Beznazwy-1
Yüklə 1,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
Füzuli Qəzəllər 16 böyük nemətlərdəndir. Şair dərin və orijinal məcaz yolu ilə aşiqin həqiqi və səmimi məhəbbətini, məşuqəyə həs- rətlə can atmasını, sevgilisinin etinasızlığı ucbatından, cəfasından, hicran dərdindən əzab, iztirab çəkməsini təsvir edir. Füzuli qəhrəmanı eşq arzusu ilə yaşasa da yolunda ahlar və əfğanlar çəkdiyi sevgilisi ilə cismani əlaqəyə can atmır, yara qovuşma vüsal həsrətini sakitləşdirsə də, gözəlliyin, idealın vəsfindən, arzusundan əldə edilən zövqü yox edir və nəticədə məhəbbəti məhv edir. Bu səciyyə Füzuli lirikasında pərvanə və şam metaforunda aydın şə- kildə görünür: pərvanə daima şama can atır, ətrafında fırlanır, onun işığı ilə yaşayır, lakin yaxınlaşdıqda yanıb külə dönür. Füzuli orta əsr intibah dövrünün mütəfəkkir, humanist ziyalısının səciyyəvi xüsusiyyətlərini özündə əks etdirir, mövhümata qarşı müxalif mövqe tutur. Zəmanəsinin cahil- liyi, zülmü və digər eybəcərlikləri fonunda Füzuli haqqa can atan, var-dövlətə etinasız mütəfəkkir kamil insana səcdə edir. Şairin aşiqin cəfa və əzabla dolu taleyindən şikayət- lənməsi şərq lirikası üçün səciyyəvidir. Lakin Füzuli qəhrə- manını fərqləndirən xüsusiyyətlərdən biri odur ki, iztirab- lardan, kədərdən qurtulmaq istəmir, əksinə bu dərdə daha artıq mübtəla olmağı arzu edir. Bu səciyyənin ədəbi inika- sını şamın məcazında görürük: şam yalnız yanaraq işıq və istilik verə bilər. Füzuli qəzəlləri gərgin emosional spiral üzərində qurulmuşdur: aşiqin əzabı nə qədər şiddətlidirsə, məhəbbəti də o qədər dərindir. Aşiqin eşq iztirabları onun duyğularının sadiqliyinə dəlalət edir. Fuzuli Gazele 17 Gazele Fuzuliego są poświęcone przede wszystkim mi- łości, która jest według niego podstawową wartością życia i dążeniem człowieka. W głębokich i często nowatorskich przenośniach poeta opisuje prawdziwą i szczerą miłość uko- chanego, który ciągle pragnie ukochanej, cierpi z powodu jej obojętności, czy rozłąki z nią. Spragniony miłości nie dąży jednak do cielesnego kontaktu z obiektem swoich wes- tchnień, gdyż takie spotkanie zaspokaja, co prawda, poczu- cie niedosytu, ale nie marzenia o ideale, i w efekcie zabija miłość. W poezji Fuzuliego dobrze widać to w metaforze ćmy i świecy: ćma ciągle krąży wokół świecy, żyje jej światłem, jednak jeśli się przybliży, to się spali. Fuzuli jest wyrazistym uosobieniem intelektualisty wcze- snego renesansu, jest humanistą. Na tle ciemnoty, tyranii i innych patologii ówczesnego społeczeństwa, Fuzuli nad- zwyczaj ceni oświeconego doskonałego człowieka, który dąży do poznania prawdy i jest wolny od pokus mate- rialnego świata. Narzekanie poety na okrutny i pełen cier- pień los kochanka jest typowe dla wschodniej literatury. Jednak charakterystyczną cechą bohatera Fuzuliego jest to, że nie ma dosyć smutku, cierpienia, wręcz przeciwnie chce pozostać w takim stanie. Literacką oprawę tego zjawiska dobrze widać w metaforze świecy, która daje światło i ciepło poprzez spalanie się. Gazele Fuzuliego są zbudowane według napiętej emocjonalnej spirali: im bar- dziej miłujący cierpi, tym bardziej kocha. O wierności uczuć zakochanego świadczy doznawany przez niego ból mi- łosny. Füzuli Qəzəllər 18 Füzuli lirikasını onun fəlsəfi və mistik baxışları nöq- teyinəzərindən təhlil etmək lazımdır. Şairin hər hansısa təriqətlə bağlı olması elmə məlum deyil, lakin orta əsr- lərdə şərq ədəbiyyatında mühüm yer tutan sufi fəlsəfəsi təsirindən uzaq qalmamışdır. Zülmə, haqsızlığa, cahilliyə, zahiri dindarliğa, ehkamçılığa, riyakarlığa, rüşvətxorluğa, dövrünün digər eybəcərliklərinə etiraz edərək şair insanı mühitlə əlaqəni kəsməyə ("mülki-təcrid"), dünya nemət- lərindən, xudbin tamahdan əl çəkməyə çağırır. Şair öz daxili aləminə qapanmağı üstün tutur, bu səbəbdən Füzuli lirikasında dərin tənhalıq hissi duyulur. Şairə görə insan həyatda yalnız məhəbbət üçün yaşamalıdır. Məhəbbət və onun yolunda çəkilən əzablar insanı xilas edir, onu tanrıya yaxınlaşdırır. Lakin bu məhəbbət sufi – panteist xarakteri daşıyır. Füzuli qəzəllərində bəzən real həyatı duyğuları sufi fəlsəfəsi müddəalarından ayırmaq çətin olur. Şair bir çox hal- larda həqiqi hisslər, obrazlar vasitəsi ilə fəlsəfi məzmunu ifadə edir, insani məhəbbəti panteist, ilahi yüksəkliyə qaldırır. Füzulinin məşhur "Məni candan usandırdı" qəzəlində aşiq ona qarşı duyğusuz, etinasız davranan məşuqəsindən şikayət edir. Hamıya yardım edən, bütün xəstələri sağaldan canan yalnız aşiqin yaralarını məlhəmsiz qoyur, dərman etmir, onun əzablarını görmür. 10 Tədqiqatçılara görə bu gözəl canan mühitdir, orta əsr reallığıdır, zəmanədir. Nəcib insan olan aşiqə zülm edən, onu nakam qoyan həyatdır, 10 Qamu bimarinə canan dəvayi-dərd edər ehsan. Neçün qılmaz mənə dərman, məni bimar sanmazmı? Fuzuli Gazele 19 Twórczość Fuzuliego warto rozpatrywać pod kątem jego filozoficznych i mistycznych poglądów. Nie ma informacji o tym, żeby należał do jakiegoś bractwa czy sekty muzułmań- skiej, jednak nie uniknął panującego w ówczesnej wschod- niej literaturze mistycznego nurtu – sufizmu. Krytykując panujące: ucisk, ciemnotę, niesprawiedliwość, dwulicowość, fanatyzm, łapówkarstwo i inne wady współczesnego świata, nawołuje do wyrzeczenia się życia doczesnego, własnych egoistycznych pragnień. Poeta woli zamykać się w sobie, stąd widoczne w jego wierszach silne uczucie osamotnienia. Jedyną rzeczą, której warto poświęcić życie jest miłość. Miłość i cierpienia na jej drodze wyzwalają człowieka, pozwalają mu zbliżyć się do absolutu, czyli Stwórcy. Jednak ta miłość ma suficko-panteistyczny charakter. U Fuzuliego trudno cza- sami rozgraniczyć realne doczesne uczucia od treści suficko- filozoficznych. Poeta nieraz przez prawdziwe uczucia i po- stacie przekazuje treści filozoficzne, podnosi ludzką miłość do rangi ponad ludzkiej, panteistycznej i boskiej. W słynnym gazelu Fuzuliego Məni candan usandırdı (Przez nią już mam dość życia) zakochany narzeka na ukochaną, która jest niewrażliwa, obojętna wobec niego. Uwielbiana po- maga i leczy wszystkich „chorych”, tylko zakochanego nie chce opatrzyć, uzdrowić, nie widzi jego cierpień. 10 Według badaczy tą piękną ukochaną jest środowisko, średniowieczna rzeczy- wistość, współczesne poecie czasy. To życie jest okrutne wobec 10 Qamu bimarinə canan dəvayi-dərd edər ehsan. Neçün qılmaz mənə dərman, məni bimar sanmazmı? Yüklə 1,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|