Coğrafiya və təbii resurslar, №1, 2017 (5)
Yüklə 5,19 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- © N.S.İmamverdiyev ABŞERON İQTİSADİ-COĞRAFİ RAYONUNDA KÜLƏK ELEKTRİK STANSİYALARININ QURULMASI ÜÇÜN ƏLVERİŞLİ YER SEÇİMİ N.S.İmamverdiyev
- Tədqiqat ərazisi və külək enerjisi istehsalı
- Material və metod.
- Cədvəl 1 Azərbaycanın külək elektrik enerji istehsalı üçün potensial əraziləri Regionlar Külək gücü Ortaillik külək
- Məlumatların təhlili.
- Stansiyanın adı Enerji gücü, MVt Yerləşdiyi ərazi Icraçı
Coğrafiya və təbii resurslar, №1, 2017 (5) AMEA akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu, Azərbaycan Coğrafiya Cəmiyyəti 77 © N.S.İmamverdiyev ABŞERON İQTİSADİ-COĞRAFİ RAYONUNDA KÜLƏK ELEKTRİK STANSİYALARININ QURULMASI ÜÇÜN ƏLVERİŞLİ YER SEÇİMİ N.S.İmamverdiyev AMEA akad. H. Əliyev ad. Coğrafiya İnstitutu İmamverdiyev.nicat@gmail.com Məqalədə Abşeron iqtisadi rayonunun ərazisində külək elektrik stansiyalarının qurulması üçün əlverişli yer seçiminin coğrafiya informasiya sistemləri (CİS) vasitəsilə təhlili aparılmışdır. Tədqiqatda müxtəlif mənbələrdən əldə edilən xəritələr və meteoroloji məlumatlardan istifadə edərək küləyin sürəti, istiqaməti, intensivliyi, stansiyanın qurulması planlaşdırılan ərazinin relyef xüsusiyyətləri, enerji nəql xətlərinə və avtomobil yollarına yaxınlığı, ərazinin istifadə yararlılığı və s. kimi amilləri nəzərə alaraq Abşeron iqtisadi rayonunda külək elektrik stansiya- larının (KES) qurulması üçün optimal ərazilər və külək sürət bölgüsünə görə onların sahəsi müəyyən edilmişdir. Giriş. Külək enerjisi Azərbaycanda hal-hazırda ənənəvi yollarla alınan elektrik enerjisinin maya dəyərindən baha olsa da, ekoloji tarazlığın saxlanıl- ması məqsədilə tükənməyən enerji növü kimi ona marağı artırmışdır. Bərpa olunan enerji mənbələri içərisində külək enerjisi iqtisadi baxımdan ən əlve- rişli enerji növlərindən biridir. Digər mənbələrlə müqayisədə küləkdən alınan hər kVt*s enerjiyə qo- yulan maliyyə xərci azdır. Dünyada küləkdən elek- trik enerjisi istehsalı 2015-ci ildə 432,680 GVt olmuş və 2016-cı ildə 11,11% artaraq 486,749 GVt-a çatmışdır. 2016-cı ildə yalnız külək enerjisinə inkişaf etmiş ölkələr 42, inkişafda olan ölkələr isə 67 mlrd. ABŞ dolları həcmində inves- tisiya yatırmış və 2015-ci illə müqayisədə 4% artım olmuşdur. Küləkdən ən çox enerji alan ölkələr Çin (169 GVt), ABŞ (82 GVt), Almaniya (50 GVt), Hindistan (28 GVt) və İspaniyadır (23 GVt). Azərbaycanda ümumi enerji istehsalı 2015-ci ildə 24,688 mln. kVt*s təşkil etmişdir. Enerji isteh- lakının artması ilə paralel enerji istehsalı da hər ötən il 1-1.5% artmaqdadır. Bu sahəyə dövlət büdcəsindən ayırılan maliyyə də 2016-ci ilə qədər eyni tendensiya üzrə artmışdır. Belə ki, 2015-ci ildə energetika və sənayeyə dövlət büdcəsindən 1.290 mlrd. manat vəsait xərclənmişdir [5]. Külək enerjisinə isə 2015-ci ilə qədər 66 milyon manat vəsait qoyulmuş və 124.3 min kVt*s elektrik enerjisi istehsal edilmişdir [8]. 2016-cı ildə külək enerjisi ölkənin ümumi qoyuluş gücündə 66 MVt- lıq paya malikdir ki, bu da 15000 MVt ümumi külək potensialının cəmi 0.44 faizi deməkdir. Tədqiqat ərazisi və külək enerjisi istehsalı. Abşeron iqtisadi rayonunun ümumi sahəsi 5,9 min km 2 olmaqla ölkə ərazisinin 7 faizini təşkil edir. Əhalinin sayı isə 2.8 mln. nəfərdir. Coğrafi koor- dinatları 48°50'38.44 - 50°22'49.60 şərq uzun- luqları və 39°39'44.66 - 40°58'49.29 şimal enlikləri arasında yerləşir. Rayonun ərazisində əhalinin sıx məskunlaşması və sənaye-tikinti obyektlərinin xeyli hissəsinin burada cəmlənməsi nəticəsində respublika üzrə enerji sərfiyyatının 45%-dən çoxu bu regionun payına düşməsinə səbəb olmuşdur. Azərbaycanda ümumi enerji istehsalı 2013-cü ildə 23,354, 2014-cü ildə 24,728, 2015-ci ildə 24,688 mln. kVt*s, iqtisadi rayonda isə 11,110 mln.kVt*s olmuşdur. Abşeronda külək potensialına müvafiq olaraq qurulan KES-lərin rayonun ümumi enerji sektorunda payı 2013-cü ildə 0.8 MVt (0.003%), 2014-ci ildə 2.3 MVt (0.009%), 2015-ci ildə 4,6 MVt (0.018%), enerji məhsullarının istehsalı üzrə külək enerjisi 2013-cü ildə 2.9 MVt, 2014-ci ildə isə 8.3 MVt gücündə olmuşdur [5]. Hal-hazırda iqtisadi rayonda 5 ədəd külək elektrik stansiyası fəaliyyət göstərir (cədvəl 2). Azərbaycanda quru- lan KES-lərin ümumi ərazisi 120 km², illik ümumi enerji istehsalı 480 min kWt*s, daimi işçi sayı isə 2015-ci ildə 180 nəfərdən çox olmuşdur [2]. Respublika üzrə qurulan KES-lərin enerji isteh- sal gücünə görə iqtisadi rayon ilk yeri tutur (cədvəl 1). Külək enerjisi əsasən Abşeron iqtisadi rayo- nunun ərazisindən əldə edilir. 2020-ci ilə qədər iqtisadi rayonda külək elektrik stansiyaları sayının 10-a çatdırılması planlaşdırılmışdır (cədvəl 3). Öl- kəmizdə istifadə edilən KES-lərdə 1 turbinin gücü 0.2-0.5 MVt arasında dəyişir. İllik enerji istehsalı isə ən çox 150 min kWt*s olan 2 saylı Yeni Yaşma külək elektrik stansiyasıdır (şəkil 7) [3]. İqtisadi rayonda külək enerjisindən istifadə is- tiqamətində 2016-cı ilə qədər 5 külək elektrik stan- siyası qurulmuş, 5-i isə layihələndirilərək 2020-ci ilə qədər qurulması planlaşdırılır (cədvəl 2) [2]. Material və metod. Tədqiqat işində ilkin olar- aq mövzu üzrə görülmüş işlər təhlil edilərək müva- fiq xəritələrin informasiya bazası üçün məlumatlar toplanmışdır. Bunun üçün Azərbaycanın Milli At- Coğrafiya və təbii resurslar, №1, 2017 (5) 78 AMEA akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu, Azərbaycan Coğrafiya Cəmiyyəti Cədvəl 1 Azərbaycanın külək elektrik enerji istehsalı üçün potensial əraziləri Regionlar Külək gücü Ortaillik külək sürəti (m/s) Tutduğu sahə (min km 2 ) İstifadəyə yararlı ərazilər (min km 2 ) Abşeron iqtisadi rayonu Yaxşı 5-7 5.9 1.34 Gəncə-Daşkəsən regionu Orta 3-4.5 12.5 0.625 Naxçıvan MR Orta 3-4.5 5.5 0.275 Cədvəl 2 Abşeron iqtisadi rayonunda qurulan KES-lər (2015) [2] Cədvəl 3 Abşeron iqtisadi rayonunda qurulması planlaşdırılan KES-lər [6] lasında yer almış külək xəritələrindən əlavə, 30x30 m ölçülərində olan rəqəmsal hündürlük model- indən (Global Digital Elevation Model GDEM) istifadə edilmişdir [7]. Azərbaycanın iqlim məlu- matları və rəqəmsal hündürlük modelindən (GDEM) əldə edilən məlumatlardan istifadə edərək mövzuya müvafiq xəritələr (hipsometrik, sürət bölgüsü, külək intensivliyi, ərazi yararlılığı, elek- trik şəbəkəsi, baxarlılıq, meyillilik və avtomobil yolları) hazırlanmışdır. Məqalədə Azərbaycanın elektrik enerji xəritəsi, külək enerji potensial məlu- matları, ETSN hidrometeoroloji xidmətlər bürosu tərəfindən 2002-2014-cü illərə aid olan orta aylıq, illik və çoxillik külək sürəti və istiqaməti üzrə əldə edilən meteoroloji məlumatlardan, həmçinin internet resurlarından istifadə etməklə müxtəlif saytlardan (accuweather.com weather.com və s.) götürülmüş məlumatlar yer almışdır. Məlumatları sistemləşdirərək açıq olan online xəritələrindən (Basemap), ArcGİS ArcMap 10.3.1 paket proqramı ilə Coğrafi İnformasiya Sistemləri dəstəkli çoxyönlü təhlil alətindən (Spatial Analyst Tools) istifadə edilmişdir. Bu metodla KES-lərin istifadə yerinin seçilməsində əsas nəzərə alınan amillər (külək intensivliyi ərazilərinə, enerji nəql xətlərinə, infrastruktur şəbəkələrinə, nəqliyyat yol- larına yaxınlıq) ilə əlaqədar Abşeronun coğrafi əra- ziləri üzrə xəritələr vektorlaşdırılaraq əldə edilən məlumatlar WGS84 39N kordinat sisteminə gətir- ilmiş və onların hər birinin geoinformasiya bazası yaradılmışdır. Əldə edilən raster xəritələrinin mə- safə (distance) analizi aparılmış, arcgis proqramın- da (Arcmap/Spatial Analyst Tools-Weighted Sum) raster formatında təhlil edilmişdir. Nəticədə KES- lərdən istifadə yerinin seçilməsi məqsədilə ərazinin yararlılıq bölgüsü xəritəsi hazırlanmışdır. Lakin bu xəritənin tam dəqiqliyi üçün seçilmiş lokal ərazidə praktiki işlər aparmaqla müəyyən etmək olar. Məlumatların təhlili. Hər hansı bir ərazidə külək enerjisindən istifadə yerinin seçilməsi üçün Stansiyanın adı Qurulma tarixi Enerji gücü, MVt Yerləşdiyi ərazi İcraçı Sitalçay 2011 3.6 Xzı r. Sitalçay k. “Trans-TS” MMC Yeni Yaşma 2014 50 Xızı r. Yeni Yaşma qəs. Kaspian Menecment Sistems” və “Aztorq” MMC Ekoloji park 2010 0.04 Bakı ş. Xəzər r. Qala qəs. ARDNŞ Hökməli külək parkı 2011 8 Abşeron r. Hökməli qəs. “Alten Qrup” şirkəti Yeni Yaşma külək parkı 2009 0.7 Xzı r. Yeni Yaşma k. “Kaspian Texnoloji Şirkəti” Stansiyanın adı Enerji gücü, MVt Yerləşdiyi ərazi Icraçı Külək adası 1 200 Xəzər akvatoriyası Pirallahı-Çilov arası körpü ARDNŞ Abşeron Günəş-Külək hibrid ES 105 Abşeron ABEMDA Abşeron 15 Abşeron “Kaspian Texnoloji” şirkəti Xızı 25 Xızı “Xəzər Menecment System” MMC Şurabad 8 Xızı “Alten Qrup” MMC Yüklə 5,19 Kb. Dostları ilə paylaş:
|