Co navarro
Yüklə 1,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bədən diliniz
- Təlimat 9: Qarşınızdakı şəxsin rahat olub-olmadığını ayırd etməyi öyrənərək münasibəti müəyyənləşdirməyə
- Təlimat 10: İnsanları müşahidə edərkən bunu bəlli et- məyin
- Əhəmiyyətli davranışların müəyyən edilməsi və onların mənaları
- Terrorçunun zərərsizləşdirilməsi
- Əziz oxucularımız, əgər bu kitabı tam versiyada oxumaq istəyirsinizsə, aşağıdakı ünvana gəlib ala, yaxud zəng etməklə evinizə (ofisinizə) sifariş
Bədən diliniz 40
Təlimat 8: Yanlış, yaxud aldadıcı davranışları müəyyən edə bilmək böyük əhəmiyyət kəsb edir Doğru və aldadıcı işarələri ayırd edə bilmə bacarığı ça- lışqanlıq və təcrübə tələb edir. Yalnız keyfiyyətli müşahidə deyil, həmçinin diqqətli mühakimə bacarığı da bu məsələdə ciddi əhəmiyyət daşıyır. Qarşıdakı bölmələrdə insan davra- nışının dürüst, ya da aldadıcı olduğunu anlamanıza imkan verən incə fərqləri öyrənəcək, münasibətdə olduğunuz adamları daha doğru oxuyacaq səviyyəyə gələcəksiniz.
Bütün həyatım boyu bədən dili üzərində çalışmış biri kimi deyə bilərəm ki, baxmağımız və diqqət yönəltməyimiz vacib olan iki əsas xüsusiyyət var: rahatlıq və narahatlıq. Hərə- kət rabitəsi mövzusunda maariflənmənin təməli budur. İn- Əgər onun niyyətini bəlli edən işarəni tutmasaydım belə onun kassanı soymaq istəyinə şübhəm yox idi. Yeri gəlmişkən söyləyim ki, haqqında danışdığım kassir 1974-cü ildə Mayamidə kiçik xırdavatçı dükanı işlədən atam idi. Bu hadisə olanda yay tətilində olduğum üçün onun yanında işləyirdim. Bədən diliniz
41
sanlardakı rahatlıq və narahatlıq işarələrini düzgün şəkildə oxumağı öyrənərək, bədənlərinin və zehinlərinin əslində nə söylədiyini anlaya bilərsiniz. Əgər qarşınızdakı şəxsin davra- nışlarının nə mənaya gəldiyi məsələsində şübhəyə düşsəniz, bu işarələrin rahatlıq, (xoşbəxtlik, süstləşmə), ya da nara- hatlıq (məmnuniyyətsizlik, bədbəxtlik, stress, təlaş, əsəbilik) işarəsi olduğunu anlamağa çalışın. Bir çox vəziyyətdə müşa- hidə etdiyimiz davranışları bu iki növdən birinə aid edə bilə- rik.
məyin Hərəkətlə münasibətdən istifadə etmək insanları diq- qətlə müşahidə etməyinizi və onların davranışlarını düzgün şəkildə anlamağınızı tələb edir. İnsanları müşahidə edərkən bizə lazım olmayan tək bir şey şey varsa, o da nə etdiyimi- zin anlaşılmasıdır. Bir çox insan bədən dili ilə ilk dəfə ma- raqlandıqları zaman gözlərini çəkmədən insanlara baxmaq kimi bir xətaya yol verirlər. Mən zorla baş tutan müşahidəni tövsiyə etmirəm. Məqsədimiz insanlar fərq etmədən onları müşahidə altında saxlamaqdır. Başqa sözlə desək, bəlli etmə- dən. Müşahidə bacarığınızı qüsursuzlaşdırmaq üçün çalışsa- nız, cəhdlərinizin həm uğurlu, həm də gizli olduğu səviyyə- yə mütləq çatacaqsınız. Bu yalnız çalışqanlıq və qərarlılıqla bağlı məsələsidir. Bədən dilini öyrənməyiniz üçün lazım gələn on təlimatı bildikdən sonra artıq iş birliyimiz başlayır və mən əminəm ki, sizin görəcəyimiz iş haqqında müəyyən təəssüratınız ya- Bədən diliniz 42
randı. İndi belə bir sual doğur: “Baxmalı olduğum hərəkətlər hansılardır və bu davranışlar hansı əhəmiyyətli informasi- yanı daşıyır?” Elə bu məqamdaca mən işə başlayıram.
Bu barədə düşünsəniz yaxşıdır: insan bədəni hərəkət vasitəsilə minlərlə “işarə”, yaxud xəbər ötürə biləcək quru- luşdadır. Əgər belədirsə, o zaman bu işarələrin hansı əhə- miyyətlidir və biz bunu necə aydınlaşdıra bilərik? Problem ondadır ki, biz hərəkəti düzgün şəkildə müəyyənləşdirib izah etmək üçün ömürboyu sürəcək müşahidə, dəyərləndir- mə və təsdiqləmə müddətindən bəhs edirik. Digər tərəfdən də çox istedadlı tədqiqatçıların əsərləri və sahib olduğum FTB agenti təcrübəmə əsaslanaraq sizi məqsədinizə çatdır- maq üçün məsələyə düzgün yanaşmağınıza, mövzunun da- marını tutmağınıza yardım edə bilərəm. Onsuz da davranış- ları öncədən müəyyən edə bildiyim üçün bu informasiyanı çox sürətli şəkildə istifadəyə hazır edə bilərik. Bədən dav- ranışlarının oxunmasını asanlaşdıracaq bir paradiqma da (model də deyə bilərik) yaratmışıq. Bəlli bir bədən işarəsinin mənasını unutsanız belə, onu anlaya biləcək durumda ola- caqsınız. Bu kitabı oxuduqca bədən dili haqqında daha öncə ya- zılmış heç bir mətndə ortaya qoyulmayan dəqiq məlumat- lara (və həqiqi FTB cinayətlərinin açılmasında istifadə olu- nan hərəkət nümunələrinə) sahib olacaqsınız. Qarşınıza çı- xan faktların bəziləri sizi heyrətə salacaq. Məsələn, insan bə- dəninin ən dürüst orqanını seçsəydiniz (insanın həqiqətə ən Bədən diliniz
43
yaxın duyğu və ya niyyətlərini açıqlayan hissəsi), bu, hansı olardı? Təxmin edin. Cavabı dediyim an birlikdə iş gör- düyünüz insanın, ailə üzvlərinizin, sevgilinizin, yaxud sizə tamamilə yad olan birinin nə düşündüyünü, nə hiss etdiyini, yaxud nə planladığını anlamaq istədiyinizdə baxmağınız tələb olunan ilk yeri biləcəksiniz. Eyni zamanda sizə bədən dilinin psixoloji təməlini, beynin bu davranışlarda oynadığı rolu anladacağam. Bundan əlavə, əvvəllər heç bir əks- kəşfiyyat agentinin etmədiyi bir hərəkəti edəcəm: insanın yalan söyləyib-söyləmədiyini necə aydınlaşdırmaq lazım gəldiyini deyəcəm. Bədən dilinin bioloji təməlini anlamaq bu davranışların necə işlədiyini və nə üçün insanın düşüncə, hiss və niyyətlə- rinin aynası olduğunu anlamağa yardımçı olacaq. Bu səbəblə də sonrakı bölmədə əsas orqan olan insan beynindən danış- maq, onun bədən dilimizi necə idarə etdiyini göstərmək istə- yirəm. Ancaq bundan əvvəl insan hərəkətlərini anlayıb qiy- mətləndirmək üçün bədən dilindən istifadənin faydası ba- rədə bir müşahidəmi sizinlə paylaşacam.
Zənglər kimin üçün çalınır 1963-cü ilin tarixi bir günündə Klivlend Ohayoda otuz doqquz yaşında təcrübəli polis detektivi Martin MkFadden dükan vitrininin önündə dayanmadan o baş-bu başa yeriyən iki adamı seyr edirdi. Bu adamlar növbə ilə dükana girir, içə- ri bir nəzər salır, sonra çıxıb uzaqlaşırdılar. Bir neçə dəfə ey- ni hərəkəti etdikdən sonra həmin adamlar küçənin qurta- racağında bir-birini didir, bir yandan da arxaya boylanır, Bədən diliniz 44
yanlarına yaxınlaşan üçüncü bir adamla danışmağa çalışır- dılar. Adamların dükanı güddüyündən və soyğuna başlamaq üzrə olduqlarından şübhələnən detektiv hərəkətə keçib on- lardan birini yaxaladı və üstündə gizlətdiyi silahı tapdı. De- tektiv MkFadden onların üçünü də həbs edərək soyğunun və ola biləcək itkilərin qarşısını aldı. MkFaddenın detallı müşahidələri Birləşmiş Dövlətlərin Ali Məhkəməsinin verdiyi və dönüş nöqtəsi olan bir qərarın təməli oldu (Terri v. Ohio, 1968, 392 U.S.1). Bu qərarı ABŞ-da da hər polis bilir. Məhkəmənin verdiyi bu qərar 1968-ci ildən etibarən polis məmurlarına bir hüquq verdi: davranışları ci- nayət işləmək üzrə olduqlarını göstərən şübhəli şəxsləri sax- layıb heç bir hüquqi sənəd göstərmədən üstlərini axtarmaq. Ali Məhkəmə bu qərar vasitəsilə düzgün şəkildə təqib edilib aydınlaşdırıldığı təqdirdə, müəyyən davranışların cinayət göstəricisi olduğunu sübut edib. Bu məhkəmə qərarı dü- şüncə və niyyətlərimizlə davranışlarımız arasında münasi- bətin açıq sübutudur. Onun əhəmiyyəti bundadır ki, bu for- mada münasibətlərin var olduğunu qanuni şəkildə tanıyıb (Navarro və Şafer, 2003, 22-24). Buna görə də kimsə qarşınıza çıxıb bədən dilinin heç bir məna kəsb etmədiyini, yaxud etibarlı olmadığını söyləyərsə, bunun tam əksini sübut edən və zamana müqavimət göstər- miş bu məhkəmə qərarını mütləq ona xatırladın.
Bədən diliniz
45
2
LİMBİK MİRASI YAŞAMAQ
Bir anlıq dayanın və dodağınızı dişləyin. Çox ciddiyəm, bunu edin. İndi də alnınızı ovuşdurun. Son olaraq isə çənə- nizi ovuşdurun. Bunlar hər zaman etdiyimiz şeylərdir. İn- sanları seyr etdiyiniz zaman daimi olaraq bu davranışları et- diklərini görəcəksiniz. Niyə belə etdikləri ilə maraqlanmısınızmı? Yaxşı, siz nə üçün belə edirsiniz? Cavab insan beyninin yer aldığı zir- zəminin – kəllə hücrəsinin içində gizlənir. Beynimizin duy- ğuları ifadə etmək üçün bədənimizdən nə üçün və necə isti- fadə etdiyini öyrəndiyimiz təqdirdə, bu davranışları anlaya bilərik. Beləliklə, gəlin bu zirzəmiyə daha yaxından baxaq və insan bədəninin ən əfsunlayıcı orqanını tədqiq etməyə çalı- şaq.
İnsanlar tək beyinləri olduğunu düşünür və onu zəka və istedadlarının ana kürsüsü kimi dəyərləndirirlər. Əslində, insan kəlləsinin içində hər biri bəlli funksiya daşıyan və “ko- mandanlıq – nəzarət mərkəzi” olaraq birlikdə çalışan üç ayrı beyin var. Onlar bədənimizin etdiyi hər hərəkəti nizamla- yan bir mərkəzdə birləşiblər. Tanınmış alim Pol Maklean 1952-ci ildə insan beynini “sürünən beyni”, "məməli beyni” (limbik sistem) və “insan beyni” (neokorteks) olmaqla üç his- sədən yaranan üçlü beyin (triune brain) kimi müəyyən et- mişdir (limbik sistem diaqramına baxın). Davranışların ifadə Bədən diliniz 46
edilməsində ciddi rol oynadığı üçün bu kitabda beynin lim- bik sistemi haqqında daha çox danışacağıq. (Makleanın “mə- məli beyin” adlandırdığı hissə). Düşüncə, duyğu, ya da niy- yətləri aydınlaşdırmaq üçün ətrafımızdakı insanların limbik reaksiyalarını analiz etmək məqsədi ilə neokorteksini (insan beyni, yaxud da düşünən beyin) tədqiq etməyə çalışacağıq (LiDoux, 1996, 184-189; Koleman, 1995, 10-21). Şüurlu olsa da, olmasa da beynin bütün davranışlarımı- za nəzarət etdiyini anlamağımız ciddi əhəmiyyət kəsb edir. Bu önəmli nöqtə bədən dilini anlamaq üçün vacib olan tə- məl prinsiplərdən birini təşkil edir. Başınızı qaşımaqdan tut- muş simfoniya bəstələməyə qədər (bəzi istəkdən kənar əzələ reaksiyaları xaricində) beynimizin nəzarət etmədiyi heç nə yoxdur. Mövzuya bu aspektdən yanaşsaq, beynin xarici aləmlə əlaqəyə girmək üçün nəyə üstünlük verdiyini anla- maq istəyiriksə, bədən hərəkətlərindən istifadə edə bilərik.
Bədən diliniz
47
LİMBİK SİSTEM Bədən dili mövzusunda araşdırmalıl olduğumuz əsas yer limbik sistemdir. Bunun səbəbi odur ki, limbik sistem ət- raf aləmə reflekslərlə və anındaca, özü də şüursuz reaksiya verən hissədir. Başqa sözlə desək, limbik sistem kənardan gələn informasiyalara ən doğru reaksiyanın verilməsidir (Mayers, 1993, 35-39). Yaşaya bilməyimiz limbik sistemin və- zifəsi olduğundan işinə fasilə vermək kimi bir şeydən söhbət gedə bilməz – limbik sistem hər zaman “açıq” dır. Beynimi- zin bu hissəsi eyni zamanda bizim hissiyyat mərkəzimizdir. Siqnallar limbik sistemdən çıxaraq beynin müxtəlif hissələ- rinə ötürülür, davranışlarımız duyğularımıza və yaşam tər- zimizə görə nizamlanır (LiDouks, 1996, 104-137). Fiziki ola- raq ayaqlarımızda, gövdəmizdə, qollarımızda, əllərimizdə və üzümüzdə əks olunan bu davranışlar müşahidə edilə və aydınlaşdırıla bilər. Bu reaksiyalar sözlərin əksinə olaraq şü- ursuz halda meydana çıxdığına görə həqiqəti əks etdirir. Be- ləliklə də edilən hərəkətləri gözümüzün qabağına gətirib da- nışsaq, limbik sistemi” dürüst beyin” kimi dəyərləndirə bilə- rik (Koleman, 1995, 13-29). Yaşamımızı təmin etmək üçün sistemləşmiş limbik re- aksiyalarımız təkcə körpəlik illərimizə deyil, eyni zamanda babalarımıza qədər gedib çıxır. Bu reaksiyalar sinir sistemi mizlə bağlı olduğundan onların gizlədilməsi, yaxud yox edilməsi çox çətindir. Bu təxminən diksinməyimizi gizlətmə- yə çalışmağımıza bənzəyir. Məsələn: çox gurultulu bir səs eşidəcəyimizi bilsək belə, diksinməyimizə mane olmaq asan
Bədən diliniz 48
məsələ deyil. Limbik davranışların dürüst və etibarlı reaksi- yalarının çox olduğu aydın məsələdir; bu davranışlar düşüncə, duyğu və niyyətlərimizi dəqiq şək-lildə əks etdirir (Bax: Qutu 7). Qutu 7: Terrorçunun zərərsizləşdirilməsi Limbik sistemimiz şüurlu şəkildə sistemləşdirilmə- diyindən düşüncə və məqsədin aydınlaşdırılmasında onun təsiri altında yaranan davranışlar böyük əhəmiyyət daşıyır. Əsl duyğularınızı gizlətmək üçün düşüncələri- nizdən istədiyiniz qədər istifadə edə bilərsiniz; amma limbik sistem müstəqil şəkildə işləyir və diqqətli izləyi- ciyə müəyyən işarələr verir. Həyəcanlı reaksiyaları müşa- hidə etmək və onların ən doğru və mənalı informasiya- ları ehtiva etdiyinin fərqində olmaq vacibdir. Bəzən hətta insan həyatı bundan asılı ola bilər. Bununla bağlı veriləcək ən ciddi nümunə 1999-cu ilin dekabr ayında Birləşmiş Ştatların gömrük məmurla- rının “əsrin terroristi” adlandıra biləcəkləri birini zərərsiz hala gətirmələridir. Kanadadan Birləşmiş Ştatlara gələn Əhməd Rəssamın gərginliyini və həddindən artıq tərlədi- yini fərq edən məmur Diana Din ona maşından yerə düşməyi əmr edib. Bu vaxt rəssam qaçmağa çalışıb, an- caq tez bir zamanda da ələ keçirilib. Axtarış nəticəsində maşınında partlayıcı və vaxt tənzimləyən cihazları tapı- lan Rəssam Los Ancelos aeroportunu partlatmaq cəhdinə görə cinayətə cəlb edilmişdir. Məmur Dinnin Rəssamda müşahidə etdiyi gərginlik və tərləmə, hədsiz stressə qarşı beynin ifadə etdiyi təbii reaksiyadır.
Bədən diliniz
49
Beynimizin üçüncü hissəsi hələ yeni müəyyən edildi- yindən “yeni beyin” mənasına gələn neokorteks adlanır. Yük- sək səviyyədə zəka funksiyalarını və hafizəni idarə etdiyi üçün beynimizin bu hissəsi ”insan beyni”, “düşünən beyin”, yaxud da “düşüncəli beyin” olaraq tanınır. Neokorteks özü- nün böyük bir hissəsini düşünmək üçün istifadə etdiyinə gö- rə bizi digər məməlilərdən ayıran əsas hissə odur. İnsan öv- ladının Aya uçuşunu belə təmin edən neokorteksdir. Beynimizin bu yaradıcı hissəsi özünün hesablama, ana- liz etmə, təfsir və sezmə bacarığı ilə var olmağımız baxımın- dan çox ciddi əhəmiyyət kəsb edir. O bizim “yalançı beynimizdir”. Qarmaqarışıq düşüncə və istedadı sayəsində neokorteks (limbik sistemin əksinə ola- raq) beynin üç əsas hissəsi içərisində ən etibarsız olanıdır. Al- Limbik sistemin yaratdığı davranışların insanın əsl vəziyyətini əks etdirdiyini bilən və bu səbəbdən də daha ətraflı sorğunun aparılmasını lazım bilən məmur Din rahatlıqla Rəssamın üst-başını axtarmaq qərarını vermiş- dir. Rəssam hadisəsi insanın psixoloji vəziyyətinin bə- dən hərəkətləri vasitəsilə necə əks olunduğunu sübut edir. Əsl duyğuları gizlətməyə istiqamətlənmiş bütün şüurlu cəhdlərə baxmayaraq, axtarış ehtimalından qor- xan terrorçunun limbik sistemi gərginliyi ələ vermişdir. Bədən dili ilə bağlı iti müşahidə gücünə və terrorçunu zərərsizləşdirdiyinə görə məmur Dinə minnətdarıq.
Bədən diliniz 50
datma bacarığına malikdir və çox zaman bunu edir də (Vrij, 2003, 1-17). Nümunə göstərdiyimiz hadisədə olsaq, gömrük məmu- runun müqəssiri istintaqa çəkdiyi zaman limbik sistem “əsrin terrorçusu”nun həddindən artıq tərləməsinə səbəb olurdusa, neokorteks ona əsl həqiqət haqqında yalan söylə- mək fürsəti verə bilər. Beynin bu düşünən hissəsi (danışığı- mızı istiqamətləndirən hissə – Brosa mərkəzi) terrorçunun üstünü axtarmaq istəyən məmura açıq-aşkar yalan olsa belə “maşınımda heç nə yoxdur” deməsini təmin edə bilər. Ne- okorteksi heç sevməmiş olsaq belə, hansısa dostumuza yeni saç düzümündən xoşlandığımızı söyləməyə, yaxud çox inan- dırıcı bir şəkildə “Bu xanımla – Xanım Levinski ilə sevişmə- mişəm”, – deməyimizə imkan verə bilər. Aldatma bacarığına sahib olduğuna görə neokorteks (düşünən beyin) etibarlı, doğru informasiya cəhətindən əsas- lı mənbə hesab edilə bilməz (Ost. 2006, 259-291). Qısa şəkildə belə deyə bilərik ki, insanları öyrənməyimizə kömək edəcək bədən davranışlarını öyrənməyimiz üçün limbik sistem bə- dən dilinin “müqəddəs cam”ı hesab edilə bilər. Elə buna gö- rə də diqqətimizi cəmləyəcəyimiz nöqtələrdən biri odur.
aşağıdakı ünvana gəlib ala, yaxud zəng etməklə evinizə (ofisinizə) sifariş verə bilərsiniz: Ünvan: KİTABEVİM.AZ | Kitab və digər çap məhsullarının satışı Nəsimi r., Puşkin k., 32 a, AK center II mərtəbə (28 may M.) Telefon: 012 498 79 89, 055 877 24 44 http://kitabevim.az/ Yüklə 1,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|