Beznazwy-1
Muhammed Fuzuli – poeta i filozof
Yüklə 1,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
Fuzuli Gazele 9 Muhammed Fuzuli – poeta i filozof Wybitny azerbejdżański poeta Muhammed Fuzuli jest nie tylko perłą azerbejdżańskiej literatury, lecz jednym z najbar- dziej rozpoznawalnych i słynnych poetów na całym turkijsko- języcznym Wschodzie. Bez Fuzuliego trudno sobie wyobrazić azerbejdżańską poezję, na którą wywarł ogromny wpływ od czasów, gdy tworzył, czyli od XVI w. aż do dnia dzisiejszego. Poeta, podobnie do wielu tureckich twórców swego czasu, do- skonale znał, prócz swego ojczystego języka, arabski i perski. W czasach, gdy na muzułmańskim Wschodzie językiem poezji był perski, Fuzuliemu udało się doprowadzić do perfekcji pisa- nie poezji w języku tureckim [turkijskim – SK]. 1 Nic więc dziw- nego, że jest obdarowany wielką miłością, uznaniem wielu pokoleń w Azerbejdżanie, a niektóre wiersze są cytowane z pamięci i stały się przysłowiami. Muhammed, syn Suleymana Fuzuli, urodził się w 1494 roku w Karbali, w Iraku. Naukowcy przypuszczają, że jego rodzina, która pochodziła ze słynnego tureckiego (oguzyjskiego) ple- mienia Bajat, jak wiele innych wyemigrowała pod koniec XV w. z terytorium Azerbejdżanu do Iraku. 2 Początkowe wykształ- cenie uzyskał w Karbali, później kontynuował studia w Hille i Bagdadzie. Pierwsze gazele zaczął pisać, będąc nastolatkiem. 1 S. Płaskowicka-Rymkiewicz (przekład i posłowie), Suleymanoglu Mehmed Fuzuli. Haszysz i wino, Ossolineum, Warszawa 1973, s. 97. 2 Ə. Səfərli, X. Yusifli, Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi (qədim və orta əsrlər tarixi), Ozan, Bakı 2008, s. 448. Füzuli Qəzəllər 10 Şair dövrünün görkəmli ziyalılarından biri olmuş, Mövlana Füzuli (Ağamız Füzüli) yaxud Molla Füzuli, yəni dini və dünyəvi elmlər sahəsində böyük alimlərə, savadlı şəxslərə verilən adlarla tanınmışdır. Maraqlıdır ki, şair özünə yaraş- mayan bir təxəllüs götürmüşdür. Şair farsca "Divan"ının dibaçəsində qeyd edir ki, şeir yazmağa başladığı zamanlar hər gün bir təxəllüs bəyənirmiş, lakin bir müddət sonra həmin adla yazan şairə rast gəldiyi üçün təxəllüsünü dəyiş- dirirmiş. Bu səbəbdən şair ərəbcə "yersiz danışan, uzunçu, naqqal, həddini bilməyən, özünə aid olmayan işlərə qarı- şan" mənasını dayışan Füzuli təxəllüsünə sığınmışdır. 3 "Bildim ki, bu ləqəb heç kimin xоşuna gəlməyəcək. (…). Şeirlərimin qarışıq düşməsi əndişəsindən qurtardım (…) Həqiqətən də, bu təxəllüs bir çоx cəhətdən tamam mənim istədiyim kimi оldu". 4 Füzulinin əsərlərindən bəlli olur ki, şair şərq ədəbiyyatı, islam aləmi, dini və dünyəvi, humanitar və texniki elmlər haqqında dərin məlumata malik idi. Əsərlərində fəlsəfə, məntiq, hüquq, astronomiya, astrologiya, musiqi və tibb, riyaziyyat, həndəsə, kimya kimi elm sahələri ilə bağlı öz müşahidə və fikirlərini təsvir etmişdir. Dövrünün poeziya- sını, morfologiya və dilçilik elmlərini mükəmməl mənim- səmişdir. Şairin şəxsi həyatı və ailəsi haqqında məlumatlar çox azdır. Məlumdur ki, Fəzli təxəllüsü ilə şairlik edən bir oğlu var idi 3 Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında işlənən ərəb və fars sözləri lüğəti, "Şərq-Qərb", Bakı 2005, s.206. 4 Məhəmməd Füzuli. Əsərləri. III cild, "Şərq-Qərb", Bakı 2005, s. 18. Fuzuli Gazele 11 Poeta należał do grona najbardziej wykształconych osób swo- jego czasu, tytułowano go Mevlana Fuzuli (Nasz Pan Fuzuli) bądź Molla Fuzuli, co oznaczało, że był bardzo wykształconym człowiekiem, wybitnym uczonym w zakresie nauk religijnych i świeckich. Ciekawe, że sam poeta wybrał dla siebie nie pasu- jący do niego przydomek. We wstępie do Dywanu perskiego poeta wyznaje, że kiedy zaczął tworzyć poezję podobały mu się różne przydomki, jednak po pewnym czasie dowiadywał się, że inni poeci zaczynają tak samo się podpisywać. Stąd poeta zdecydował o tym, że schroni się pod imieniem Fuzuli, co w tłumaczeniu z arabskiego oznacza nieokrzesanego gadułę, paplę, wścibskiego człowieka, który nie potrafi się zachować. 3 „Wiedziałem, że taki przydomek nikomu się nie spodoba. (…) Skończyły się moje zmartwienia, że moje wiersze będą mylić z innymi (…). I rzeczywiście ten przydomek pod wieloma względami w zupełności spełnił moje oczekiwania”. 4 Z utworów Fuzuliego wynika, że bardzo dobrze znał wschod- nią literaturę, miał dużo wiadomości o świecie islamu, o nau- kach religijnych i świeckich. W swoich utworach wypowiada się na tematy związane z różnymi dziedzinami wiedzy, takimi jak: filozofia, logika, prawo, astronomia, astrologia, muzyka i medycyna, matematyka, geometria i chemia. Doskonale znał się na ówczesnej poetyce: morfologii i składni. O życiu pry- watnym poety i jego rodzinie informacje są bardzo skąpe. Wia- domo, że miał syna, który pisał pod pseudonimem Fazli. 3 Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında işlənən ərəb və fars sözləri lüğəti, "Şərq-Qərb", Bakı 2005, s. 206. 4 Məhəmməd Füzuli. Əsərləri. III cild, "Şərq-Qərb", Bakı 2005, s. 18. Füzuli Qəzəllər 12 Qeyd etmək lazımdır ki, şairin yaradıcılığı iki süla- lənin, Səfəvi və Osmanlı hakimlərinin dövrünə təsadüf edir. 1534-cü ildə Sultan Süleyman Bağdadı ələ keçir- dikdə Füzuli Osmanlı hökmdarını "Geldi burc-ı evliyaya Pâdişâh-ı nâmdâr" misralı Bağdad qəsidəsi ilə salamladı. 5 Sultan şairin istedadını yüksək qiymətləndirərək ona aylıq təqaüd ayırır. Lakin türk hakimiyyətini Bağdadda təmsil edən yerli məmurlar bu təqaüdü heç ödəməmiş və şair ehtiyac içində yaşamışdır. Öz hiddətini, hakim təbəqələrinin bürokratik idarə üsuluna, rüşvətxorluğa qarşı etirazını "Şikayətnamə"də bildirmişdir. Şair acizanə şəkildə yazır: Salam verdim – rüşvət degildir deyü alma- dılar 6 . Əsərlərindən ehtimal etmək olar ki, ömrünün son illərində şairin mövcüd həyatdan narazılığı güclənir. Füzuli 1556-cı ildə taun xəstəliyindən Kərbəlada vəfat etmişdir. Füzuli bir çox ədəbi janrlarda nəzm və nəsrlə yüksək sənət nümunələri yaratmışdır. Əfsuslar olsun ki, şairin bütün əsərləri günümüzə qədər gəlib çıxmayıb. Füzu- linin zəngin ədəbi irsinə azərbaycanca (türk) "Divan"ı, farsca "Divan"ı, azərbaycanca, farsca, ərəbcə qəsidələr- dən ibarət "Divan"ı, "Leyli və Məcnun" aşiqanə poeması, "Bəngü Badə", "Həft Cam" (Yeddi Cam) alleqorik poema- ları, "Şikayətnamə" və digər məktubları, farsca yazılmış alleqorik, ictimai-fəlsəfi nəsr əsərləri "Səhhət və Mərəz" və 5 S. Plaskowicka-Rymkiewicz, Suleymanoglu Mehmed Fuzuli. Haszysz i wino, Ossolineum, Warszawa 1973, s. 93. 6 Məhəmməd Füzuli. Əsərləri. II cild, "Şərq-Qərb", Bakı 2005, s. 298. Yüklə 1,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|