Bibliyografya: 6 Bibliyografya: 7

BÜNYÂMİN

Hz. Ya'kub'un en küçük oğlu ve Hz. Yûsuf'un öz kardeşi.

Kur'ân-ı Kerîm dışındaki kaynaklarda ve özellikle yahudi kutsal kitabında Bün-yâmin hakkında ayrıntılı bilgi mevcut­tur. Ahd-i Atîk'te Bünyâmin Binyamîn olarak geçmekte ve Ya'kub'un Rahei ad­lı karısından doğduğu belirtilmektedir³⁷⁰. Ya'küb'un diğer çocuk­ları o Harran'da dayısının yanında bulun­duğu sırada doğmuş, Bünyâmin ise Har­ran'dan Ken'an'a döndükten sonra dün­yaya gelmiştir. Bünyâmin'in doğumu sı­rasında ölen annesi ona Ben-oni (kede­rimin oğlu) adını koymuş, fakat babası onun adını "uğur ve bereket" anlamın­da Bünyâmin (sağ elin oğlu) diye değiştir­miştir³⁷¹. Bünyâmin'in babası nezdindeki değerine ve Hz. Yû­suf'un Mısır'daki İkameti esnasında di­ğer kardeşleriyle olan münasebetlerine dair Tevrat'ta verilen bilgiler³⁷² büyük ölçüde Kur'an'daki bilgilere uymaktadır. Bünyâmin kelimesi Ahd-i Atîk'te İsrâiloğullan'nın on iki sıbtından birinin yani Bünyâmin neslinden gelen­lerin de adıdır.

Kur'ân-ı Kerîm'de Yûsuf sûresinde Hz. Ya'kub'un Yûsuf'un dışındaki çocukların­dan, dolayısıyla Bünyâmin'den de isim zikredilmeden bahsedilir. Yûsuf öteki kardeşleriyle konuşurken ondan, "Baba bir kardeşiniz"³⁷³ diye söz et­mekte, diğer âyetlerde ise Bünyâmin "Yûsuf'un kardeşi" diye geçmektedir.³⁷⁴

Kur'an'da dolaylı olarak Bünyâmin'­den şöyle bahsedilir: Hz. Yûsuf Mısır'da maliye nâzın olduktan sonra kıtlık se­bebiyle zahire almak için Mısır'a gelen kardeşlerini tanır, fakat aralarında öz kardeşi Bünyâmin'i göremez. Kardeşle­rinin yüklerini hazırlattıktan sonra on­lardan bir sonraki gelişlerinde baba bir kardeşlerini de getirmelerini ister; aksi takdirde zahire alamayacaklarını bildi­rir. Kardeşleri geri döndüklerinde duru­mu babalarına anlatır ve Bünyâmin'i de kendileriyle beraber göndermesi gerek­tiğini söylerler. Yûsuf'tan sonra en çok Bünyâmin'i seven ve onu Yûsuf'un yeri­ne koyan Hz. Ya'küb, Yûsuf'un başına gelenlerin Bünyâmin'in de başına gele­bileceği endişesiyle birinci Mısır yolculu­ğunda onu kardeşleriyle göndermemiş­ti. Ancak bu defa Bünyâmin'i koruyacak­larına dair onlardan kesin söz aldıktan sonra Allah'a tevekkül edip onu gönder­meye razı olur.

Hz. Ya'kub'un on bir oğlu ikinci geliş­lerinde Yûsuf un yanına girerler. Yûsuf Bünyâmin'i yanına alır ve kendisinin kar­deşi Yûsuf olduğunu ona açıklar. Daha sonra Yûsuf kardeşlerinin yükünü hazır­lattıktan sonra adamlarına Bünyâmin'in yükü içerisine bir su kabı saklamalarını tenbih eder, yola çıkacakları sırada da yüklerini aratır; su kabı Bünyâmin'in yü­kü içinde bulunur. Ya'kö boğul lan şeria­tına göre Yûsuf Bünyâmin'i Mısır'da alı-kor. Kardeşleri de babalarına söz ver­dikleri için Bünyâmin'i almadan geri dönemeyeceklerini Yûsuf'a bildirirler. Yûsuf Bünyâmin'i onlarla göndermeye razı olmayınca büyük kardeşleri Mısır'­dan ayrılmaz ve Bünyâmin ile beraber kalır.

Bünyâmin'in Mısır'da alıkonulduğu di­ğer kardeşleri tarafından Hz. Ya'küb'a bildirilir. Hz. Ya'kub çok üzülür, fakat Allah'tan ümidini kesmez ve oğullarını Yûsuf ile Bünyâmin'i bulmaları için Mı­sır'a geri gönderir. Ya'küboğuîları Yû­suf'un huzuruna girince bu defa Yûsuf kendisini tanıtır ve sonra da önceki ha­talarından doiayı onları bağışlar.

Bibliyografya:

La Bibie, Paris 1977, "Tekvin", XXXV/16-20, s. 61'deki dipnotlar; Taberî. Târih (Ebü'l-Fazl), 1, 330-364; Sa'lebî. Arâ3 isû'l-mecâlis, s. 98-102; Ahmed Cevdet Paşa. Kısas-ı Enbiyâ, İstanbul 1331, I, 13-17; A. J. VVensinck³⁷⁵. "Binyâmin", El2 (Fr.), I, 1266; Gr.E, VI, 189; XX, 1158; Sheldon H. Blank, "Benjamin", ÜJE, II, 176-78; La Getâse (trc. R. de Vaux), Paris 1951, s. 160 ve dipnotlar.

BÜNYAMİN AYAŞÎ

XVI. yü2yıl Bayramî-Melâmî şeyhlerinden.

Ankara'ya bağlı Ayaş'ta doğdu. Adı Mustafa, lakabı İbn Yâmîn olup bu keli­me muhtemelen zamanla Bünyâmin'e dönüşmüştür. Hayatının ilk dönemleri hakkında yeterli bilgi yoktur. XVI. yüzyıl müelliflerinden Mahmûd el-Kefevîonun Bayramiyye tarikatının Melâmiyye kolu­nun kurucusu Ömer Dede Sikkînrnin ha­lifesi olduğunu söyler³⁷⁶. Melâmîliğe mensup Sarı Abdullah Efen­di ile torunu La'lîzâde Abdülbâki Kefe-vfye dayanarak Bünyâmin'in Ömer Sik-kînî'nin halifesi olduğunu tekrar eder­ler. Müstakimzâde de bu görüşe katılır. Kefevîye dayanan San Abdullah ve La'lî-zâde'nin eserleriyle bu silsileyi veren di­ğer eserlere göre Melâmiyye kolu Ömer Sikkînf den sonra Bünyâmin Ayâşî vası­tasıyla yürütülmüştür. Ancak sonradan elde edilen bazı belgelerde Bünyâmin Ayâşrnin Hacı Bayrâm-ı Veirnin halifesi olduğu, dolayısıyla Melâmiyye'nin kuru­cusu olabileceği ihtimali ortaya çıkmıştır. Nitekim Hacı Bayrâm-ı Velî soyundan gelen Sâdullah Efendi tarafından düzen­lenmiş bir listede³⁷⁷ Bünyâmin Hacı Bayrâm-ı Ve­lî'nin halifesi olarak gösterilmektedir. 132S yılına ait Ankara Vilâyeti Salnâ-mesi'nde Ayaş kasabası anlatılırken Ha­cı Bayrâm-ı Veirnin halifelerinden Şeyh Mustafa Bünyâmin'in kendi adıyla anı­lan caminin yakınlarında gömülü oldu­ğu söylenmektedir. Fuat Bayramoğlu'-nun Raif Yelkenci'de gördüğünü söyle­diği bir mecmuada bulunan bir kıtada Bünyâmin'in Hacı Bayrâm-ı Velîden el aldığı anlatılmaktadır³⁷⁸. Esad Muhlis Paşa'nin Bünyâmin Camii'n-de asılı olan manzumesinde de aynı bil­gi tekrar edilmektedir. Hacı Bayrâm-ı Veirnin halifelerinden dördünün adı ve­rilerek bunlardan sürmüş olan Bayra­miyye kollarının gösterildiği bir silsilena­mede³⁷⁹ Pîr Ali Aksarâyî'nin şeyhi olan, ancak adı okunamayan bir Hacı Bayrâm-t Velî ha­lifesi daha gösterilmiştir. Bu kişinin Bün­yâmin Ayâşî olduğu silsilenin devamın­dan anlaşılmaktadır. Diğer bir belgede de³⁸⁰ Bünyâmin Hacı Bayrâm-ı Veirnin halifesi olarak göste­rilmiştir.

Bünyâmin'in ölüm tarihi de tartışma­lıdır. Kefevî onun Yavuz Selim'in saltana­tının ilk yıllarında vefat ettiğini söyleye­rek 918 (1512) tarihini, Müstakimzâde ise 916 (1510) yılını verir. Atâî ve ona dayanan Uzunçarşılı da Bünyâmin'in Ömer Sikkînrnin halifesi olduğunu söy­leyerek Ölüm tarihini 926 (1520) olarak kaydederler.

Sarı Abdullah Efendi Bünyâmin'in ölüm tarihine temas etmeksizin onun, hakkın­daki bazı suçlamalar yüzünden Kütahya Kalesi'ne hapsedildiğini, bu sıralarda Ka­nunî tarafından kuşatılan Rodos'un bir türlü alınamadığını, Bünyâmin'in yakın dostu olan Kanunînin çuhadarının sul­tana, "Hacı Bayram tarikinden Bünyâ­min Ayâşî nice zamandır Kütahya'da ha­pistedir, Rodos'un fethine engel budur" dediğini. Kanunînin emriyle Bünyâmin'in serbest bırakıldığı gün Rodos'un fethe-dildiğini yazar.³⁸¹ Rodos 5 Safer 929'da³⁸² fethedilmiş olduğuna göre yuka­rıdaki rivayet doğru ise Bünyâmin'in bu tarihten sonra ölmüş olması gerekir. Sa­rı Abdullah Efendi'nin Kefevî'nin verdiği ölüm tarihini görmezden gelerek Bünyâ-min'i Kanunî devrine yetişmiş gösterme­si, onu Ömer Sikkînî'nin halifesi olarak takdim etme gayretiyle açıklanabilir. Zi­ra 929'dan (1522) sonra ölen birinin 833'-te (1429) vefat eden Hacı Bayrâm-ı Ve­lîye halife olması mümkün değildir. Bün­yâmin Ayâşî Hacı Bayrâm-ı Velînin hali­fesi olarak kabul edildiği takdirde Bay-ramiyye'nin Ömer Sikkînîye nisbet edi­len Melâmiyye kolunun silsilesini onun­la başlatmak gerekir. Ancak bugün el­de bulunan bilgiler çerçevesinde bu ko­nuda kesin sonuca ulaşmak oldukça güç görünmektedir.

Atâî, Bünyâmin'in, kendi halifesi olan Pîr Ali Aksarâyînin oğlu meşhur Oğlan Şeyh'in adını ileride idam edileceğinin işareti olarak İsmail koyduğunu söyler³⁸³ ve bu suretle onun keramet sahibi olduğuna dikkat çeker. Nitekim Oğlan Şeyh diye tanınan İsmail Ma'şûki, Şeyhülislâm İbn Kemal'in fet­vasıyla idam edilmiştir (935/1528).

Bünyâmin Ayâşînin Aziz Ruşen Efen­di. Sivaslı Osman Efendi ve Bolulu Süley­man Efendi adlı üç halifesi daha olmak­la birlikte Melâmî silsilesi Bünyâmin'in ölümünden sonra Pîr Ali Aksarâyî ve oğ­lu İsmail Ma'şûkî vasıtasıyla devam et­miştir. Türbesi Ayaş'ta kendi adıyla anı­lan caminin yanındadır. Aynı yerde med­rese, hamam gibi vakıfları da bulunmak­tadır.

Bibliyografya:

VGMA, Esas 2/4 (227], sıra 581; VGMA, Mü-ceddid Anadolu nr. 604, XVIII, s. 205, sıra 226; Mahmûd el-Kefevf, Ketâ'ibü a'lâmi'l-ahyâr min fukahâ'î mezhebi'n-fiu'mân el-Muhtâr, Süleymaniye Ktp., Halet Efendi, nr. 630, vr. 451a; Atâî. Zeyl-i Şekâik, s. 65, 89, 463; Karaçele-bizâde, Süleymannâme, İstanbul 1288, s. 49; Sarı Abdullah Efendi. Semerâtü'l-fuâd, İstanbul 1288, s. 245-246; La'Iîzâde Abdülbâki, Sergü­zeşt, İstanbul, ts., s. 15, 16; Müstakimzâde. Ri-sâle-İ Melâmiyye-i Şüttârİyye, İÜ Ktp., ibnüle-min, nr. 3357, vr. 3b, 10a; Hasib Üsküdârî, Ve-feyât-ı Ekâbir-i Islûmiyye, İÜ Ktp., TY, nr. 564, vr. 17"; Tomar-Melâmilik, s. 50, 57, 66; Hüse­yin Vassâf, Sefine, I, 280; Şeyh Müştak, Dİuan, İstanbul 1265, s. 27; Esad Paşa, Dîuançe, İs­tanbul 1287, s. 2, 4, 37; Ahmed Rıfat Yağlıkçı-zâde, Lugat-ı Târihiyye ve Coğrâfıyye, istan­bul 1299, I, 307; Ankara Vilâyeti Salnamesi, Ankara 1325, s. 139; Mehmet Ali Aynî, Hacı Bayram Velî, istanbul 1343, s. 117; Abdülbâki Gölpınarlı, Melâmîlik ue Melâmiler, istanbul 1931, s. 42-43; Uzunçarşılı. Osmanlı Tarihi, 111/ 2, s. 65; Mehmet Aldan, Bütün Yönleriyle Ayaş, Ankara 1965, s. 133; Fuat Bayramoğlu. Hacı Bayram-ı Velî, Ankara 1981, I, 56; II, belge nr. 128, 144,