C. P. İSayev infeksion xəSTƏLİKLƏR
Yüklə 4,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
7
sıra - patogenlik, virulentlik. adgezivlik. invazivlik, toksigenlik, antigenlik və s.
- xüsusiyyətlərindən asılıdır. Patogenlik - törədicinin orqanizmə daxil olmaq, toxumalarda çoxalaraq xəstəlik törətmək qabiliyyətidir. Növ xarakteri daşıyır. Bütün infeksion xəstəliklərin törədiciləri patogenlik xüsusiyyətinə malikdir və bu genetik olaraq möhkəmlənmişdir. Lakin bütün patogen mikroorqanizmlərdə bu xüsusiyyət eyni dərəcədə büruzə vermir. Eyni zamanda bu xüsusiyyətin olub-olmamasından asılı olaraq mikroor-qanizmləri patogen, şərti-patogen və qeyri-
Patogenlik dərəcəsi törədicinin virulentliyi ilə təyin olunur. Keyfiyyət göstəricisi olan patogenlikdən fərqli olaraq virulentlik kəmiyyət göstəricisidir və minimal ölüm dozası - DLM ilə ölçülür. Yüksək virulentliyə malik törədicinin az miqdarı belə orqanizmə düşdükdə xəstələnmə baş verir. Əksinə, virulentliyi zəif olanlar isə ancaq yüksək dozada xəstəlik törədirlər. Virulentlik sabit, mütləq göstərici olmayıb, bir növün ayrı-ayrı ştamlarmda müxtəlif ola bilər. Hətta eyni ştammda belə infeksion prosesin gedişində, antibakterial müalicə fonunda dəyişə bilər. Mikroorqanizmlərin adgezivliyi - hüceyrə memembranına fıksə oluna, yapışa bilməsi, invazivliyi - yəni toxuma və orqanlara daxil olmaq qabiliyyətinə malik olması onların virulentliklərini şərtləndirən faktorlardandır. İnvazivlik yayılma faktorlarının iştirakı ilə baş verir. Bu faktorlara əsasən hialuronidaza, fıbrinolizin, musinaza, lipa-za, kollagenaza, DNT-aza, neyraminidaza və s. kimi ferment xüsusiyyətinə malik maddələr aiddir. Mikroorqanizmin əsas patogen xüsusiyyətlərindən biri də onun t oksigeni iy i
tərəfindən hazırlanır və mikrob cismi ilə əlaqədar olub, onlar parçalandıqdan sonra xaric olur. Mürəkkəb kimyəvi tərkibə malikdir. Zülal, lipicl və polisaxaridlərdən ibarətdir. Spesifik və seçici təsirə malik olmayıb, əsasən mərkəzi sinir sisteminin fəaliyyətini pozaraq intoksikasiya əlamətləri törədir. Qram-müsbət bakteriyalar (botulizm, difteriya, güzaz törədiciləri) tərəfindən ifraz olunan zülal mənşəli ekzotoksin isə fermentativ xüsusiyyətlərə malik olub, orqan və toxumalara spesifik - seçici təsir göstərərək xəstəliyə xas olan xarakterik klinik əlamətlərin meydana çıxmasına səbəb olur. Bununla yanaşı ekzotoksin fermentativ sistemləri, mübadilə proseslərini də pozur. Patogenlik faktorlarından biri də antigen mimikriyasıdır. Belə ki, bir sıra törədicilərdə (bağırsaq infeksiyaları, taun, qrip) insanlarda olan antigenlərlə eyni - oxşar və çarpaz reaksiya verə bilən antigenlər ola bilir ki, bu da orqanizmə düşmüş törədici anti-genlərinə qarşı immun cavab reaksiyasının zəif olmasına və xəstəliyin ağır gedişinə səbəb olur. Mikroorqanizmin patogenlik faktorlarına kapsula malik olması - kapsula faktorları - kasula antigenləri də daxildir. Onlar immun sistemə təsir etməklə (faqositozu ləngitməklə) xəstəliyin sonrakı inkişafına şərait yaradır. Törədicilərin hüceyrə daxili artıb- çoxala bilmə qabiliyyətləri də patogenlik faktoplarındandır. Belə ki, faqositaı* hüceyrələrə daxil olmuş bir sıra mikroorqa-nizmlərin orada artıb çoxala bilmələri onların orqanizmdə yayıl-masına şərait yaratmış olur. Infeksion prosesə təsir edən faktorlardan biri də makıoorqanizmin spesifik immun cavab reaksiyasına səbəb olan mikroorqanizmin antigenfik xüsusiyyət idir. downloaded from KitabYurdu.org
8
Infeksion xəstəliyin baş verməsində iştirak edən əsas faktorlardan biri də törədicinin miqdarı - infeksiyalaşdırma dozasıdır. Göstərilən xüsusiyyətlərdən başqa mikroorqanizmin antibiotiklərə həssaslığı, faqlara münasibəti, tipləri və s. də xəstəliyin inkişafında müəyyən dərəcədə əhəmiyyətə malikdir. Təkamül nəticəsində hər bir mikroorqanizim növü müəyyən yollarla orqanizmə daxil olmaq xüsusiyyəti əldə etmişdir. Bu infeksi-yanın giriş qapısı adlanır və xəstəliyə yoluxmada, onun inkişafında, klinik formalarının baş verməsində xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Bclo ki, taun çöpləri dəridən daxil olduqda xəstəliyin bubon, dəri-bubon; tənəffüs yollan ilə yoluxduqda isə ağ ciyər forması inkişaf edir. Törədicilər orqanizmə müxtəlif yollarla - dəri və selikli qişalardan (ağız boşluğu, mədə-bağırsaq traktı, tənəffüs yolları), konyuktiva, tənasul üzvlərindən da-xil ola bilər. Bəzi xəstəliklər zamanı törədicilərin orqanizmə daxil olması bir ııcçə yolla baş verir (məsələn: taun, virus hepatiti, qara yara). Bəzi inleksiya-larda isə törədicilər yalnız xüsusi həşəratlar - ağcaqanadlar, bit, birə, gənə və s. vasitəsilə yoluxdurulur. Bu zaman törədici qan soran həşəratın bədənində özünün müəyyən bioloji inkişaf dövrünü keçirdikdən sonra insanı yoluxdura bilir. Bu və ya digər yollarla orqanizmə düşən mikroorqanizmlər daxil olduğu yerdə müxtəlif xarakterli iltihabi dəyişikliklərə səbəb ola bilir. Əksər hallarda isə orada heç bir iz qoymadan limfa sisteminə və qana keçir. Limfa sistemi - Iimfogen və qan vasitəsilə - hematogen yolla orqanizmdə yayılır. Törədicinin qanda olması onun növündən asılı olaraq bakte-riemiya, virusemiya, spiroxetemiya, rikkctsemiya, parazitemiya adlanır. Bir qisim infeksion patologiyalarda törədicilər infeksiyanın giriş qapısında qalır, yalnız onların ifraz etdiyi toksinlər - ekzotok-sin orqanizmdə yayılaraq xəstəliyin inkişafına səbəb olur. Məsələn: botulizm, difteriya, güzaz və s. Mikroorqanizmlərin əsas xüsusiyyətlərindən biri də bu və ya digər üzv və sistemlərə, toxumalara, hətta hüceyrələrə tropluğuıı olmasıdır. Məsələn: qrip virusları tənəffüs yolları epitelinə, quduzluq - sinir hüceyrələrinə, şigellalar - enterositləıə, rikketsiyalar - endoteliositlərə, İİV-rı limfositlərə (CD4 - T-helper) tropluğa malikdirlər. infeksion prosesin meydana çıxması, davam etmə müddəti, ağırlığı, gedişi, nəticəsi makroorqanizmin müdafiə qüvvələrinin vəziyyətindən - rezitstentliyindən də asılıdır. Qeyd etmək lazımdır ki. orqanizmə təsir göstərən istənilən palogen amilə qarşı tək imranın sistem deyil, makroorqanizmin bütün fizioloji sistemləri səfərbərliyə alınır. Orqanizmin bütövlükdə bu cür reaksiyası onun reaktivliyi hesab edilir. Orqanizmin müdafiə faktorları - rezistentliyi irsi və fərdi qazanılmış kompleks mexanizmlərdən ibarətdir. Spesifik (invnıın) və qeyri-spesifik olmaqla iki yerə bölünür. Mikrooıqanizmlər orqanizmə daxil olana qədər bir sıra müdafiə sədlərini keçməli olur. İlk növbədə normal mikrofloranın müqaviməti dəf edilməlidir. Makroorqanizmin mikroflorasını iki qrupa ayırmaq
olar: həmin növ üçün xarakterik olan mikroflora - mikrobiosenoz (endogeıı. autoxton, obliqat, rezident), təsadüfi mikroflora (müvəqqəti, tranzitor, fakültativ). Bu xüsusda bağırsaq (ümumi sahəsi - 200-300 m 2 ), ağ ciyərlər (80 m 2 ) və dəri (2 m 2 )
downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 4,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|