Cild: 0 Say: issn 2218 – 0346 2017

 
Qayaüstü incəsənət arxeoloji irs kimi
  
73
 
4.  Мартынов  А.  И.  К  вопросу  о  типологии  памятников  петроглифического 
искусства//  Проблемы  изучения  наскальных  изображений  в  СССР. 
Москва 1990, с. 13-18. 
5.  Anati  E.  World  Rock  Art:  The  Primordial  language.  Studi  Camuni.  Volume 
XII/3
rd
 English Edition. Edizione del Centro 1994, p.59. 
6. Clottes J. World Rock Art, Los-Angeles, California, 2002, p.140. 
7. Whitley D. Introduction to Rock art research. Second edition. Left Coast Press, 
Inc.2011. Walnut Creek, California, p.209. 
 
 
Summary 
 
The rock art such as archaeological heritage 
 
Sevinj Shirinli 
Azerbaijan National Academy of Science. Institute of Archeology and 
Ethnography 
 
It  is  possible  coming  across  examples  of  rock  art  in  all  parts  of  world  in-
habited  by  man.  The  authors  of  these  images  were  different  groups  of  people, 
hunter-gatherers, fishermen, human communities who were engaged in cattle-bree-
ding.  The  meanings  of  these  images  can  be  seen  the  lifestyle  of  people,  their 
outlooks, beliefs, technical innovations clearly for thousands of years. Thus, animal 
images  give  information  about  the  ecosystem,  flora  and  fauna  of  the  area,  also 
weapons and tools about technical skills, images relating myths and beliefs about 
outlooks of ancient people.  
Images created open rock surface, on the walls and ceilings of shelters and 
deep caves, rock boulders are attributed to rock art. Considering these aspects rock 
images located on the rock surface differ from samples of “portable art’’ creating 
on the bone, wood and textile. Petroglyph (images are generated by the method of 
stone carving), pictograph (painted images) and big earth figures – geoglyphs and 
intaglios are included in rock art.  
The paper deals with problems relating with semantics and periodization of 
rock carvings are highlighted. 
 
Key words: rock art, petroglyph, landscape, zoomorphic. 
 
 
 
 
 

---

 
74 
Sevinc Şirinli
 
 
 
 
Резюме 
 
Наскальные изображения как археологическое наследие 
 
Севиндж Ширинли 
Национальная Академия Наук Азербайджана. Институт археологии и 
этнографии 
 
Примеры наскального искусства можно встретить во всех частях света 
заселенных  людьми.  Их  создателями  были  различные  группы  людей:  охот-
ники-накопители, племена рыбаков, объединения людей занимающихся ско-
товодом. Благодаря этим изображениям можно проследить за образом жизни, 
мировоззрением,  верованиями  людей  и  техническим  прогрессом,  проис-
ходящим  в  течение  тысячелетий.  Так  изображения  животных  дают  инфор-
мацию об экосистеме, флоре и фауне территории, орудия и инструменты- о 
технических навыках, а рисунки, являющиеся воплощением мифов и верова-
ний- о мировоззрении их создателей. 
К  наскальным  изображениям  относятся  рисунки  на  открытой  поверх-
ности скал, на стенах и потолках убежищ и глубоких пещер, а также рисунки, 
созданные на отдельных кусках скал. Эти особенности отличают наскальные 
изображения  от  так  называемых  «переносных»  произведений  искусств,  соз-
данных  на  костях,  брусках  или  тканях.  К  наскальным  изображениям  отно-
сятся  петроглифы  (выгравированные  на  камнях  рисунки),  пиктографы  (ри-
сунки созданные красками) и наземные фигуры (геоглифы и интолиолы). 
В  статье  отражены  проблемы  семантики  и  периодизации  наскальных 
изображений.  
 
Ключевые слова: наскальные изображения, петроглиф, ландшафт, 
зооморф. 
 
 

---

Azərbaycan Arxeologiyası 
 
Volume 20 № 2 2017, 75-87 
Khazar University Press 
DOI: 10.5782/2218-0346.2017.20.2.75 
75 
 
Mil düzünün orta əsr abidələrinin arxeoloji tədqiqinə dair 
 
Vüsal Əliyev 
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası. Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu 
 
Azərbaycan tarixinin öyrənilməsində Alt Paleolitdən başlayaraq bütün 
tarixi-arxeoloji  dövrlərə  aid  maddi  mədəniyyət  abidələri  ilə  zəngin  olan 
Qarabağ  bölgəsinin  müstəsna  rolu  vardır.  Təbii-coğrafi  cəhətdən  Qarabağ 
Kür və Araz çaylarının arasında  yerləşir və bir-biri ilə sıx əlaqədə olan iki 
hissədən ibarətdir – Düzən Qarabağ və Dağlıq Qarabağ. Öz növbəsində Dü-
zən  Qarabağın  da  əsas  hissəsini  Mil  düzü  təşkil  edir.  1926-1928-ci  illərdə 
Mil-Qarabağ  düzündəki  köçmə  və  oturaq  təsərrüfatı  tədqiq  etmiş  M.N.Av-
deyev də qeyd edir ki, Mil düzü yerli addır və görünür, Mil-Minarə ilə bağ-
lıdır. Kür və Araz çayları arasındakı üçbucaq isə indi də bütünlüklə “Qara-
bağ düzü” adlanır və Qarqarçayı aşıb şimala doğru uzanır (21, s. 17). 
  Azərbaycan toponimləri ensiklopediyasında qeyd olunur ki, “Mil dü-
zünün adını ilk dəfə Qətran Təbrizi (X əsr) çəkmişdir” (5, s. 108). Halbuki, 
XI əsr (X əsr yox) Azərbaycan şairi Qətran Təbrizi əsərlərində belə bir ifadə 
işlətməyib. Tədqiqatlar Beyləqan toponiminin özünün "düzənlik”, “çöl" mə-
nasını verdiyini və onun Mil düzünün qədim adı kimi qəbul edildiyini gös-
tərir (4, s. 90).
 
Beyləqan şəhərindən, onun monqollar tərəfindən dağıdılma-
sından, Əmir Teymurun bu şəhəri bərpa etmək planlarından bəhs edən gör-
kəmli Azərbaycan tarixçisi A.Bakıxanovun “Gülüstani-İrəm” əsərində gös-
tərilir  ki,  burada  sultanların  qəbirləri  üzərində  iki  uca  minarə  var  imiş  və 
“bunlardan birisi yarım xaraba halında indi də mövcuddur. Buna görə, xalq 
Bəyləqanı Millər deyə adlandırır” (7, s. 95-96).
 
Arxeoloji materiallar bişmiş 
kərpicdən tikilmiş, üzəri müxtəlif rəngli və ölçülü kaşılarla bəzədilmiş Mil-
Minarənin XI-XIII əsrlərə aid olduğunu sübut edir. 
 
Azərbaycanda Kür-Araz ovalığının bir hissəsini təşkil edən Mil düzü 
qərbdən  Qarabağ  silsiləsi  ilə  əhatələnir,  şimal-qərbdən  Qarabağ  düzü  ilə 
qovuşur. O, Şirvan düzündən Kür çayı, Muğan düzündən isə Araz çayı vasi-
təsilə ayrılır. Hündürlüyü dağlıq hissədə 500 metrə çatdığı halda, şərqdə də-
niz  səviyyəsindən  aşağıdır.  Antropogen  çöküntülərdən  təşkil  olunan  səthi 
hamar, zəif pilləlidir. Seyrək çay şəbəkəsinə malik olan bu düzdə yarımsəh-
ra və quru çöl landşaftı inkişaf etmişdir (2, s. 561). 
Son antik və erkən orta əsrlərdə Mil düzünün bir hissəsi qədim Azər-
baycan  dövləti  olan  Albaniyanın  Paytakaran  vilayətinə  daxil  idi.  İlk  dəfə 
Sasani şahı I Şapurun Nəqşi-Rüstəm kitabəsində adı çəkilən bu vilayət Mil 
və Muğan düzlərinin bir hissəsini, Kür çayından cənuba olan ərazini tutur, 
şərqdə  Xəzər  dənizinədək  uzanırdı.  Orta  əsr  fars-ərəb  mənbələrində  Pay-

---