Cavad heyət bu əsəri türk olmadığına baxmayaraq, saatlarca yalnız lığa dözən və mənim rahatlıqla bu kitabı ərsəyə gətirməyimə imkan yaradan sev gili həyat yoldaşım Fəridə xanıma ithaf edirəm. TÜRk diLLƏRİ
Yüklə 38,18 Kb. Pdf görüntüsü
|
A ynca şərq ləhcələri, ümumiyyətlə, Azərbaycan türkcəsinə qərb ləhcəsindən (Bocnurd) daha yaxındır. Əlinizdəki kitabın müəllifinə görə, bir azərbaycanlı olaraq birinci şəxs şəkilçilərindən əlavə fellərin təsnifındə başqa ciddi bir fərq yoxdur. Aşağıdakı cədvəldə m üxtəlif qruplara aid şivələrdə işlənən in diki zaman şəkilçiləri, Azərbaycan, özbək və türkmən türkcələri ilə müqayisə edilərək nəql edilmişdir: T ü r k c ə l ə r X o r a s a n (D A z ə r b a y c a n X o r a s a n (2) Ö z b ə k T ü r k m ə n I şə x s t ə k ə m ə m m a n , m ə n m a n d ı r a m , in I I şə x s t ə k a n g , ə n g s a n s a n , s ə n s a n d i r i n g , s in g I I I şə x s t ə k d ı d ı, d u d ı d ı( r ) d ı r I şə x s c ə m ə k u k m is , b is m iz d i r i s , ik I I şə x s c ə m ə n g iz siz , s in iz siz siz d i r i n g i z , s in g iz I I I şə x s c ə m d ilə n , d i l ə r , d ilə d ı l a r , d u l a r d i l ə r d i l ə r d i l ə r Yuxarıdakı cədvəldə Xorasan türkcəsinin türkməncədən fərqi açıq bir şəkildə görünür. Nümunə olaraq “gəlmək” felini m üxtəlif ləhcələrdə hallandınnq. Bildiyiniz kimi, Azərbaycan türkcəsində indiki zaman və keçmiş zaman şəkilçiləri bir-birindən fərqlidir. An caq Xorasan türkcəsində farscada olduğu kimidir. Azərbaycan türk cəsində “gəlirəm” və “gələrəm” şəklində olur. X o r a s a n T ü r k c ə s i X o r a s a n T ü r k c ə s i ( i q r u p ) ( I I q r u p ) B o c n u r d İ s f ə r a y in - S ə f la b a d - B a m C o ğ a t a y ( S ə b z iv a r ) D ə r g ə z g ə liy ə m g ə lir ə m g ə lir ə m g ə lə m ə n “ g ə lm ə k ” g ə liy ə n g g ə lir ə n g g ə lir e y g ə lə s ə n i n d i k i z. g ə liy ə E əliy g ə lir e g ə lə d i g ə liy ə y g ə lir ə k g ə l ir ik g ə lə m iz g ə liy ə n g iz g ə lir ə n g is g ə lir is g ə lə siz g ə liy ə llə n g ə lilə n g ə lillə n g ə lə llə r - g ə l ə d ilə r 54 X o r a s a n T ü r k c ə s i (I q r u p ) X o r a s a n T ü r k c ə s i ( I I q r u p ) “ g ə l m ə k ” ş ü h u d i k e ç m iş z. B o c n u r d İ s f ə r a y in C o ğ a t a y D ə r g ə z g ə ld e m , g ə ld ü m g ə ld im g ə ld ü m g ə ld im g ə ld in g g ə ld e n g g ə ld i g ə ld in g , in g ə ld e g ə ld e g ə ld e g ə ld e g ə ld e y g ə ld ik g ə ld ik g ə ld iy ə y g ə ld e n g iz g ə ld e n g is g ə ld is g ə ld iy iz g ə ld e lə n g ə ld ilə n g ə ld e lə n g ə ld ilə n X o r a s a n T ii r k c ə s i (I q r u p ) X o r a s a n T ü r k c ə s i ( I I q r u p ) “ g ə l m ə k ” n ə q l i k e ç m iş z. B o c n u r d İ s f ə r a y in C o ğ a t a y D ə rg ə z g ə l e d d e r ə m g ə lib d ir ə m g ə l ib d ir ə m g e lib m ə n g ə l e d d e r ə n g g ə lib d ir ə n g g ə l ib d ir i g ə lib s ə n g ə le d d e g ə lib d i g ə lib d e y g ə lib d i g ə l e d d e r i g ə l ib d ir ə k g ə l ib d ir i k g ə lib b iz g ə l id d e r e n g iz g ə lib d ir e n g is g ə lib te r is g ə lib s iz g ə le d d e lə n g ə lib d ilə n g ə lib ( d e r is ) d ile n g ə lib d ilə n X o r a s a n T ü r k c ə s i ( I q r u p ) X o r a s a n T ü r k c ə s i ___________ ( Д q r “ p ) “ g ə l m ə k ” d a v a m lı k e ç m iş z. B o c n u r d İ s f ə r a y in C o ğ a t a y D ə r g ə z g ə l e r d e m g ə lir d im g e le r d im g ə l e r d im g ə le r d e n g g ə lir d in g g ə l e r d i g ə l e r d i g ə l e r d e g ə l ir d i g ə l ir d e g ə l e r d e g e lə r d ə y g ə l ir d ik g ə l e r d i k g ə le r d e y g ə le r d e n g iz g ə lir d in g is g ə l e r d is g ə l e r d iz g ə l e r d e lə n g ə le r d e lə n g ə l e r d e lə n g ə l e r d ilə n 55 X o r a s a n T ü r k c ə s i (I q r u p ) X o r a s a n (11 q T ü r k c ə s i [ru p ) “ g ə lm ə k ” g ə lə c ə k z. B o c n u r d İ s f ə r a y in C o ğ a t a y D ə r g ə z g ə lə r ə m g ə lə r ə m g ə llə m , g ə lə r ə m g ə l ə r m ə n g ə lə r ə n g g ə lə r ə n g g ə llə y g ə lə r s ə n g ə lə r g ə lə r g ə lə y g ə l ə r g ə lə rə y g ə lə r ə k g ə llik g ə l ə r m iz g ə lə rə n g ə z g ə lə r ə n g is g ə llis g ə lə r s e z g ə lə r lə n g ə lə r lə n g ə le llə n g ə lə r lə n X o r a s a n T ü r k c ə s i (I q r u p ) X o r a s a n T ü r k c ə s i ( I I q r u p ) “ g ə lm ə k ” u z a q k e ç m iş z. B o c n u r d İ s f ə r a y in C o ğ a t a y D ə r g ə z g ə lu d e m , g ə ld u d e m g ə l ib d ir d i m g ə l i b d i r d i m g ə l u v d u m g ə lu d e n g g ə l ib d ir d i n g g ə l i b d i r d i g ə lu v d i g ə lu d e g ə l ib d i r d i g ə l i b d i r d e g ə l u v d e [4 5 2 ]g ə lu d e y , g ə lu d im iz g ə l i b d i r d i k g ə l i b d i r d i k g ə l u d i g ə lu d e n g iz g ə lib d ir d ig is g ə l i b d i r d i s g ə lu v d iy iz g ə lu d e lə n g ə l ib d ir d i lə n g ə l i b d i r d e l ə n , g ə l i n t e r d i l ə n g ə l u v d ilə n Bəzi hallarda (Xərvi-ülya və Çarumda) qeyri-şühudi keçmiş zaman və uzaq keçmiş zaman Azərbaycan türkcəsində olduğu kimi /-miş/ şəkilçisi ilə düzəlir (-mişəy, -miştum, -mişərdim). Arzu şəkilçiləri ilə əmr şəkilçiləri bir-birinə bənzəyir və bun lardan ibarətdir: Arzu kipi: Təklik: /-əm, -əng, -əsən, -a, -ə/. Cəm: /-ək, -ak/ (nadirən -amıs), -anız, -asız, -alar və nadir olaraq da -gaylar. M ə sələn: “gələm”, “gələng”, “gələ”, “gələk” və ya “gələmiş”, “gələ- niz” və ya “gələsiz”, “gələlər” . Əmr kipi: Birinci şəxs tək üçün /-im/, /-i/ və nadir olaraq /-ayım/; ikinci şəxs təkin şəkilçisi yoxdur. Üçüncü şəxs tək üçün /-sin/. Birinci şəxs cəm üçün /-ik/, /-ayıl/ və bəzi hallarda /-alım/ (Türkiyə türkcəsində olduğu kimi); ikinci şəxs cəm üçün /-ing/ və bəzi hallarda /-ingiz/; üçüncü şəxs cəm üçün /-sınlar/, /-sinlər/. 56 Yüklə 38,18 Kb. Dostları ilə paylaş:
|