiwania się piękną prozą lub ze względu 
na zawarte w nich myśli na temat etyki i moralności społecznej.”
7
 
W twórczości Fuzuliego szczególne i główne miejsce zajmują 
gazele, w tworzeniu których jest niekwestionowanym mistrzem.
8
 
Preferowanie formy gazeli przez poetę można tłumaczyć tym, 
że jest on poetą miłości. Ponadto w czasach poety gazele były 
popularne ze względu na łatwość ich rozpowszechniania.  Jak 
zauważa azerbejdżański badacz Mir Dżalal „jeżeli kasyda była 
duchowym pożywieniem oficjalnych, wyższych warstw, to w na-
rodzie podczas zwykłych spotkań częściej recytowano gazele 
i słuchano [ich]”.
9
 W czasach Fuzuliego wiersze recytowano lub 
śpiewano przy akompaniamencie instrumentów, gazele przekazy-
wano ustnie i dzięki temu zyskiwały popularność nawet wśród 
szerokich  mas  i  przekraczając  granice,  wędrowały  po  całym 
muzułmańskim Wschodzie. 
 
 
7
  S. Płaskowicka-Rymkiewicz, (przekład i posłowie), Suleymanoglu  
Mehmed Fuzuli. Haszysz i wino, Ossolineum, Warszawa 1973, s. 97. 
8
  Физули. Газели, Ширваннешр, Баку 2004, s. 4. 
9
  Mir Cəlal, Füzuli sənətkarlığı, "Kaşqari", Bakı, 2007, s. 21. 

---