BiZİM ÜÇÜn biZSİz heç NƏ

İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu

© “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin 

əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi

52

qiymətləndirir və nəzərdən keçirirlər; xidmətləri necə dizayn edir, göstərir və qiymətləndirirlər; 

başqalarına necə sifariş verir və  nəyi necə təchiz edirlər). 

İmkan bərabərliyinin yürüdülməsi ehtiyacına lazımi diqqət vermək aşağıdakılara ehtiyacı 

gözdən keçirməyi nəzərdə tutur:

•  insanların müdafiə olunan xüsusiyyətlərə görə əzab çəkmə narahatlığını aradan 

qaldırmaq və ya azaltmaq; 

•  müdafiə olunan xüsusiyyətlərə malik insanların ehtiyaclarını ödəmək; 

•  müdafiə olunan xüsusiyyətlərə malik insanları ictimai həyatda və ya az iştirak etdikləri 

fəaliyyətlərdə iştiraka cəsarətləndirmək.

Yaxşı  münasibətlərin  yaradılması  xürafatın  aradan  qaldırılması  və  müdafiə  olunan 

xüsusiyyətlərə malik insanlarla başqaları arasında anlaşmanı əhatə edir.

Bərabərlik borcuna əməl etmək bəzi insanlarla başqalarından daha yaxşı davranmağı nəzərdə 

tuta bilər, əgər buna diskriminasiya qanununda icazə verilirsə. Məsələn, bu, müdafiə olunan 

xüsusiyyətlərə  malik  insanlara  müvafiq  tərzdə  xidmət  göstərmək  üçün  müstəsna  və  ya 

müsbət tədbir müddəalarından istifadəni əhatə edə bilər (məsələn, məlumat və xidmətlərdən 

istifadə imkanı əldə etməyə kömək üçün yaşlı insanlara komputer təlimi vermək).

Hökumət qurumu Bərabərlik Borcunun üç məqsədi haqqında şüurlu şəkildə qərar qəbulu 

prosesinin tərkib hissəsi kimi düşünməlidir. Bərabərlik borcu nəzərdən keçirilməli olan bir 

çox faktorlardan biridir. Digər faktorlarla müqayisədə bərabərlik borcuna verilən yer həmin 

funksiyanın diskriminasiyaya, bərabərliyə, yaxşı münasibətlərə nə qədər təsir etməsindən 

və həllinə yönələcək hər hansı narahatlığın dərəcəsindən asılı olacaq.

Örnək  əsaslı  (presedent)  hüquqdan  qaynaqlanan  aşağıdakı  prinsiplər  bərabərlik  borcunun 

yerinə yetirilməsi üçün nəyin əsas olduğunu izah edir. Dövlət qurumları bunları təmin etməlidir:

•  Bilik – dövlət qurumu funksiyalarını həyata keçirənlər bərabərlik borcunun 

tələblərindən xəbərdar olmalıdır. Bərabərlik borcunu yerinə yetirmə şüurlu yanaşma və 

fikri əhatə edir.

•  Vaxtında baş vermə – bərabərlik borcu müəyyən siyasətin nəzərdən keçirilməsi 

zamanı, qərar verilməzdən əvvəl, ya da proses gedərkən, yəni siyasətin variantları 

işlənib hazırlanarkən və yekun qərar verilərkən tərtib olunmalıdır. Dövlət qurumu 

bərabərlik borcunu qərar verildikdən sonra təsdiq etməklə yerinə yetirə bilməz.

•  Real nəzərdən keçirmə – bərabərlik borcunun üç məqsədini nəzərdən keçirmək qərar 

qəbulu prosesinin ayrılmaz hissəsi olmalıdır. Bərabərlik borcu yerinə yetirildi deyə 

siyahıya quş qoyulması kifayət deyil; bu iş elə görülməlidir ki, yekun qərara təsir etsin.

•  Kifayət qədər məlumat – qərarverən nədən məlumatlı olduğunu və bərabərlik 

borcunun lazımı şəkildə yerinə yetirilməsi üçün əlavə hansı məlumatların lazım gəldiyini  

nəzərdən keçirməlidir.

---

© “Hökumətin qərar qəbulu prosesində vətəndaş cəmiyyətinin 

əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarının təşviqatçısı kimi iştirakı” layihəsi

İnklüziv Qərar Qəbulu üzrə IDEAS Vasitələr Toplusu

53

•  Məsuliyyət ötürülmür – dövlət orqanları onların adından funksiyaları yerinə yetirən hər 

hansı üçüncü tərəfin bərabərlik borcunu onların praktikada əməl etdiyi şəkildə yerinə 

yetirməsini təmin etməyə məsuldur. Bu, ötürülə bilməyən vəzifədir, borcdur.

•  Nəzərdən keçirmə – dövlət orqanları bu məqsədləri siyasət nəzərdən keçiriləndə, 

işlənib hazırlananda, qərar veriləndə və hətta həyata keçiriləndə də nəzərə almalıdır. 

Bərabərlik borcu davamlı vəzifədir.

Bu elementlərin çoxuna inklüziv qərar qəbulu ilə səmərəli şəkildə nail olmaq və ya onları 

gücləndirmək olar.

Bərabərlik borcuna uyğunluq nümayiş etdirmək

Nəzərdən keçirmə prosesində bərabərlik borcuna istinad etmək barədə açıq tələb yoxdur, 

ancaq belə etmək yaxşı praktikadır. Qərarların necə qəbul edildiyinin qeydiyyatını saxlamaq 

bərabərlik borcunu nəzərə aldıqlarını nümayiş etdirməkdə dövlət qurumlarına kömək olacaq.

Medianın tənzimlənməsi

Çox ölkələrdə medianı, onun fəaliyyətini və məzmununu tənzimləyən qanunlar var. Buraya 

televiziya və radio yayımı, onlayn media, çap mətbuatı və vebsaytlar daxildir. Bəzi ölkələrdə 

qanun pozuntusu və təmsilçiliyə dair güclü milli qanunlar var. Digərlərində etik qaydalar və 

ya özünütənzimləmə sistemləri var.

Örnəklərin öyrənilməsi – uşaq hüquqlarının təşviqində 

BMT Konvensiyası və ya milli qanunvericilikdən istifadə 

edilməsi 

İmkansız insanları evl

ə təmin edən yaşayış evi tikintisi idarəsi əlilliyi olan uşağı olan ailənin 

daha böyük ev

ə ehtiyacını qiymətləndirir. Əlilliyi olan uşaq ayrıca yataq otağının olmasını 

ist

əyir, bacı-qardaşları ilə bir otağı paylaşmaq istəmir. 

Əgər uşağın altı yaşı varsa, onun istəyi 13 yaşlı uşağın istəyindən daha az nəzərə alınacaq 

– baxmayaraq ki, idar

ə həmişə uşağın marağına ciddi yanaşmalıdır. Buna görə də, əgər altı 

yaşlı uşağın ayrıca yataq otağı ist

əməsinin əlilliklə bağlı səbəbləri varsa, məsələn, əgər o 

özü, ya bacı-qardaşı autizm t

əsirli davranırsa, yaxud da tibbi avadanlıqdan, məsələn, dializ 

v

ə tənəffüs aparatından istifadə edirsə, onda idarə bu səbəbləri nəzərə almalıdır.

---