Bmt-nin 822 və 853 saylı qətnamələrindən əvvəl işğal olunmuş Azərbaycan ərazisi

Erm əııilər  tərəfındən  əsir 
ahnmış  azərbaycaıılı  tjadma 
verilmiş  işgəncələrin  izləıi.
Vəhşilər  bu  qadımn  kürəyində 
siqaret  söndürmüşlər.
maq  lazımdır».  -  «Bəs  pis  barədə  necə  məlumat  verək?  - 
«Pisi  yalnız  azərbaycanlılar  barədə  yazm».
Bu  sadə  m əsləhət  tezliklə  Rusiyanın  bütün  demokratik 
mətbuatı  tərəfindən  qəbul  edildi.  «Pravda»  və  «ttzvesti- 
ya»da  Stepanakertdəki  millətçilik  fəlakətinin  heç  olmasa 
əks-sədasını  çatdıran  o  ilk  məqalələrin  müəllifləri  isə  tez- 
liklə  qəzet  səhifələrindən  yox  oldu.  Bir  ay  sonra  «Emosi- 
ya  və  ağıl»  məqaləsinin  müəlliflərindən  biri,  pravdaçı 
A.Arakelyan  özünün  Yerevandakı  müxbir  postundan  məh- 
rum  edildi.  Həmin jurnalistlər  öz  erməni  həmsöhbətlərinin 
tələblərini  («yalnız  onları  dinləmək,  yalmz  onlara  inan-
maq»)  məyusluqla  qarşılayırdılar;  bütün  bu  tələblər  qonşu- 
larla  dostluq  etmək  vədləri,  demokratiya  və  ədalət  norma- 
Iarı  ilə  çətin  uyuşurdu.  Jurnalistlər  etiraf  edirdilər  ki,  iki 
qonşu  Zaqafqaziya  respublikasmm  ümumi  problemləri  elə 
bıl  həmişəlik  yox  olmuş  və  yalnız  bir  problemə  -  ərazi 
probleminə  gətirib  çıxarılmışdır.  Mübahisəli  və  çıxış  yolu 
görünməyən  bir  problemə.
«İİzvestiya»nm  o  dövrdəki  müxbirləri  S.Dardıkin  və 
R.Lmev,  A.Qazıxanov,  elə  «Pravda»dan  olan  həmin 
A.Arakelyan  haqlı  idilər.  Qarabağdakılarla  eyni  vaxtda  Ye- 
revanm  Teatr  meydanmda  daha  izdihamlı  və  m üəssisələr- 
də  tətillərə  çağıran  mitinqlər  işə  düşdü.  Bu,  süjetdəki  ikin- 
ci  yenilik  idi.  Dağılma  poliqonu  tam  gücü  ilə  işə  başlamış- 
dı.  SSRİt  dağılmağa  doğru  gedirdi.  Bunu  ağıllı  adamlar 
yaxşı  dərk  edirdi.  Azərbaycan  isə  özünün  savadsız  və 
qorxaq  rəhbərlərinin  əsirinə  çevrilmişdi.
«Bəli,  biz  görürük və  oxuyuruq  ki,  bizim  kimi  çalışqan, 
sadə  cavanlar  soruşurlar:  «Niyə  biz  ermənilərə  görə  əzab 
çəkməliyik»-  deyən  rele  zavodunun  tokarı,  tətil  komitəsi- 
nin  lideri  Ovanes  «Komsomolskaya  pravda»nm  müxbirinə 
öz  mülahizəsini  bildirirdi.
- 
Soruşmaq istəyirəm:  bəs bu  cavanlar  bizim  üçün nə 
ediblər?  Onlar  bizim  problemimiz  barədə  nə  bilirlər?
İİlk  günlərində  Yerevanın  Baqramyan  prospektində 
yaşayan  şairə  Silva  Kaputikyan  xüsusilə  məşhurlaşdı.  Hal- 
buki,  dörd  il  keçməyinə  baxniayaraq  onun  xidm ətləri  nə 
«Krunk»  intellektualları,  nə  də  Ermənistanm  indiki  haki-

---

miyyəti  tərəfındən  layiqincə  qiymətləndirilmedi.  Ona 
mexsus  olan  sözü  çılğmlıqla  Balayandan  da  parlaq  üzə  de- 
yirdi.  M əsələn,  deyək  ki,  türk  müəlliflərindən  sitat  gəti- 
rir,  sonra  əlavə  edirdi:  «Türk  özü  lənətlənməlidir,  amma 
doğrudur»  və  bunu  erməni  hikmətli  kəlamı  kimi  təqdim 
edirdi.  Teatr  meydanmdakı  tribunadan  «birdən  tabe  olma- 
mağa  cürətlənmiş  xalqı  (1988-ci  ildə  onu kim  tabe  etmək fik- 
rindəydi?)  salamlayan  şairə  onları  inandırırdı  ki,  mərkəzi 
hakimiyyət  bizi  başa  düşəcək  ve  kömək  edəçək.  Yoxsa 
biz...  Türkiyəye müraciət  edəcək  və  deyəcəyik  ki,  Rusiya- 
ya  meyl  etdiyimizə  görə  gunahımızı  boynumuza  alırıq.
Sonra  əlavə  edirdi:  «Amma  bu  satqmlıq  heç  vaxt  baş 
verməyəcək,  onda  biz  Araratm  üzünə  necə  baxa  bilərik?! 
Qarabağı  türk-azərilərin  (Silva  Kaputikyan  Viktor  Hüqonun 
«Yunan  oğlan»  əsərindən  «Burdan  türk  keçibdir  -  hər  yerdə 
ölüm  və xarabalıqdır»  sətrini  sitat gətirməklə  azərbaycanlıları 
belə adlandırırdı)  häkimiyyəti  aİtmdan  çıxarmaq,  milləti ye- 
ni,  daha  etibarlı  qoruyub  saxlamaq  yolları  aramaq  da bizim  . 
axtarışımızdır.  Cuşa  gəİənde  isə,  -  AHah  xatirinə  lazım  de- 
yil bizə  bu  «dadlı  tikə»,-  deyə  özü  öz  sözünü  kesirdi,  -  biz 
otuz  min  kvadrat  kilometrden  az  olan  qayalıq  torpaqda  ya- 
şamağa  öyrenmişik,  onun  üstünə  Qärabağın  dörd  min  beş 
yüz  kvadrat  kilometrini  gəlməklə  onsuz  da  Çin  ola  bilmə- 
yəcəyik...  O  rabitəsiz  şəkilde  özünün  hökumətin  ğözündən 
düşmüş  göygöz,  kürən  Nazim  Hikmətle  görüşünü,  bağrma 
basmaq  istədikdə əllərini  «Əvvəlcə  torpaqlarımızı  qaytarm,
bizim  torpaqları  sonra  qucaqlaşarıq»  -  qışqırdığmı  yadma 
salırdı.  Və  bütün  bunları  ciddi  şəkildə,  acıqla,  kütlə  qarşı- 
smda  deyirdi.  Qonşularm  ermənilər və  azərbaycanlıları  «ço- 
xəsrlik  qardaşlar»  adlandırmasmı  nifrətlə  rədd  edirdi.  Bu 
sözləri  heç  dımaqsız  demək  olarmı?  Hətta  müsəlmanlarm, 
«Novruz  bayramı»  -  yeni  il  günlərində  gördüyü  almalar  və 
sitrus  meyvələri  də  yerli  ermənilərin  mənliyini  alçaldır,  qı- 
cıqlandırır.  «Dördüncü  əsrdən  biz  bu  ermənilərə  dözürük, 
daha  nə  qədər  dözmək  olar?»
Milli  ədavəti  qızışdıran  bu  cür  yazılı  və  şifahi  çıxişları 
üçün  Silva  Kaputikyan  nə  Rusiyada,  nə  də  Azərbaycanda 
m əzəm m ət  olunmadı.  Halbuki,  o,  xüsusilə  Xocalıda 
«Türk-azərilər»  üzərindəki  vəhşiliklərdən  sonra daha aydm 
göründüyü  kimi,  lap  döyüş  ordeni  almağa  layiqdir.  Yaxud 
da  xalqm  lənetini?
Şaire  ağzı  köpüklənə-köpüklənə  erməni  millətinin  xü- 
susiyyətləri  və  müstəsnalığı  barəde  yazmaqda,  öz  həmtay- 
falarmda  davakarlıq,  barışmazlıq  hissləri  oyatmaqda  davam 
edirdi  və  bunu  yerevanlı jumalist  Mura  Arvas  yaxşı  başa 
düşürdü:  «Qoy doğma ölkəmiz ərazisində  toplanaq,  torpaqla- 
rımızın  onda  doqquzu  respublikamızın  sərhədlərinin  kənarında 
qalmasın,  qoy hər səhər gözümüz  Önündə sərhədlərimizdən  kə- 
nara  düşmüş,  Hamletin  atasımn gölgəsi kimi  təkcə  gecələr de- 
yil,  gündüzlər də  lal  tənə  ilə  bizə  baxan  və  ədalətin  təntənəsi- 
ni  gözləyən  Ararat  durmasın».
«Qarabağ»  komitəsinin  Uderi  Levon  Ter-Petrosyan 
isə lap  ə w ə ld ə n  başqa taktika  götürdü.  O,  «berdanka  və

---