Buxoro davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti kimyo kafedrasi

Pedagogik texnologiya turlari va asosiy yo’nalishlari. 1.1. 1-jadval 
Pedagogik 
texnologiya 
turi
 
Maqsadi 
Mohiyati 
Mexanizmi 
Muammoli 
o’qitish
O’quvchilarning 
bilish faolligi hamda 
ijodiy mustaqilligini 
oshirish 
O’quvchilarga ularda 
bilimlar-ni 
o’zlashtirish 
borasidagi 
faollikni 
yuzaga 
keltirishga 
hizmat 
qiluvchi 
masalalarni maqsadga 
muvofiq, 
ketma-ket 
berib borish
Tadqiqotchilik 
metodlari, 
bilish 
faoliyatiga 
yo’naltirilgan 
masalalarni 
yechish
Mujassam-
lashtirilgan 
ta’lim
 
Shaxsning xis qilish 
xususiyat-lariga 
maksimal darajada 
yaqin-lashtirilgan 
ta’lim jarayoni 
tuzilmasini yaratish
Mashg’ulotlarni 
bloklarga 
biriktirish 
hisobiga 
fanlarni 
chuqur o’zlashtirishga 
erishish
O’quvchilar 
ish 
qobiliyati 
dinamikasini 
hisobga 
oluvchi ta’lim 
metodlari
Modul ta’limi 
Ta’lim mazmunini 
O’quvchilarning 
Muammoli 

---

12 
shaxsning individual 
ehti-yojlari va uning 
bazaviy tayyorgar-ligi 
darajasida 
muvofiqlashtirish
individual 
o’quv 
dasturi 
asosida 
mustaqil ishlashlari
yonda-shuvni 
amalga 
oshirishning 
individual 
maromi
Rivojlanti-
ruvchi ta’lim
 
Shaxs va uning 
qobiliyatlarini 
rivojlantirish
O’quv 
jarayonini 
shaxsning 
ichki 
imkoniyatlari va ularni 
ro’yobga chiqarishga 
yo’naltirish
O’quvchilar 
faoliyatini turli 
sohalarga 
yo’naltirish
Differen-
tsiallashgan 
ta’lim
 
O’quvchilarning 
layoqati, qiziqish va 
qobiliyatlarini 
aniqlash uchun qulay 
sharoitlarni yaratish
Turli 
o’zlashtirish 
darajalari 
bo’yicha 
majburiy 
me’yor 
(standart) dan kam 
bo’lmagan hajmdagi 
dastur 
materialini 
o’zlashtirish
Individual 
ta’lim 
metodlari
Faol 
o’qitish 
(majmuaviy 
ta’lim)
 
O’quvchilar faolligini 
yuzaga keltirish
Bo’lajak 
kasbiy 
faoliyatning predmetli 
va ijtimoiy 
mazmuni-
ni modellashtirish 
 
Faol o’qitish 
metodlari
O’yin 
texnologiyalari
 
Bilim, ko’nikma va 
malakalarni 
o’zlashtirishning 
shaxsiy faoliyat 
tavsifida bo’li-shini 
ta’minlash
O’quv 
axborotlarini 
qayta 
ishlash 
va 
o’zlashtirishga 
yo’naltirilgan mustaqil 
bilish faoliyati
O’quvchilarni 
ijodiy 
faoliyatga jalb 
etishning o’yin 
metodlari

---

13 
Shuningdek , hozirda pedagogik texnologiyalarning boshqa yo’nalishlari ham 
mavjud bo’lib, ulardan asosiylari 
empirik, kognitiv, evristik, kreaktiv, inversion, 
integrativ, adaptiv, inklyuziv
pedagogik texnologiyalardan iborat. 
O’quv- tarbiya jarayonida pedagogik jarayonni to’g’ri tashkil etilishi pedagogning 
bu jarayonda asosiy tashkilotchi yoki maslahatchi sifatida faoliyat yuritishiga olib 
keladi. Bu esa tinglovchilardan ko’p mustaqillikni, ijodni va irodaviy sifatlarni 
talab qiladi. Har qanday pedagogik texnologiyalarning o’quv- tarbiya jarayonida 
qo’lanilishi shaxsiy jihatdan kelib chiqqan holda tinglovchini kim o’qitayotganligi 
va pedagog kimni o’qitayotganiga bog’liq. Pedagogik texnologiya asosida 
o’tkazilgan mashg’ulotlar yoshlarning muhim hayotiy yutuq va muammolarga o’z 
munosabatlarini bildirishlariga intilishlarini–oshirib, ularni fikrlashga, o’z nuqtai 
nazarlarini asoslashga imkoniyat yaratadi. 
Hozirgi davrda sodir bo’layotgan innovatsion jarayonlarda ta’lim tizimi 
oldidagi muammoarni hal etish uchun yangi axborotni o’zlashtirish va 
o’zlashtirgan bilimlarini o’zlari tomonidan baholashga qodir, zarur qarorlar qabul 
qiluvchi, 
mustaqil 
va 
erkin 
fikrlaydigan 
shaxslarga 
aylanadi
 

---

14 
II-BOB.
Umumiy kimyo darslarida zamonaviy pedagogik 
texnologiyalarni o’rni 
 
2.1. Zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida dars o’tish
uslubiyoti 
Bugungi kunda butun dunyo pedagog olimlari mavjud an’anaviy ta’limning 
yaroqsiz darajada eskirib qolganligini, yaqin kelajakda yangi g’oyalarga va ichki 
qurilmaga asoslangan pedagogika vujudga kelishini e’tirof etmoqdalar. Buning 
uchun ta’lim muassasalarida, ilmiy-nazariy tadqiqot maydonchalarida o’qitishning 
yangi-yangi usul va vositalari sinab ko’rilmoqda. Ammo natijalar hali sezilarli 
darajada yuqori emas. Xo’sh buning asl sababi nimada? Zamonaviy pedagogic 
texnologiyalar, 
o’qitishning 
interaktiv 
usullari 
ta’lim 
jarayonida 
qo’llanilayotganiga ancha bo’ldi. Lekin shunga qaramay, aytganimizdek 
samaradorlik darajasi unchalik yuqori emas. Zamonaviy texnologiyalar 
qo’llanilganda pedagoglar egallayotgan bilimlarni o’zlari qidirib topishlariga, 
mustaqil o’rganib, tahlil qilishlariga, hatto xulosalarni ham o’zlari keltirib 
chiqarishlariga qaratilgan. Pedagog bu jarayonda shaxs va jamoaning rivojlanishi, 
shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi. Shu bilan bir qatorda 
boshqaruvchilik, yo’naltiruvchi vazifasini bajaradi. Bunday o’quv jarayonida 
pedagog asosiy figuraga aylanadi. 
Pedagog olimlarning yillar davomida ta’lim tizimida 
Nega o’qitamiz?
Nimani o’qitamiz?
Qanday o’qitamiz? degan savollarga javob izlash bilan bir qatorda Qanday qilib 
samarali va natijali o’qitish mumkin? degan savoliga javob beradilar. Bu esa olim 
va amaliyotchilarni o’quv jarayonini texnologiyalashtirishga, ya’ni «O’qitishni 
ishlab chiqarishga oid aniq kafolatlangan natija beradigan texnologik jarayonga 
aylantirishga urinib ko’rish mumkin» degan fikrga olib keladi. 

---

15 
Bunday fikrning tug’ilishi pedagogika fanida yangi pedagogik texnologiya 
yo’nalishini yuzaga keltiradi. Bugungi kunda ta’lim muassalarining o’quv- 
tarbiyaviy jarayonda pedagogik texnologiyalardan foydalanishiga alohida e’tibor 
berilayotganligining asosiy sababi quyidagilardir: 
Birinchidan: pedagogik texnologiyalarda shaxsni rivojlantiruvchi ta’limni 
amalga oshirish imkoniyatining kengligida. «Ta’lim to’g’risida»gi Qonun va 
Kadrlar tayyorlash milliy dasturida rivojlantiruvchi ta’limni amalga oshirish 
masalasiga alohida e’tibor qaratilgan. 
Ikkinchidan: pedagogik texnologiyalar o’quv-tarbiya jarayoniga tizimli 
faoliyat yondashuvini keng joriy etish imkoniyatini beradi. 
Uchinchidan: pedagogik texnologiya pedagogni ta’lim-tarbiya jarayonining 
maqsadlaridan boshlab tashxis tizimini tuzish va bu jarayon kechishini nazorat 
qilishgacha bo’lgan texnologik zanjirni oldindan loyihalashtirib olishga undaydi. 
To’rtinchidan: pedagogik texnologiya yangi vositalar va axborot usullarini 
qo’llashga asoslanganligi sababli, ularning qo’llanilishi «Kadrlar tayyorlash milliy 
dasturi» talablarini amalga oshirishni ta’minlaydi.[7] 
Pedagogik texnologiyalar mohiyat jihatdan boshqa texnologiyalar bilan bir 
safda turadi, chunki ular ham boshqalari qatori o’z xususiy sohasiga, metodlari va 
vositalariga ega, ma’lum material bilan ish ko’radi. Biroq pedagogic texnologiyalar 
inson ongi bilan bog’liq bilimlarsohasi sifatida muarakkab va hammga ham 
tushunarli bo’lmagan pedagogic jarayonni ifoda etishi bilan ishlab chiqarish, 
biologiik, hatto axborotli texnologiyalardan ajralib turadi. Uning o’ziga xos 
tomonlari- tarbiya komponentlarini mujassamlahstirganidir. 
Pedagogik texnologiyalar boshqa sohalardagi texnologik jarayonlar bilan uzluksiz 
boyib boradi va an’anaviy o’quv jarayoniga, uning samarasini oshirishga ta’sir 
ko’rsatishning yangi imkoniyatlarini egallab oladi. O’quv-tarbiyaviy jarayonni 
texnologiyalashtirish tarixiy (ayniqsa XX asrning II yarmidan boshlab) voqelik va 
jarayondir. Axborotlashtirish bu jaaryondagi inqilobiy burulish, bu uning muhim 
bosqichidir. 

---

16 
Axborotli texnologiya PTning tarkibiy qismi, texnik vositalarning 
mukammallashgan zamonaviy turi sifatida ta’lim jarayonida qo’llanila boshlandi. 
Fikrimizcha, ilg’or pedagogic texnologiyalarni loyihalash va hayotga tadbiq etish 
muammosi mamlakatimizda ham rivojlangan davlatlar qatori yangi korxona 
“Pedagogik texnologiya Davlat Markaz”ini tuzishni taqozo etadi. Agar shunday 
Markaz tashkil etilsa, birinchi navbatda “portlash effekti” sari yo’lni qisqartirishga 
hissa qo’shgan bo’lardi. Uchinchi ming yilikda ta’lim taraqqiyotining haqqoniy 
dvigateli sifatida o’qituvchi faoliyatini yangilashga, ta’lim-tarbiya jarayonini 
maqbul ko’rishga, talaba yoshlarda hurfikrlilik, bilimga chanqoqlik, vatanga 
sodiqlik, insonparvarlik tuyg’ularini shakllantirishga ijobiy ta’sir ko’rsatar edi. 
Pedagogik texnologiyalar mazmuni, mohiyatiga ko’ra quyidagicha 
tasniflanadi: 
I.Shaxs strukturasiga mo’ljallanganligiga ko’ra: 
-bilim, ko’nikma va malakalarni shakllantirishga mo’ljallangan axborot 
texnologiyalari; 
-aqliy faoliyat usullarini shakllantirishga qaratilgan aqliy faoliyat texnologiyalari; 
-estetik va axloqiy munisabatlarni tarkib toptirishga mo’ljallangan hissiyotli-estetik 
axloqiy texnologiyalar 
-ijodiy faoliyatni rivojlantirishga qaratilgan evristik texnologiyalar. 
II.Mazmuni va tuzulishiga ko’ra: 
-ta’lim tarbiya berishga qaratilgan texnologiyalar;
-dunyoviy va diniy ta’limga mo’ljallangan texnologiyalar; 
-umumta’lim va kasb ta’limi texnologiyalari; 
-xususiy predmet texnologiyalari; 
-monotexnologiya va kompleks (majmua) texnologiyalari 
III.Ta’lim oluvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarilishi ko’ra 
V.P.Bespalko quyidagi texnologiya turlarini tavsiya etadi: 
1. Klassik ma’ruza ta’limi. 
2.O’TV yordamida ta’lim berish. 
3.”Maslahatchi-konsultant” tizimi. 

---

17 
4.Mustaqil ish. 
5.”Kichik guruhlar” tizimi-guruhli differentsial o’qitish usuli 
6.Komyuter ta’limi. 
7.”Repetitor” tizimi-individual ta’lim 
8.Dasturli ta’lim 
IV. Ta’lim-tarbiya jarayonida o’quvchi shaxsining tutgan o’rni muhim ahamiyati 
kasb etadi. Shunga ko’ra pedagogic texnologiyalar quyidagi guruhlarga ajratiladi: 
a)
Avtoritar texnologiyalar; 
b)
Didaktosentrik texnologiyalar 
c)
Shaxsni har tomonlama rivojlantirishga qaratilgan texnologiyalar 
d)
insonparvarlik va hamkorlik texnologiyalari 
e)
erkin tarbiya texnologiyalari 
V. Hozirgi zamon ta’lim tizimida amal qilayotgan an’anviy ta’limni mazmunan 
yangilash va ta’lim jarayonini tashkil etishni tubdan o’zgartirishni qaratilgan 
texnologiyalarni quyidagi guruhlarga ajratish mumkin. 
1. Pedagogik munosabatlarni insonparvarlashtirish va demokratlashtirish asosidagi 
pedagogic texnologiya. 
2.O’quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish va samaradorligini oshirishga 
qaratilgan pedagogic texnologiya. 
3.Ta’lim jarayonini tashkil etish va boshqarishning samadorligini oshirishga 
qaratilgan pedagogic texnologiya. 
4. O’quv materialini didaktik jihatdan takomillashtirish va qayta ishlash asosidagi 
pedagogic texnologiya. 
5.Xalq pedagogikasi metodlaridan foydalanish pedagogic texnologiya. 
6. Alternativ pedagogic texnologiya. 
7. Majmuali (kompleks) politexnologiya 
Yuqorida tasniflangan pedagogic texnologiyalar ichida V guruh hozirgi zamon 
ta’lim tizimida hukmronlik qilayotgan an’anaviy ta’limni mazmunana yangilash va 
ta’lim jarayonini tashkil etishni tubdan o’zgartirishga qaratilgan texnologiyalar eng 
kata guruhni tashkil etadi.

---

18 
Yangi pedagogic texnologiyalarda quyidagi usullar mavjud 
-Klaster usuli 
-Zinama-zina o’yini
-Bliss so’rov uslubi 
-Insert usuli 
-BBB usuli 
-Mozaika usuli 
-Kvartat test 
-Boshqotirmalar 
-Xotira mashqi 
-Bumerang 
Bu qatorni davom ettirish mumkin. Dars samaradorligini oshirish uchun bu usullar 
yaxshi natija beradi. O’quv- tarbiya jarayonida pedagogik jarayonni to’g’ri tashkil 
etilishi pedagogning bu jarayonda asosiy tashkilotchi yoki maslahatchi sifatida 
faoliyat yuritishiga olib keladi. Bu esa tinglovchilardan ko’p mustaqillikni, ijodni 
va irodaviy sifatlarni talab qiladi. Shu bois biz umumiy kimyo fani bo’yicha 
zamonaviy pedagogic texnologiya asosida dars o’tish uslubiyotini yaratish 
yo’llarini ishlab chiqdik va ulardan ayriml]arini havola etamiz. 
Umumiy kimyo fani bo’yicha dasturdagi mavzularni o’tishda ta’limning 
zamonaviy metodlardan keng foydalanish, o’quv jarayonini yangi pedagogic 
texnologiyalar asosida tashkil etish samarali natija beradi. Biz kimyo darslarida 
interfaol usullardan FSMU texnologiyasidan foydalandib dars mashg’ulotlarini 
tashkil etish bo’yicha ba’zi fikr mulohazalarni bildiramiz. “FSMU” texnologiyasi 
munozarali masalalarni hal etishda, bahs munozaralar o’tkazishda o’quvchilarning 
o’quv mashg’ulotlari hamda o’tilgan mavzu va bo’limlardagi ba’zi mavzular, 
muammolarga nisbatan fikrlarini bilish maqsadida yoki o’quv reja asosida biron-
bir bo’lim o’rganilgach qo’llanilishi mumkin. Chunki bu texnologiya o’quvchilarni 
o’z fikrini himoya qilishga, erkin fikrlash va fikrini boshqalarga tushuntirishga, 
ochiq holda bahslashishga, shu bilan bir qatorda o’quvchilar tomonidan o’quv 

---

19 
jarayonida egallagan bilimlarini tahlil etishga va egallaganlik darajasini aniqlashga, 
baholashga va bahslashish madaniyatiga o’rgatadi.