Бисмиллащир-рящманир-рящим
İslam fәlsәfәsi ilә tanışlıq
Yüklə 28,45 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İslam fәlsәfәsi ilә tanışlıq
- 2) Allahın zatı vә Onun sifәtlәri;
İslam fәlsәfәsi ilә tanışlıq 29 –İmamiyyə bu məsələdə hər iki məktəbin əksinə olaraq orta bir mövqe seçmişdir. İmamiyyə Əş’əriləri rədd edərək deyir: «Əgər insan öz əməllərində ixtiyar sahibi deyilsə, bəs nə üçün Qur’ani-Kərim insanları imana, düzlüyə də’vət edir, küfr və pisliklərdən çəkindirir?» «İxtiyar sahibi olmayan insana: «Öz işindən əl götür!»–demək məntiqə uyğundurmu?» «Digər tərəfdən, insan gördüyü işlərə məcburdursa, hansı məntiqlə Qiyamət günü öz əməllərinə görə cavab verməlidir?» «İxtiyar sahibi olmayan insana: –Sən bunu nə üçün etdin? –demək doğrudurmu?» İmamiyyə mö’təzililərin də bu barədəki e’tiqadını qəbul etmir. Çünki insan mütləq şəkildə azad ola bilməz. Bu həm sağlam şüurun, həm də Qur’anın hökmlərinə ziddir. İmamiyyəyə görə, insan Allahın iradəsi çərçivəsində azad və ixtiyar sahibidir. 2) Allahın zatı vә Onun sifәtlәri; Qur’ani-Kərim Allah-təalanı vəsf edərkən ona bir çox kamal sifətləri nisbət vermişdir. Görmək, eşitmək, qüdrət, elm və s. keyfiyyətlər əzəmətli Xaliqin sifətləri kimi müqəddəs kitabımızda qeyd edilmişdir. Kəlam məktəbləri arasında mübahisə doğuran məsələ bu sifətlərin necə dərk olunmasındadır. İslam fәlsәfәsi ilә tanışlıq 30 –Əş’ərilər bu sifətləri hərfi mə’nada başa düşürlər. Onlara görə: Allah-təalanın görməsi, eşitməsi bizim başa düşdüyümüz adi hiss üzvləri ilə olduğu kimidir. Bu isə, Allahın cismə malik olması, Onun gözü, qulağı, əli, ayağı olması deməkdir. Əş’ərilər möminlərin Qiyamət günü Allahı gözlə görəcəklərinə də inanırlar. Əbül Həsən Əş’əri özünün «Əl-ibanətu fi usul əd-diyanət» kitabında (səh.5-6) yazır: «Allah-təala mütləq Qiyamət günü məxluqat üçün görünəcəkdir» 1 . Bu məsələdə xüsusilə, Hənbəli firqəsi 2 , daha xurafi e’tiqadlara inanır. 2 1 Bu məzmunda (Allahın qiyamət günü gözlə görülməsi) olan hədisləri aşağıdakı Əhli-sünnə kitablarında tapa bilərsiniz: «Əl-miləlu vən-nihəl» c.1, səh.85-94, «Şərh əl-əqaid» (kitab Təftazani-haşiyə Kəstəli) səh.70, «Əl-ləvami’ əl-ilahiyyə», səh.82-98. 2 Hənbəli firqəsi. Əhli-sünnət məzhəblərindən biridir. İmam Əhməd ibn Hənbəlin(780-855) adı ilə bağlıdır. Əsasən vəhhabilər bu firqəyə aiddir. 2 Burada, yalnız özlərini tövhid əhli hesab edərək Əhli-beyt tərəfdarlarını müşrik sayan vəhhabilərin (bə’zən vəhhabi olduqlarını belə gizlədirlər) puç e’tiqadları aşkara çıxır!.. Əziz oxucular, aşağıdakı hədislərə nəzər salmaqla vəhhabilərin «tövhid» əqidəsini çox gözəl anlayacaqsınız: «Allah Adəmi Öz sifətində yaratdı». «Allahın bədən üzvləri vardır və ayağında olan əlamətlərlə tanınar». «Allah-təala qiyamət günü göydən yerə enəcək…». İslam fәlsәfәsi ilә tanışlıq 31 –Mö’təzililər bu məsələdə, daha çox bitərəf dayanmağa üstünlük verir, bə’zi hallarda isə, İmamiyyə məktəbi ilə razılaşmağa belə məcbur olurdular. –İmamiyyə məktəbi Allahın zatında tövhidə inandığı kimi, Onun sifətlərində də tövhidə inanır. Belə ki, Allah-təalanın sifətləri Onun zatı ilə eynidir. Onun zati isə xalis şəkildə qüdrət, elm, həyat və sairdir. Lakin biz Onun sifətlərini sadaladıqda ayrı- ayrılıqda xüsusi sifətlər kimi ifadə edirik. Kəlam məktəbləri arasında olan ixtilaflı məsələlər təkcə qeyd etdiklərimizdən ibarət deyil. Yalnız, bu məktəblərlə nisbətən yaxından tanış olmaqdan ötrü bu məsələlərə qısa şəkildə izah verdik. Ümumi şəkildə, Kəlam məktəbləri İslamın təfəkkür «Peyğəmbər (s) Allahı görüb səcdəyə düşdü». «Qiyamət günü cəhənnəmin nə’rəsini sakit etmək üçün Allah-təala ayağını cəhənnəmə sallayaraq deyəcək: –Bəsdir! Bəsdir!..» 1 Bu cümlələrdə vəsf olunan «Allah»la müşriklərin ibadət etdikləri bütlər arasında fərq görmək mümkündürmü? Elə isə, Məhəmməd ibn Əbdül Vəhhab 2 özündən və tərəfdarlarından başqa hamıya kafir, müşrik deyincə, öz əqidələrində bir qədər islahat aparsaydı, yaxşı olmazdımı? Bunun əvəzində o, təkcə «Kəşf əş-şübəhat» kitabında öz tərəfdarlarından başqa digər bütün müsəlmanları iyirmi dörd dəfə müşrik, iyirmi dəfə kafir, bütpərəst, Allah düşməni və s. adlandırmışdır. Bu, əş’ərilərin Allahın zatı və Onun sifətlərinə dair əqidələri idi. İslam fәlsәfәsi ilә tanışlıq 32 tarixində özləri üçün geniş yer açmış və əksər hallarda filosoflarla üz-üzə gəlmişlər. Kəlam alimləri ilə filosoflar arasında bir çox fikir ayrılıqları mövcud olmuşdur. Bə’zi hallarda bu fikir ayrılıqları dərin münaqişələrə də gətirib çıxarmışdır. Məsələn, əhli-sünnənin böyük alimlərindən olan İmam Ğəzali 1 filosof İbn Sinanı dəfələrlə kafir adlandırmışdır. Kəlam məktəblərinin nümayəndələri olan kəlamilərin fikrincə, filosoflar Qur’an və sünnəyə istinad etmədikləri üçün səhv nəticələr əldə edir, çoxlu ixtilaf və fərqli fikirlərə gəlirlər. Lakin kəlamilərin özləri Qur’an və sünnəyə istinad etdikləri halda səhv nəticələrdən, ixtilaflı fikirlərdən uzaq qala biliblərmi? Şübhəsiz ki, cavab mənfidir. Elə isə, nə üçün kəlam alimləri onlarla məktəblərə ayrılıblar? Dahi İslam filosofu Əllamə Məhəmməd Hüseyn Təbatəbai 2 bu barədə yazır (ixtisarla): 1 İmam Ğəzali –Əbu Hamid Məhəmməd ibn Məhəmməd 1059- 1111-ci illərdə yaşamış əhli-sünnə ilahiyatçısı və Kəlam məktəbinin nümayəndəsidir. Sufiliyə meyilli olmuşdur. Filosoflara, xüsusilə də Farabi və İbn Sinanın fikirlərinə qarşı çıxmışdır. «Filosofların məqsədi», «Filosofları təkzib etmə», «Din emlərinin dirçəlişi» və s. kimi şöhrətli kitabların müəllifidir. 2 Əllamə Məhəmməd Hüseyn Təbatəbai –XX əsrdə yaşamış misilsiz Azərbaysan filosofu, onlarla fəlsəfi kitab və Yüklə 28,45 Kb. Dostları ilə paylaş:
|