Çingiz Hüseynov Vaqif Sultanlı. Heçlik vadisi. Bakı, Azərnəşr, 2010, 184 səh. Kitaba müəllifin «Ölüm yuxusu»

İLAN ƏFSANƏSİ

İsti səhra küləyi qalxdı. Qum dənizi dalğalandı. Dəli bo­ğanaq göz qırpımında pul kimi qızarmış qum zərrələrini havaya sovurdu. İlan dayandı. Küləyin üstünə tökdüyü isti qumun altından sürünüb çıxdı. Boğanağın yatmasını gözlədi.

Handan-hana külək öləzidi. Səhra küləyin qaldırdığı qum dumanından təmizləndi.

Günəş od püskürürdü. Hava təndir içi kimi bürküydü. Nəfəs alanda ilanın ciyərləri qarsır ani, hərarətdən beyninin yağı qaynayırdı.

Qarşıda bomboz səhra uzanırdı. Bu yolun nə sonu, nə səmti bəlliydi. Bu yol həyatamı aparırdı, məzarımı, suyamı aparırdı, təşnəliyəmi? İlan bunu bilmirdi.

Birdən ilan dayandı. Başını yerdən qaldırıb ətrafını din­şədi. Səs-səmir eşidilmirdi, ağır səhra sükutu çökmüşdü. Dilin çıxarıb qərib-qərib mələdi. Hardasa yaxınlıqda ilanın səsinə hür­küşüb yuvalarına dürtüşən yekəpər səhra siçovul­larının ci­yiltisi eşidildi. Sonra yenə səssizlik ətrafı bürüdü. İlan bir də, bir də mələdi.

Səhra uzanırdı. Dayanmadan sürünmək artıq ilanı yor­muşdu. İsti qum bədənini sürtüb qançır eləmişdi. Qabıqdan çıx­maq istəyirdi. Köhnə qabıq bədənini qıdıqlayır, əziyyət verirdi.

Qumun üstündə yumaq kimi bükülüb açıldı, sonra özünü qısıb yavaş-yavaş irəli dartındı. İlanın bozumtul, köhnə naxışlı qabığı sürüşüb yağlı bədənindən çıxdı. İlan bir müddət köhnə qabağını süzdü, süzdü. Kim bilir, neçənci dəfəydi ki, beləcə do­nunu dəyişirdi. Deyəsən, bu sonuncusuydu. İlan bunu hiss elə­mişdi. Sonuncu don, sonuncu qabıq.

İlanın başından tüstü qalxdı. Qıvrıldı. Günün işığında ba­lıq pulunu xatırladan təzə dərisi parıldadı. İlan bir də, bir də qıv­rıldı. Sonra taqətsiz halda yenidən sürünməyə başladı.

İlan səhra rəngindəydi. Səhra da ilan rəngində. İlanla səh­ranı bir-birindən ayırmaq olmurdu. Səhra da bozuydu, ilan da. Hava da bombozuydu, ağ karvan buludlar bulanıb səmanı boz rəngə boyamışdılar.

Təzə qabığı istiyə dözmürdü. Dərisi göynəyirdi. Səhra yo­lu isə uzanırdı. İlan qət eləmişdi ki, bu yolun sonu yoxdu, bu yol sonsuzluğa, intəhasızlığa aparır.

Hərdən dayanıb nəfəsini dərirdi. Sonra yenə qançır olmuş bədəni taqətdən düşənə kimi sürünürü.

Günəş sürətlə qüruba enirdi. Qarşıda ilanı yuxusuz səhra gecəsi gözləyirdi. İlan bilirdi ki, bu gecədən sonra yenə səhər açılacaq, yenə səhranı odlara qalayan günəş doğacaq, yenə onun əzabları başlayacaq. Yenə səhra uzandıqca sürünəcək.

Artıq ilan insansız bir yer tapmağa ümidini itirmişdi. Ötən həftə səhrada qoşa palma ağacının dibindəki dəvəni və kölgədə uzanıb yatmış ağ çalmalı adamı görəndən sonra. İlan bilirdi ki, insan onun ağına da lənət deyib, qarasına da. Oydu ki, ilan baş götürüb insanlardan qaçırdı. Çalmalı adam ilanın qar­daşlarının qatilinə necə də bənzəyirdi. Ax! İlanın qəlbi insanlara sonsuz nifrət hissiylə doluydu. Bu nifrət onun nazik quy­ru­ğundan tutmuş xəncər dişlərinə qədər bütün vücudunu bürü­müşdü. Bu nifrət ilanın xırda, duru gözlərində oynayırdı, zəhə­rinə qarışıb qaynayrıdı. Bu nifrətin ağırlığı bir özünə bəlliydi, bir allahına.

Neçə gün, neçə gecəydi dayanmadan sürünürdü. Daha dö­zümü, taqəti qalmamışdı. Bütün vücudu ağlamaq üçün dol­muş­du, ancaq ağlayammırdı. Nə illah eləyirdisə, gözlərindən yaş çıxmırdı, gözlərindən yaş qalmamışdı.

İlan qorxdu. Belə ağlamaq olmazdı, belə ağlamaq ol­murdu. İlanın bəbəkləri quruyurdu, gözləri yaş üçün göynəyirdi.

Hiss eləmişdi ki, bu gecə onun ömrünün son gecəsidir. Bu gecədən sonra daha bir də gecə üzü görməyəcək, gecələrə əbədi həsrət qalacaq. İndi neyləsin? Bu gecəni yatsınmı, yoxsa gecənin qaranlığına, sərinliyinə, ulduzlarına tamaşa eləsin? İlan ömrünün son gecəsi bildiyi bu gecəni yatmaq istəmirdi.

... Ancaq yatdı. Yuxuda yenə səhranı gördü. Uzaqda qumun səthində kiçik nöqtə boyda nə isə qaralırdı. O, qara nöqtəni tutub sürünməyə başladı. Qara nöqtə qara daşıydı; daşı yalamağa başladı. Daş su təmi verirdi. İlan yaladıqca yalayırdı. Birdən yaladığı yerdən su fışqırdı. İlan dəli kimi suyu içməyə başladı. ...Ancaq doymurdu, içdikcə içirdi. İlan gördü ki, iç­mək­lə doyası deyil, sürünüb bulağın gözünə girdi.

Yuxudan ayılanda gün yenicə üfüqdən boylanırdı. Gecənin sərinliyi hələ səhranın canından çıxmamışdı.

İlan neçə günüydü nə bir insan həniri, nə bir zınqrov səsi eşidirdi. Səs üçün qəribsəmişdi, yaman qəribsəmişdi. Səhranın dəli sükutu qulağını dəlirdi.

Aclığını büsbütün unutmuşdu. Susuzluq onu əldən salır­dı. Səhranınsa sonu görünmürdü. Elə he sürünürdü.

İlanın gözləri iri, boz səhra siçovulunu qumdan zorla seçdi. Bütün gücünün toplayıb siçovulun üstünə sıçradı. Xəncər kimi dişlərini siçovulun piyli hulqumuna yeritdi. Siçovul xeyli çırpındı, ancaq hulqumunu ilanın xəncər dişlərindən xilas edə bilmədi.

İlan ağzını siçovulun hulqumundan fışqıran qanın altına tutdu. Qanı su yernə içməyə başladı. Susuzluğunu qanla sön­dürmək istədi. Qan istiydi, ürəkbulandıran qoxusu vardı, ancaq ilanın susuzluqdan zəban çəkən ciyəri bu qoxunu, bu istiliyi hiss eləmirdi.

İlan siçovulun bütün qanını içdi. Sonra özü də siçovulun meyiti yanında süst düşdü. İlanın qarnı köpmüşdü. İçdiyi qan ona əziyyət verirdi, mədəsi az qala ağzına gəlirdi. Öyüdü, qıv­rıldı, qusmağa başladı. Qusduqca köpüklü qan ağzından tökülüb isti quma hopurdu. Sonra ilan taqətsiz halda uzanıb qaldı. Gün bədənini yandırırdı. Dayanıb qalsa isti qumda bişib kababa dö­nərdi. Yenə sürünməyə başladı.

Səhra bozarırdı. Alçaq-hündür qum təpələrindən başqa gö­zə dəyəsi bir şey yox idi.

Ancaq görürdü ki, daha sürünə bilmir. Bədənini sürüyüb aparmağa qüvvəsi qalmamışdı. Get-gedə günəş daha şiddətlə yan­dırırdı. İlan əzablardan qurtarmaq istəyirdi, rahatlanmaq is­tə­yirdi. İndi nə irəli getməyə ümidi, nə geri dönməyə taqəti var­dı. Bəs necə qurtaracaqdı bu əzablardan, işgəncələrdən?

Birdən ağlına qəribə bir fikir gəldi. Bəlkə öz zəhərini udsun... O zəhər ki tökdüyü bütün canlılara əbədi bir rahatlıq verirdi, nədən özünə verməsin... Ağlına gələn bu fikirdən bir qədər yüngüllük duydu. Və öz zəhərini udmağa başladı.

Zəhər bağırsaqlarını yandıra-yandıra gedirdi. Mədəsinə çatanda sancısı qalxdı. Sancının ağrısından ilan qıvrılırdı. Elə qıvrılırdı, sanki içərisini didim-didim eləyir, içalatını dəmir qar­maqla çəkib ağzından çıxarırdılar. İlan qıvrıldıqca sanki bu ağrı öləziyirdi, azalırdı. Sonra zəhər mədəsindən damarlarına keçib vücudu boyu axdı.

İlkindi vaxtıydı. İlanın gözləri saralmış, duruluğunu itir­mişdi. Ancaq hələ ölməmişdi. Axşam gözləyirdi. Ulduzunu gör­məmiş ölə bilməzdi.

... Gecə səmada iri-iri ulduzlar doğdu. İlan axtarıb bəxt ulduzunu tapdı. İşıqsız gözlərilə öz ulduzunu süzdü, süzdü. Sonra yavaşca başını isti qumun üstünə qoyub gözlərini yumdu.

1985, Kürdəmir-Bakı

ADA

...Çəpik səslərinə diksinib gözlərini açdı.

...Alnını, gicgahlarını soyuq tər basmışdı.

...Qulaqları uğultudan gizildəyirdi.

...Harda olduğunu, səsin hayandan gəldiyini kəs­dirənəcən xeylaq çəkdi. Səs yenə o səmtdən, prezident sarayından gəlirdi.

...Qaranlığın düşməyindən xəbəri olmamışdı. Pən­cərənin o tayından, zülmət boşluqdan hər gün tək­rar olunan o uzun, yorucu gecənin əzabları boylanırdı.

...Çəpik səsləri yuxularına dolandan axşamın düşməyini istəmirdi. Yatıb o dəhşətli yuxuların girdabına düşməkdən qor­xurdu. Ən çox da o yuxuların get-gedə artan səs-küyündən hövl­lənirdi.

...Ancaq heç cürə bunlardan qaça bilmirdi. Yorğanı atıb yatağına uzanan kimi yuxu onu elə yaxalayırdı ki, xəbəri də olmurdu. Yuxuya getdiyini əsəblərini əzən o şaraqqaşaraqdan duyurdu. Sonra o səslər get-gedə böyüyür, beyni dəmir çu­buqların çalındığı zindan kimi guruldayırdı. Belə əzablı gecələr­dən sonra bir az da səbirsiz olurdu. Elə bil gecələrin ömrü get-gedə artır, uzanırdı. Və ona elə gəlirdi ki, günlər get-gedə qısa­lacaq və bir zaman gələcək ki, həyat yalnız gecələrdən ibarət olacaq. Bu çəpik səsli yuxular addımbaaddım gücünü, qüdrətini əridərək yaxınlaşan ölümün sirli, mübhəm kabusu kimi görü­nürdü gözlərinə. Ölüm xofu içərisinə yeriyirdi.

...İnsan ömrü nə iləsə tənzim olunandısa, bəs tale fərq­liliyi nədəndi, bir qisminin taleyinə dünya şöhrətinin, o biri qis­mininkinəsə izsiz-tozsuz yaşayıb ölməyin yazılması nə ilə bağlıdı? Nədən birisi doğulduğu yurddan ayrılmağı özünə dərd bilir, o birisi isə dünyaya sığmır?

...Ömür məhduddursa, bəs onda insanın dünyanın gələcək taleyindən narahatlığı nədəndi? Axı o, gələcəkdə yaşamayacaq, o illəri görməyəcək, yeri, məqamı şöhrəti ilə birgə dünyanı kimlərəsə tərk edib gedəcək. Və bunu bilir, yaxşı bilir. Bilirsə, bəs niyə belə tezcə də unudur?

Onun düşüncəsində insanın ömrü boyu eləyə biləcək­lə­rinin ən dəyərsizi ölümdü. Bəlkə adi bir axarıyla gəlsəydi, ölüm bu sayaq qorxudammazdı onu. Çünki o, qismətindən artıq ya­şamaq istəmirdi.

İpəkqurdu kəpənəyə çevrilən kimi insanın da ölümündən sonra hansısa canlıya çevrilib yenidən həyata qayıdacağından, yenidən dünyanın zülmünə, zəlalətinə qatlaşacağından qorxur­du.

...O, taleyini bir dəfə yaşamışdı. Bir daha o günlərə qayıtmaq, ona verilən ömrü təkrar yaşamaq istəmirdi. Keçmi­şini xatırlayanda həyəcandan içi quruyurdu. Yaşadığı ömrün irili-xırdalı keşməkeşlərini bir daha dəf etməyə özündə güc, qüdrət tapammazdı. Bir zamanlar doğma bildiyi keçmişi indi ona qorxulu, vahiməli görünürdü. Bəlkə buna görəydi ki, o, yaşadığı, itirdiyi ömrü, istisi, soyuğu, acısı, şirini, xəyanəti ilə birgə elə keçmişdəcə görmək istəyirdi.

...Su səsi, külək səsi, yovşan ətri, hətta göy üzün­də asılıb qalan bir əlçim ağ bulud onu ixtiyarsız olaraq bugünündən alıb keçmişə aparırdı. Ömrünün ha­n­sısa səhifəsinə oxşar anlar, də­qiqələr yaşayanda yadda­şı gizildəyir, sanki keçmişə döndüyünü düşü­nür­dü. Ancaq bu, bir anlıq çəkir, sonra hər şey yaddaşında yer­bəyer olurdu. Hərdən də yuxularında ömrünün yaşanmış illərinə qayıdırdı. Qayıdır və dər­hal səksənib oyanırdı.

Çəpik səsləri yuxularına dolandan isə həyatı adi axa­rından çıxmış, hər şey dəyişib bambaşqa olmuşdu. Yuxu­ların xofu təkcə gecələr deyil, gündüzlər də tərk etmirdi onu.

...!!!

...Elə bil çağırıldı. Adının səslənişindən diksindi. Çünki bu səslənişdə onu keçmişə bağlayan ilmələr vardı.

...Keçmişə qayıdacağından qorxduğundan qulaqlarını səs səmtindən yayındırdı.

...Kəndə döndüyü zaman uşaqkən oynadıqları meydanın əkin-biçin yerinə çevrilməsini görəndə ha­fizəsində keçmişi, xatirələri alt-üst olsa belə narahat olmur, əksinə, bu dəyişikliyə sevinirdi. Bir qədər uzaqda yulğunla yovşandan savayı özgə bir şey bitirməyən aran düzünü kəsib keçən çınqıllı yol da təzəydi, onun yaddaşına toxunmurdu.

Ancaq çəpik səsli yuxular kənddə də rahat buraxmırdı onu. Başını yastığa qoyan kimi kəndin kimsəsizliyindən, tən­halığından, səssizliyindən qoparaq paytaxt şəhərində dincliyini əlindən alan o dəhşətli yuxuların ağuşuna düşürdü.

Yuxuların xofu yadını-yaddaşını pərən-pərən salmış, düşüncələri sahmanını itirmişdi.

... Gecənin qaranlığında zibilliyi eşələyib nə isə tapmaq istəyən qocanın kölgəsi gözləri önündən çəkilib getmirdi. Bir dəfə, cəmisi bir dəfə görmüşdü o qocanı.

...Qoca bir əliylə zibilliyi eşələyir, o biri əliylə çəpik çalırdı. Ancaq zibilliyi eşələsə də, qocanın fikri-zikri çəpik vuran əlinin yanındaydı, elə bil, ritmin, ahəngin pozulacağından qorxurdu. Adamlar sağ əli zibil qutusunu eşələyən, sol əli isə havada açılıb-yumulan bu qo­canın yanından saymazyana ötüb keçirdilər. O isə da­yanmış, qoca zibillikdən tapdığı bir parça kiflənmiş çörəyi pencəyinin cibinə dürtüb çəpik çala-çala uzaqlaşana qədər bu qəribə mənzərəni seyr etmişdi.

...Xəstəlik onu yatağa salandan hər şeyə qarşı hövsələsiz olmuşdu. Çəpik səslərini eşitməkdən qorxduğu üçün televizoru açmırdı. Ancaq televizorun sönmüş ekranından belə çəpik vuran əllərin tutqun kölgəsinin boylandığını duyur, əsəbləri gərilirdi.

Əvvəllər də hərdən işdən sonra şəhərin uc­qarında, dəniz sahilindəki villasına gedir, orada ge­cələyirdi. Dənizin və tənhalığın onu ovunduracağını düşünürdü. Ancaq əbəsmiş...

...Küləkli havalarda dəniz uğuldayırdı. Dənizin uğultusu onu vahimələndirir, qorxudurdu. Küləksiz günlərdəsə gecə yarıdan sonra sahilə can atan dalğaların xəfif şırıltısı qüssə gətirirdi.

...Gecələri həyəcan içərisində keçirdi. Ona elə gəlirdi ki, gözlərini qapayan kimi üstündə uzandığı torpağı su yuyub aparacaq, çarpayı qarışıq dənizə qərq olacaq. Gözlərini yuman kimi dənizin şor suyunun təmini dodaqlarında hiss edir, boğulacağından, qorxaraq ayılırdı.

Ağzının dadını itirmişdi. Yediyi-içdiyi şeylərdə qabaq­kı ləzzət qalmamışdı. Bu, hardasa dadına çatırdı; ad­dımbaşı xəyal­larla çarpışmaqdan yaxasını qurtarırdı.

...Bir vaxtlar sevinirdi ki, nə yaxşı o dünyanı insan yalnız yuxu içərisində keçirir. Çünki yuxu əvəzinə, o dünyada cürbəcür işlərə – zülmə, məşəqqətlərə də cəlb edilə bilərdi. Yenidən pula möhtac olar, ehtiyac çəkərdi.

...Ancaq son günlər dəniz və tənhalıqla baş-başa qaldığı villada da yuxuları onu yorur, heydən salırdı. Gözlərini yuman kimi çəpik səsləri yuxularına dolurdu. Hardansa yaxınlıqdan gələn bu səslər əlləri sürəkli çəpik çalmaqdan yağır olmuş bir dəstə başsız kütləni xəyalən gözləri önündə canlandırsa da, o, səsdən savayı heç nə duymur, eşitmirdi. Çəpik səsləri addım-addım içinə yeriyirdi.

...Çəpik səsləri yuxularına dolanda özgə bütün səsləri batırır, eşidilməyə qoymurdu. Bu səs dənizin uğultusunu da, sahilə can atan xəfif dalğaların pıçıltısını da örtürdü.

Çəpik səsləri sürəkli və sonsuz idi. Onu dəhşətə gətirən bu səslərin bitmək, tükənmək bilməməsiydi. Çəpik səsləri uzan­dıqca uzanırdı. Bu səslər uzandıqca örtülən, basdırılan, eşidil­məyən, görünməyən özgə səslər haldan düşür, taqətini itirirdi... Ətrafın­da, yaddaşında, onu dünyaya bağlayan xatirə­lərində nə varsa, o səsə təslim olur və onu tərk edirdi.

...Qorxurdu, bu yuxuların uzanacağından, çəpik səs­lə­rinin onu dəli edəcəyindən qorxurdu.

...Pəncərəyə yaxınlaşıb dənizə baxdı. Ləpələnən ay işığı gözlərini qamaşdırdı. Ona elə gəldi ki, dəniz sərxoşdu, çalxa­lanmaqdan yorulduğu üçün durmaq, dayanmaq, özünə, düşün­cələrinə dalmaq istəyir.

...Ancaq su köpüklü, ləpələrsə ağappaq idi.

...Çəpik səslərinin ritminə düşdüyündən dəniz öz ahən­gini itirmişdi.

Düşündü ki, görəsən, suda şütüyən balıqlar bu ahəngi tuta biləcəklərmi?

14-18 noyabr 2000

Kipr, Qazimağusa

VƏTƏN

İt bir vaxt qoruduğu həyətin yanında dayanıb durdu. Öm­rünün ən xoş illərinin bağlandığı bu ev, bu yurd indi onunçün dünyanın uzaq, əlçatmaz bir məs­kəninə çevrilmişdi.

Üç günüydü ki, ac idi; hansı qapıya ayaq ba­sırdısa, qovub çıxarırdılar; özünə yurd, sığınacaq tapa bilmirdi. Küçənin so­nundakı üfunət iyi verən qat-qarışıq zibilliyi burnu ilə neçə dəfə eşələmiş, ancaq bir şey tapa bilməmişdi.

Tənbəl-tənbəl küçə boyu göz gəzdirdi. Birdən yolun sağındakı daş hasarın dibində düşüb qalmış iri bir sümük göz­lərinə sataşdı. Böyür-başına baxdı, sanki kimdənsə ehtiyat elə­yirdi, kimsə sümüyü əlin­dən ala bilərdi. Ancaq yol boyu ins-cins gözə dəy­mirdi. Qorxa-qorxa sümüyü dişləri arasına alıb yolun sonundakı kimsəsiz bir dalana çəkildi. Sümük bıçaqla elə təmizlənmişdi ki, üstündə bircə tikə belə ət qal­mamışdı. Çü­rümüş iri dişləri ilə cəhənglərinin suyu axa-axa nə illah elədisə sümüyü sındıra bilmədi. Sümük dişlərinin arasında o yan bu yana çevrildikcə ağzının suyu şoralanıb gedirdi. Sümüyü atıb tən­bəl-tənbəl geri döndü.

Göyün yüksəkliyində ağ pənbə buludlar qızarıb qan rəngi almışdı. Elə bil buluddan yağış əvəzinə isti qan yağacaqdı.

Qarşıdakı dağların zirvəsi axşam günəşinin sol­maqda olan şəfəqləri altında saralırdı. Evsiz, yurdsuz bu kənddə özünü qərib, uzaq hiss eləyirdi.

Bir vaxt sahibi onu balaca rahat damda sax­layar, hər gün ləzzətli yal verərdi. Ancaq bu xoşbəxt günün ömrü uzun sürmədi; günlərin birində sahibinin uzaq şəhərdə yaşayan oğlu gəlib atasını yığışdırıb özüylə apardı. Qoca getmək istəmirdi, ancaq oğlu əl çək­mə­di, hər dəqiqə müharibənin başlayacağı, kən­də hücum olacağı təhlükəsini bəhanə gətirərək kişini razı saldı. Sahibi yığışıb getməmişdən qabaq evin, həyətin qapı­sını qıfılladı. O, sahibinin kənddən çıxıb getməsini istəmirdi, ancaq ona fikir verən kim idi...

Qocanı kənd­dən çıxana kimi ötürdü. Kəndin ətəyində yovşan­lı düzənliyin arası ilə uzanan çınqıllı yolda sahibi onun boynunu qucaqladı. Sonra geriyə baxmadan dayanıb onu göz­ləyən maşına oturdu.

Maşında qocanın oğluyla əsəbi tərzdə danışa-da­nışa ona tərəf baxmasından söhbətin onun haqqında getdiyini hiss elə­yirdi. Elə bil sahibi onu özüylə gö­türmək istəyir, oğlu isə etiraz eləyirdi. Hətta oğlu maşından düşmək istəyən atasının qolundan dartaraq:

– Gəl gedək, sən allah, bizi xalqa güldürmə, - dedi və qa­pını çəkib hirslə bağladı. Maşın düzənliyin genişliyində ki­çilib gözdən itənə kimi it dayanıb sahibinin arxasınca baxdı. Sonra qayıdıb həyətə girdi. Bu, ömrünün ən yalqız və ümidsiz çağla­rıydı.

Sahibi kəndin sayılan-seçilən adamlarındandı. Onun ge­dişindən sonra kənd yavaş-yavaş boşalmağa başladı. Kimin şə­hərdə tanışı-bilişi, simsarı vardısa, ev-eşiyinin qapısını bağlayıb kənddən çıxdı. Sonra kən­di gecələr ermənilər atəşə tutmağa başladılar. Bə­zən atışma səsləri səhərəcən kəsmək bilmirdi. O, ge­cələr silahlı ermənilərin kəndin ətəyinəcən yaxınlaş­dı­ğını, adamları qorxutmaq üçün cürbəcür oyunlar çı­xardığını görür, ancaq insan dilini bilmədiyi üçün bir şey eləyə bilmirdi.

Payıza doğru kənd düşmən əlinə keçdi.

İt kəndi ən sonda tərk elədi.

Güllə dəymiş ayağının ağrısından huşunu itirə-itirə ge­cəni gündüzə qatıb şəhərə gəldi. Bilirdi ki, sahibi şəhərdədi və hər gün yeni bir ümidlə şəhərə çıxırdı ki, bəlkə sahibini görə, sahibinin rəhmi gələ, saxlaya. İt bilirdi ki, şəhər evlərinin kənd­dəki kimi keşikçiyə ehtiyacı yoxdu, ancaq bununla belə ümidini üzməmişdi.

İstəyirdi ki, kimsə onu itliyə götürsün, evini-eşiyini, hə­yətini-bacasını tapşırsın. İstəyirdi ki, sahi­bi olsun, ancaq özünə ağa, sahib tapammırdı, itlik eləyə bilmirdi, beləcə ömür-gün ke­çib gedirdi.

İtin bütün ömrü beləcə böyük şəhərin küçələ­rin­də keç­miş, ancaq sahibindən bir xəbər çıxmamışdı. İt bilməmişdi ki, sahibi əsirlikdə olan yurdunun xif­fətini çəkə-çəkə dünyadan köçüb. İt indi də sahibinin şəhərin kənarındakı qəbiristanlıqda uyuyan ot basmış qəbrindən xəbərsiz idi. Neçə illərdi ki, kəndin düş­mənlərdən geri alınacağı barədə söhbət gedirdi. Ancaq bu quruca söhbət idi, kəndin hansı yolla qay­ta­rılacağını bir kimsə bilmirdi.

İt kənd üçün darıxır, yurd-yuvasını itirmiş insanlar kimi şəhərin küçə­lərində ölmək istəmirdi. Doğma kəndi, doğul­du­ğu, küçüklük illərini keçirdiyi, böyüyüb ərsəyə gəl­diyi yerlər üçün burnunun ucu göynəyirdi. Ancaq nədənsə kəndə dönmək in­sanları onun qədər na­rahat elə­mirdi.

Və nəhayət, bir gün kəndə dönməyi qərara aldı.

İndi bütün bu əhvalatlardan sonra kəndə dönmüşdü.

Havanın rəngi get-gedə solurdu. Dağdan əsən axşam kü­ləyi vələs meşələrinin acıtəhər ətrini qovub kəndə gətirirdi. Bu, itə tanış idi, doğma idi, küləkli gecələrdə damın qənşərində uza­nıb mürgüləyəndə bu ətir onu bihuş eləyərdi.

Qapı aralı idi, həyətdə kimsə gözə dəymirdi. Ayaqlarının ucunda sivişib içəri keçdi. Evin qənşə­rindəki ağacların arasında göy yoncalıqda uzandı. Hündür qurşağa qədər qalxan yon­calıqda onu görən olmazdı. Bir vaxt sərin yay gecələrində burda göy otluqda boz qancıqla səhərə kimi mazaqlaşardı. Səhər ala­qaranlıqlı sahibi qalxmamışdan boz qancığı ötürər, özü isə hə­yətdə, damın qənşərində uzanıb gecənin yuxusunu alardı.

Qulağına dəyən ayaq səsləri iti xəyaldan ayırdı. Başını cəld pəncəsi üstündən qaldırıb arxaya qanrı­lan­da saqqallı bir kişinin əlində tüfəng ehtiyatla ona sarı gəldiyini gördü. Ac, taqətsiz bədəninə uyuş­ma­yan bir cəldliklə yerindən sıçrayıb çəpər boyu götürüldü.

Saqqallı kişinin yad dildə söyüş söyə-söyə arxa­sınca yü­yürdüyünü hiss elədiyindən çəpərin üstündən atılmaqdan başqa bir çarə qalmırdı. Ancaq gərək bağın ayağınacan qaça... Orda çəpər bir qədər alçaqdı, atılmaq asan olardı...

Çəpərin üstündən atılmaq istəyəndə güllə açıldı. İtin bədəninə ilıq bir hərarət yayıldı. Ulaya-ulaya vələs meşələrinin ətəklərinə kimi qaçdı, sonra taqətsiz halda torpağa sərildi.

Qürub çağıydı.

Axşam günəşinin tünd qızılı şəfəqləri itin yarı­yumulu, işığını itirməkdə olan gözlərində solurdu. İt o həyəti, o evi, evin bacasından çıxan ağ tüstü bu­rum­larını son dəfə görmək üçün başını torpaqdan aralamaq istədi, ancaq bacarmadı.

2000, Bakı

DƏRVİŞ
Alim Qasımova
Bu yola nə zaman çıxdığını xatırlamırdı, elə bil onu apa­ran ağlı, şüuru deyildi, hansısa görünməz, bilinməz bir duy­ğu­nun, fəhmin, qeybdən gələn ilahi bir ça­ğırışın səsinə, sehrinə, cazi­bə­sinə qoşulub gedirdi.

Bu, yol deyildi, buna yol demək olmazdı; ayaqlarının al­tında axan qumdan səhrada addımladığını duysa da, ancaq bu yolun hardan başladığını, hayana apardığını, nədən bu yolun yol­çusu olduğunu, mənzil başına nə zaman yetişəcəyini bil­mirdi.

Səhra heç zaman ona bu qədər sirli-sehrli gəlməmişdi. Bu qum dənizində onu məftun eləyən nə idi belə?.. Ətrafında gözlərinə toxunan hər şey sanki ilk dəfə görürmüş kimi onu qəribə, ecazkar sehrinə salır, duyğulandırır, özündən alıb apa­rırdı.

Yola çıxmaq istəyini qəlbində çoxdan gəzdirirdi və bu istək içində zərrə-zərrə böyüdükcə ona dinclik, rahatlıq ver­mirdi; hiss eləyirdi ki, daha əvvəlki kimi yaşamaq istəmir, ət­rafında gözlərinə toxunan hər şey onu hədsiz dərəcədə darıx­dırır, həyatın dözülməz adiliyindən xəbər verirdi. Bu yolçuluq isə nəyəsə can atmaq, nəyəsə qovuşmaq üçün deyil, ömrün yorucu, dözülməz yek­nə­səkliyinə eti­razı idi.

İndi bütün bunları xatırladıqca həyatının pəra­kəndə lövhələri göz­ləri önündən gəlib keçir, ömrünün hədər keçən illərinə təəssüf­lənirdi.

Birdən ayaq saxlayıb başını qaldırdı; səhra yamyaşıl rəngə boyan­mışdı. Dalğalanan qum də­nizi əzəli rəngini itirərək birdən-birə yaşıla bürün­müş, bom­boz qumun üstünə sanki yam­yaşıl məxmər çəkil­mişdi; daha qumun ayaqlarının altında ax­dığını hiss eləmirdi.

Ayaq saxlayıb bir andaca yaşıla bürünən səhraya ta­maşa elədi; dün­yanın bir göz qırpımındaca belə möcüzə ya­rada biləcəyini heç cür dərk elə­yəmmirdi.

Sonra heybəsini götürüb səhranı örtən yaşıl çəmənin üs­tüylə yoluna davam elədi. Çiynindəki heybə ağır idi, ancaq düşdüyü sehrin cazibəsindən bu ağırlığı hiss eləmirdi.

Bir azdan səhranı bürüyən yaşıl otluq bomboz qum də­ni­zinin içərisində görünməz oldu.

Oynamağı gəlirdi; bu ucu-bucağı bilinməyən səhranın ortasında yo­ru­luncaya, oynamaq istəyini içərisindən çıxa­rıncaya qədər oynamaq istəyirdi.

Birdən dərviş dayandı, heybəsini çiynindən çıxarıb yerə qoydu. «Axı, hayana gedirdi, onu çəkib aparan nə idi, niyə bir anlığa da olsa dayanmaq, yorğunluğunu almaq üçün bir hovur dincəlmək istəmirdi?»

Qarşıda onu gözləyən taledən xəbərsizdi, ancaq bu onu qorxutmur, getdikcə xəyalını ovsunlayan o sehrli dünyanın cazibəsi duman kimi ruhuna, varlığına hopurdu.

Dərvişin yaddaşında keçmişlə gələcək biri-birinə qarış­mışdı. «Nə idi həyatının axarını tamam başqa bir səmtə çe­virən, onu özündən, varlığından alıb apararaq dünyayla, za­man­la qarşı-qarşıya qoyan? Bəs taleyə, gələcəyə, ola­cağa üsyan edən nə idi? Bu nə qədər davam eləyəcəkdi? Bir gün bu izti­rabların sonu olmayacaqdımı?».

O, bu suallara cavab tapa bilmirdi, bəlkə cavab tap­maq da istəmirdi; can atdığı mənzilin nagümanlığı o qədər cazibədar, o qədər çəkici idi ki, onu gözləyən təhlükələrə baxmayaraq bu nagümanlığa təslim olurdu.

Küləyin kəsik-kəsik çəkib gətirdiyi zınqırov səsləri hardasa yaxın­lıqda, bir səs mən­zilində karvan yolçuluğundan xəbər verirdi. Bu səs nə qədər doğ­ma, məh­rəm olsa belə, yo­lundan dönmək, karvana qoşulmaq istəmir, karvana qo­şul­maqla taledən, qis­mət­dən qaçmış ola­ca­ğını düşünürdü.

Qulaqlarına su şırıltısı dəydi; qeyri-ixtiyari ayaq saxla­yaraq vücuduna sərinlik gətirən bu səsi dinşədi. Şırıltı səsin­dən suyun o qədər də uzaqda ol­madığı aşkar duyulurdu. Ancaq hayandan gəlirdi bu səs? Səhranın ortasında su şırıltısının bu aydınlıqda eşidilməsi mümkün idimi? Və qəri­bə burası idi ki, su səsi addım-addım böyüyür, apaydın eşi­dilirdi.

Suya yetişmək üçün addımlarını bir qədər yeyinlətdi. Və birdən gözləri önündə açılan mənzərədən onu heyrət bürüdü; səhranın sinəsi boyunca mavi dəniz uzanırdı. Nəhəng su aram-aram qumlu sahilə yayılır, sonra xəfif şırıltı ilə çə­kilib gedirdi.

Dərviş sahildə dayanıb uzun-uzadı mavi dənizə tamaşa elədi; ömründə bu mavilikdə, bu duruluqda dəniz görmə­mişdi. Daha susuzluğunu hiss elə­mirdi, sanki dənizin sərin­liyi, duru­luğu, maviliyi içərisinə axaraq suya təş­nə­liyini büs­bütün sön­dürmüşdü.

Gözlərini yumdu.

Çarıqlarını çıxarıb suya girdi. Suyun sərinliyi vücüdu bo­yu yayılaraq ruhuna, varlığına bir dinclik gətirdi. Bir müd­dət sahil boyu islanmış qum üzərində iz sala- sala ye­ridi. «Bəs, bundan belə hansı səmti tutub getməliydi?» Hansısa qeyri-adi bir istək onu dənizin qucağına səsləyir, durmağa, dayan­mağa, dincəlməyə qoymurdu.

Elə bu istəklə də özünü dənizə vuraraq suyun üstüylə yeriməyə başladı. Yeridikcə dəniz ayaqlarının altında çalxa­la­nır, ətrafa sıçra­yan ləpələr böyü­yərək iri dalğalara çevrilirdi.

Bir azdan leysan başladı, göz qırpımında səmayla dəniz biri-birinə qo­vuşdu, dünya sel-su ilə örtüldü.

Dənizin üstüylə nə qədər getdiyini xatırlamırdı; sel-su bitmək bilmirdi ki, bilmirdi. Onu ovsunlayan o səsin sehrinə dü­şüb yola çıxdığı üçün özünə, ta­leyinə qarğıyır, lənət oxu­yurdu.

Gözlərini açanda özünü yenidən səhrada gördü.

Uzaqda üfüqlər boyu sıralanan yastı təpələr qarşıda ta­mam özgə bir dün­yanın başlaya­cağın­dan xəbər verirdi. Get­dik­cə təpələr böyüyərək az qala göy qübbəsilə qovuşan sıldırım qa­­yalara çevrilirdi.

Yoxuşu qalxmaq üçün canında güc, taqət tapacaqdımı? Bunu bilmirdi, bildiyi təkcə o idi ki, nə olursa olsun, bu yoxuşu qalxmalıdı, hər şey, hər şey bundan sonra başla­yacaqdı, çünki yoxuşu qalxmasaydı, bu qədər məsafə qət eləmə­sinin heç bir faydası olmayacaqdı.

Ayaqlarına dəniz suyu toxunandan yorğunluğunu unut­­muşdu, sakit addımlarla yoluna davam eləyirdi, ancaq bu, daha əvvəlki yola bənzəmirdi. İndiyədək keçib gəldiyi yolun bu sayaq yoxuşu olmamışdı; yoxuş sərtləşdikcə, nəfəsi təngiyir, addımları seyrəlirdi, ancaq dayanmırdı, elə bil dayanıb bir an­lığa nəfəsini dərsəydi, hər şey bitər, qurtarardı.

Ancaq dayandı və çevrilib arxaya, keçib gəldiyi upuzun yola baxdı: dağın köksüylə burula-burula ağappaq cığır uza­nırdı. Bu uzunluqda yoxuşu necə qət elədiyini ağlına, təsəv­vürünə gətirəmmirdi.

Təkrar yoluna davam elədi. Yolun ətrafını dərin, dibsiz, sərt uçu­rumlar kəsirdi, cığır getdikcə daralır, yerimək çətin­ləşirdi, gah sağından, gah da solun­dan vəhşi ehtirası ilə ağzını açan uçuruma ba­xan­da gözləri qara­lırdı.

Hava qaranlıqlaşdığından ayaqlarının altını güclə seçir­di. Daha əvvəlki kimi yeriyə bilmir, addımlarını ehtiyatla atır, uçuruma yuvarlanmaqdan qor­xurdu. Bir yandan da ürə­yindən cığırdan çıxıb, uçuruma yuvarlanmaq xofunu içə­ri­sindən qova­raq daşa-kəsəyə, kola-kosa məhəl qoymadan yo­xuşu qalxmaq istəyi keçirdi.

«Bu cığırı kim salmışdı, nə zaman salmışdı? Kimlər keç­mişdi bu cığırın üstündən? Onun bu cığırla getməyə haqqı vardımı? Vardısa, bu haqqı kim vermişdi ona? Nə üçün o başqalarının açdığı cığırla addımlamalıdı…».

Hiss etmədən cığırdan çıxaraq özünü qaranlığa vurdu. İndi hara get­diyinin fərqində olmasa da, özünü bayaqkından daha rahat hiss eləyirdi. Elə bil üstündən ağır bir yük götü­rülmüşdü, indi onu nə ayaqlarını əzən, dırnaq­larını qanadan daş-kəsək, nə də hər an yuvarlana biləcəyi dibi gö­rün­məyən uçurum qorxudurdu, elə rahat ad­dımlayırdı ki, sanki yoxuşa qalxmır, hamar, düppədüz yolla yeriyirdi.

Hava əməlli-başlı soyumuşdu, ancaq soyuğa, sazağa baxmayaraq yo­xuşa qalxdığından qan-tər onu yuyub apa­rırdı, bircə anlığa ayaq saxlayan kimi bədəni soyuyur, əli-qolu buza dönürdü; özünü soyuğa verməmək üçün gücü çat­dığı qədər addımlayır, necə olur-olsun mənzil başına yetiş­mək istə­yirdi.

Yolun isə sonu görünmür, yoxuş uzandıqca uzanırdı. Əl-qolunu kol-kos çızıb qanatmış, ayaqlarını daş-kəsək qançır elə­mişdi, ancaq bədənində heç bir ağrı hiss eləmirdi, sanki bütün əzaları korşalmış, onu ardınca çəkib aparan o ilahi duy­ğudan sa­vayı hər şeyə biganə olmuşdu.

Bütün gecəni beləcə üzü yoxuşa dırmandı. Hərdən da­ya­nır, bir anlığa nəfəsini dərir, sonra yenidən yoluna davam edirdi. Dan yeri söküləndə özünü dağın zirvəsində gördü və günəşin doğuşuna tamaşa eləyə-eləyə rahat nəfəs aldı.

Yol dağın zirvəsində bəmbəyaz qar örtüyünə bürünərək bitirdi və yolun bitdiyi dağın bəyazlığa bü­rünən zirvəsindən ba­xanda arxada qoyub gəldiyi dünya ovcunun içəri­sindəymiş kimi apaydın görünürdü.

Dərviş bir müddət dayanıb dünyaya tamaşa elədi. O, indiyədək dün­yanın bu qədər gözəl, bü qədər əsrarəngiz oldu­ğunu duymamışdı, ancaq dünya nə qədər gözəl olsa da, daha geri dönmək istəmirdi. İndi onun üçün geri dön­məkdən çətin və əzablı heç nə olammazdı. «Bəs neyləməlidi, hayana get­məlidi… Həyatının bundan sonrası necə olacaqdı… Hansı duyğunun sə­silə bu­ra­ya gəlib çıxdı… Bu nə iş idi, nə qismətdi belə…».

Əvvəlki kimi nə isə onu irəli çəkir, sirli, dumanlı bir alə­mə doğru səs­ləyirdi, ancaq daha taqəti qalmamışdı; halsızlıq­dan ayaq üstə dayana bilmirdi, bəri-bədəni, beli-bu­xunu elə ağrı­yırdı ki, deyirdin bu saat sümükləri qırılıb yerə tökülcək. Ağrı­larının səsini eşidirdi; get-gedə qollarnıa, çiyin­lərinə yığı­lan ağ­rı­­lar daha dözülməz olur, huşunu başından alıb apa­rırdı.

Müvazinətini itirməmək üçün yavaşca daşın üstünə çökdü və nə zaman huşunu itirdiyindən xəbəri olmadı. Handan-hana gözlərini açanda bayaqkı ağrı-acılardan əsər-əlamət qal­ma­mış­dı, özünü quş kimi yüngül hiss eləyirdi.

Oturduğu yerdən qalxaraq yenidən ətrafa göz gəzdirdi; bayaq dağın zirvəsindən apaydın görünən dünya indi du­mana, bozluğa bürünmüşdü. Təkcə səma aydın idi. Qəfildən gözləri çi­yinlərindən göyərib qalxan qanadlara sa­taşdı. Dəli bir ehtiras onu səmalara doğru çəkir, ayaqlarını yerdən üzürdü.

Qarşıda onu göy üzünün ucsuz-bucaqsız ənginliyi göz­ləyirdi.

2003, Bakı