BöLÜM. 1918-1939-cü illərdə beynəlxalq münasibətlər
Yüklə 2,54 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Müharibədən sonra ölkənin siyasi həyatı. Milli blok hakimiyyət başında
IV BÖLÜM FRANSA Birinci dünya müharibəsinin Fransa üçün nəticələri Birinci dünya müharibəsində qalib gəlməsinə baxmayaraq, Fransanın sosial-iqtsiadi vəziyyəti ağır idi. Hərbi əməliyyatların gedişində ölkənin insan ehtiyatına güclü zərbə dəydi. 1,3 mln. nəfər öldürüldü. 2 mln. 560 min nəfər yaralandı. İnsan itkisi İngiltərədən təxminən 3, ABŞ-dan isə 12 dəfə çox oldu. Uşaq ölümü və kütləvi xəstəliklər artdı. Fransa əmək qabiliyyətli əhalisinin 11%-ni itirdi. Ölkənin şimal-şərqində yerləşən 10 departamentdə hərbi əməliyyatlar getdiyindən nəqliyyat və sənaye dağıdıldı. 6 min km. dəmiryolu, 52 min km. avtomobil yolu, 550 min ev, 23 minədək sənaye müəssisəsi, fabrik, zavod və şaxta sıradan çıxdı. Maliyyə sistemi iflic hala düşdü. Müharibə ölkəyə təxminən 200 mlrd, frank ziyan vurdu. Milli sərvətin 1/4 hissəsi itirildi. Fransız iqtisadiyyatında amerikan və ingilis kapitalının rolu artdı. 1920-ci ildə ölkənin ümumi borcu təxminən 300 mlrd, frank idi. Bu məbləğin 40 mlrd, frankını ABŞ-a, 62 mlrd, frankını isə İngiltərəyə olan borc təşkil edirdi. Hərbi əməliyyatlar kənd təsərrüfatına da ağır zərbə vurdu. Əkin sahələri dağıdıldı. Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı azaldı. Osmanlı dövlətinin, Rusiya və Avstriya-Macarıstan imperiyalarının dağılması nəticəsində Fransanın xaricə kapital ixracı 40% aşağı düşdü. Ağır sosial-iqtisadi nəticələrinə baxmayaraq, müharibədə iqtisadiyyatın bəzi sahələri, xüsusən hərb sənayesi inkişaf etdi. Fransa Avropanın ən güclü dövlətlərindən birinə çevrildi. 1 mln. 700 min əhalinin yaşadığı Elzas və Lotaringiyanın qaytarılması, Saar daş kömür hövzəsindən istifadə edilməsi. Afrikada Toqo və Kamerunun bir hissəsinin. Yaxın Şərqdə isə Suriya və Livanın 144 alınması Fransa iqtisadiyyatının inkişafına müsbət təsir göstərdi. Ölkənin ümumi sənaye potensialı gücləndi. Müharibə qurtardıqdan sonra təsərrüfatın bərpası işlərinə 90 mlrd, frank vəsait ayrıldı. Maşınqayırma və kimya sənaye sahələri inkişaf etdi. Pejo, Reno və Sitroen maşınqayırma zavodları ölkədəki maşın istehsalının 2/3-ni verirdilər. Bütün bunların nəticəsində qısa müddətdə sənaye istehsalının həcminə görə Fransa dünyada beşinci yeri tutdu. İstehsalın və kapitalın təmərküzləşməsi daha da artdı. İri trest və konsernlər yarandı. Ölkədə metallurgiya sənayesinə “Komite de Forj” konserni rəhbərlik edirdi. Xarici ticarət dövriyyəsi artdı. Üç iri inhisar ticarət donanmasının 62%-nə nəzarət edirdi. Müharibədən sonra Şneyderlər və Rotşildlər ölkə iqtisadiyyatında mövqelərini möhkəmləndirdilər. Xırda banklar sıradan çıxdı. İri banklar yarandı. Ölkənin bank-maliyyə sisteminə üç iri bank - Hind-Çin, Lion və Paris bankları nəzarət edirdi. Dünya siyasətinə təsir edən, qüdrətli hərbi dövlətə çevrilən Fransa ordusunun texniki təchizatı yaxşılaşdırıldı. Əsgərlərin döyüş ruhu yüksəldi. Fransa aqrar-sənaye ölkədən sənaye-aqrar ölkəyə çevrildi. Əgər müharibəyə qədər əhalinin 53%-i kənddə yaşayırdısa, müharibədən sonra şəhərə axın çoxaldı. Urbanizasiya gücləndi. Müharibədən sonra ölkənin siyasi həyatı. Milli blok hakimiyyət başında Müharibənin başa çatması Fransanın sosial-siyasi həyatına ciddi təsir etdi. İlk illərdə ölkədəki siyasi şəraiti əsasən iki amil şərtləndirirdi: birincisi, müharibədə qazanılan qələbə ilə əlaqədar olaraq şovinizm və millətçilik artdı; ikincisi, ağır iqtisadi şərait inqilabi hərəkat yaratdı. Bu zaman ölkədə üç böyük siyasi partiya qrupu fəaliyyət göstərirdi: sağ, mərkəzçi və sol partiyalar. Bu partiyalar ölkədə siyasi qüvvələr arasındakı nisbəti müəyyənləşdirirdilər. Sağlar ənənəvi fransız cəmiyyətini, sollar isə yeni siyasi- partiya mədəniyyətini özlərində əks etdirirdilər. Belə vəziyyət 145 fransız cəmiyyətinin siyasi strukturunda qütbləşməni və modernləşməni göstərirdi. Paris sülh konfransında fransız hökuməti Avropa məsələlərində öz istəklərinə çatdı. Sülh konfransının qərarlarına uyğun olaraq Fransa geniş ərazilər əldə etdi. Zəngin təbii sərvətləri olan Elzas və Lotaringiyanı özünə qaytardı. Saar daş kömür şaxtaları Fransaya keçdi, Saar vilayəti isə 15 il müddətinə Millətlər Cəmiyyətinin idarəçiliyinə verildi. Bu müddət başa çatdıqdan sonra Saarın taleyi ilə bağlı vilayətdə referendum keçirilməli idi. Hərbsizləşdirilmiş zona elan olunan Reynin sol sahili 5 ildən 15 ilədək Antanta orduları tərəfindən işğal edilməli idi. Reynin sağ sahili boyunca 50 km.-lik sahədəki ərazi hərbsizləşdirilmiş elan edildi. Fransa Toqo və Kamerundakı alman müstəmləkələrinin bir hissəsini aldı. Suriya və Livan üzərində Fransa mandatı qoyuldu. Fransa parlamenti sülh müqaviləsini 372 nəfər lehinə, 53 nəfər əleyhinə, 74 nəfər bitərəf olmaqla təsdiq etdi. 1917-ci ildən baş nazir olan J.B.Klemansonun (1841-1929) yeritdiyi daxili siyasət fəal və səmərəli idi. Müharibə qurtardıqdan sonra hökumət kartoçka sistemini ləğv etdi. Hərbi qanunlar aradan qaldırıldı. Əhaliyə kreditlər verildi. İqtisadiyyat üzərində dövlət nəzarəti zəiflədildi. 1919-cu ilin aprel ayında parlament iqtisadiyyat sahəsində iki qanun qəbul etdi. Bu qanunlardan birinə əsasən fabrik və zavodlarda 8 saatlıq iş günü rəsmi şəkildə tətbiq olundu. Digər qanuna əsasən həmkarlar ittifaqlarına sahibkarlarla kollektiv müqavilələr bağlamaq hüququ verildi. Klemanso hökuməti bir sıra problemlərlə üzləşdi. Başlıca problem ölkənin maliyyə sistemində yaranmış çətinliklərlə bağlı idi. Dövlət büdcəsinin kəsiri 27 mlrd, frank təşkil edirdi. Digər bir çətinlik Fransanın 200 varlı ailəsinin Klemanso hökumətindən narazı qalması idi. Onlar Klemansonu Almaniyanı parçalamamaqda və Fransaya əlavə gəlirlər gətinnəməkdə təqsirləndirirdilər. Digər tərəfdən müharibədən sonra əhali arasında müxtəlif sosial-siyasi cərəyanların təsiri artdı. Fəhlələr öz hüquqları uğrunda mübarizəni gücləndirirdilər. Tətillər çoxalırdı. 1919-cu ildə təxminən 1,2 mln. 146 Yüklə 2,54 Kb. Dostları ilə paylaş:
|