Çağdaş dövrə xas olan mənəvi problematikanın aktuallığı onun tədqiqinin bütün
Yüklə 2,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Siyasət və əxlaq.
- Hüquq və əxlaq.
52 çevrilirdi. Adətlərin şüurlu surətdə nəsil dənnəslə ötürülməsi və qorunması, mövcud quruluşa münasibətin formalaşması əxlaqın yaran masına səbəb olur, əxlaqi təcrübəni praktik cəhətdən ümumiləşdirir və hamı üçün vacib edirdi. Əxlaq da ictimai şüurun digər qədim növü olan din kimi ictimai şüur for masına ibtidai dövrdə hələ çevrilə bilmirdi, çünki onun da rüşeymləri həmin dövrdə kifayət qədər inkişaf tapa bilməmişdi. Bu da ibtidai icma dövründə insanların bütün şüurlu fəaliyyətinin bilavasitə istehsal fəaliyyəti ilə bağlı olmasından irəli gəlirdi. Məhz ictimai əmək bölgüsü nəticəsində əməyin zehni və fiziki əməyə bölünməsi ictimai şüur formalarının inkişafı üçün şərait yaratdı ki, bu da qul darlıq dövrünə aid olunur. Əxlaq yalnız sinifli cəmiyyətdə nisbi müstəqillik əldə edə bildi. Onun mahiyyəti son nəticədə cəmiyyətin iq tisadi quruluşu ilə müəyyənləşir. İctimai şüur forması kimi ibtidai dövrdə yaranan əxlaq da nə zəri cəhətdən yalnız sinifli cəmiyyətdə inkişaf tapır. Əxlaqın nəzəri cəhətdən dərk olunması və əsaslandırılması əxlaq haqqında elm olan etikanı yaratdı. Etika əxlaq normaları və prinsiplərinin dərk edilməsi, izahı və əsaslandırılması, yəni əxlaqın nəzəriyyəsidir. Cəmiyyətin inkişafı əxlaqla bərabər, mənəviyyatın digər sahələri, o cümlə dən ictimai şüurun digər formaları üçün geniş imkanlar açdı. İctimai şüurun hər bir forması gerçəkliyi özü nə məxsus şəkildə əks etdirərək, digər ictimai şüur formaları ilə sıx əlaqədədir. İctimai şüurun 7 forması var: 1) siyasət; 2) hüquq; 3) elm; 4) fəlsəfə; 5) din; 6) incəsənət; 7) əxlaq. Elm, incəsənət və s. kimi obyektsubyekt münasibətlərini əks etdirən icti mai şüur forma larından fərqli olaraq, əxlaq da hüquq kimi “subyektsubyekt” münasibətlərini əks etdirir. Əxlaqın digər ictimai şüur formaları ilə münasibə tində müəyyən maraqlı cəhətləri nəzərdən ke çirək. Siyasət və əxlaq. Siyasət siniflər arasındakı münasibətləri, onların hakimiy yət uğurundakı mübarizəsini əks etdirərək, diqqət mərkəzinə siyasi məqsədəuy ğunluğu, yəni sinfi maraqların daha səmərəli ifadəsini və təminatını qoyur. Əxlaq da sinfi maraqları əks etdirir və bunu özünə məxsus şəkildə, bütün insan lara aid olan, özündə ümumbəşəri element və aspektləri cəmləşdirən universal tələblər kimi ifadə edir. Siyasət sinfi mübarizə qanunlarına, strategiya və takti kaya malikdir ki, bunlara əməl etməyənləri cəza gözləyir. Bununla yanaşı, öz strateji məqsədlərində o, mənəvi dəyərlərə, ideallara əsaslanır, öz taktikasında və mübarizə üsullarının seçilməsində ümumi rəyi, əxlaqi qiymətləndirməni, əxlaqi uyğunluğu nəzərə alır. Siyasət də, əxlaq da insan ların davranışını tən zimləyir, hakim sinfə və partiyaya xidmət edir. Müəyyən siniflərin siyasəti əxlaqi hiss və baxışların məzmunu ilə əlaqədardır. Buna görə də hakim sinif özünün əxlaq normalarını və prinsiplərini hakim edə bilir. Çünki əxlaq norma 53 ları müəyyən sosial birləşmələrin – siniflərin, qrupların, millətlərin siyasi tələblərini əks etdirir. Siyasi münasibətlər cəmiyyətin həyatının mənəvi tərəflərini özünəməxsus şəkildə tən zimləyir. Bütün siyasi addımlar insan əməllərinin nəticəsi olduğu üçün əxlaqi məzmun daşıyır. Əxlaq prinsipləri cəmiyyətdə insanların praktik fəaliy yəti vasitəsilə reallaşır. Belə praktik fəaliy yət siyasi xarakter daşıyır. Praktik fəaliyyət tələb edən digər sahə – iqtisadiyyat isə əxlaqi müna sibətlərə öz siyasi təzahürləri – müəssisələr, nəzəriyyələr, praktik işlər vasitəsilə təsir edir. Bu baxımdan, əxlaq cəmiyyətin siyasi maraqlarını daha düzgün əks etdirir. Mütərəqqi əxlaqa zidd olan, hadisələrin gedişini ləngidən, xalqa bədbəxtlik gətirən siyasət əvvəlaxır məğlubiyyətə uğrayır. Tərəqqipərvər əxlaqa söykənən siyasət həmişə müvəffəqiyyət əldə edir. Ədalətli siyasət özü mürtəce əxlaqın məhv edilməsinə və mütərəqqi əxlaqın yaranma sına kömək edir. Beləliklə, si ya sət daim əxlaqi qiymətləndirməyə məruz qalır. Əxlaq isə bir tərəfdən, hakim sinfin siyasi ideallarından asılı olmaya bilmir, digər tərəfdən isə o, cəmiy yətin əsas qüvvələrinin mənəvi dəstəyinə ehtiyac duyan, siyasətə güclü təsir göstərən amillərdən birinə çevrilir. Məhz siyasi şüur dövlətin və digər siyasi institutların fəaliyyətini, həmçinin ayrıayrı sosial qrupların və bütünlükdə cəmiyyətin gündəlik, həyati əhəmiy yətli maraqlarını özünəməxsus hiss və təsəvvürlər vasitəsilə ifadə edir və qoru yur. Bura mədəni, milli, iqtisadi və s. maraqlar aid edi lir. Hər bir dövlətin bütün əhali üçün ümumi olan maraqları var: sərhədlərin qorunması, beynəl xalq aləmdə müəyyən nəticələr əldə edilməsi, milli mədəniyyətin və ənənələrin qorunması və s. – bura aid edilir. Dövlətin ilk mövcud olduğu dövrlərdə – quldarlıq və feodalizm quruluşlarında hakim təbəqələrin siyasi şüuru aparıcı rol oynasa da, sonrakı dövrlərdə, xüsusən XX əsrdə siyasi şüur ümumbəşəri məzmunla daha çox zənginləşir. Siyasi və əxlaqi şüurun qarşılıqlı münasi bə tinin xarakteri də tarixən müəyyən dəyişikliyə məruz qalmışdır. Siyasi şüuru, adətən əxlaqi, şüur istiqamətləndirir. Əxlaqi şüurun əsas anla yışları xeyir və şər olduğu halda, siyasi şüurun əsas anlayışı hakimiyyətdir. Sonuncuya güc tətbiqetmə, məcbur etmə, hədələmə, azadlıqdan məhrumetmə və s. aid olduğu halda, əxlaqi şüur zor işlətməyə nadir hallarda, şərin məhv edilməsinin başqa yolu olmadıqda müraciət edir. Hər hansı bir cəmiyyətdə əxlaqi şüurla siyasi şüurun qarşılıqlı münasibəti zəruridir. On la rın hər ikisi insanların müxtəlif mənəvi tələbatlarına cavab verər ək, cəmiyyətin sabitliyini özünə məxsus şəkildə qoruyur. Hüquq və əxlaq. Hüquq ictimai şüur formaları içərisində əxlaqla daha sıx bağlıdır. Çünki hər ikisi insanların cəmiyyətdə davranışını tənzimləyən müəy yən qaydalar və normalarla əlaqə dardır. Hər ikisi tarixi xarakter daşıyır, hakim Yüklə 2,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|