Coğrafiya və təbii resurslar, №2, 2017 (6)
Yüklə 5,19 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ON THE MICROBIOLOGICAL REGİME OF THE NAKHCHIVAN RESERVOİR M.A.Salmanov, A.G.Ansarova
- О МИКРОБИОЛОГИЧЕСКОМ РЕЖИМЕ НАХЧЫВАНСКОГО ВОДОХРАНИЛИЩА М.А.Салманов, А.Г.Ансарова
- © M.Ə.Məmmədov BÖYÜK QAFQAZIN CƏNUB YAMACINDA YAYILAN QONUR-DAĞ-MEŞƏ TORPAQLARININ MÜASİR VƏZİYYƏTİ M.Ə.Məmmədov
- Tədqiqatın aktuallığı.
- Tədqatın obyekti və metodikası
- Təhlil və müzakirələr
Coğrafiya və təbii resurslar, №2, 2017 (6) 20 AMEA akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu, Azərbaycan Coğrafiya Cəmiyyəti tullantılar su anbarında antropogen evtroflaşma ilə bərabər, bakterioplanktonun bütün ilboyu yüksək dərəcədə vegetasiyasına zəmin yaratmışdır. Naxçı- van su anbarında mikrobların ümumi, ortaillik sayı 22 mln/ml, saprofit və koli-enterobakteriyaların miqdarı isə, müvafiq olaraq, 30 və 11 min/ml təşkil edir ki, bu da hiperevtrof və polisaprob su hövzə- lərinə aid göstəricilərə bərabərdir. Naxçıvan su an- barının 7-8 m dərin sahələrinin lil-qruntunda oksi- gen azlığı yaranmışdır. Ekosistemdə hipoksiya göstəricisi kimi səciyyələnən anaerob bakteriyalar- dan denitratlaşdırıcıların 100 min/q, sulfatlaşdırıcı- ların 20-32 min/q-a bərabər olması Naxçıvan su an- barının dərin sahələrində bütün hidrobiontların küt- ləvi qırğınına səbəb ola bilən anaerobioz hadisəsi- nin yaranma ehtimalını əsaslandırır. Potensial pa- togenlər olan koli-enterobakterlərlə sirayətlənən, pollutantlarla və metabolit mənşəli maddələrlə zən- ginləşən Naxçıvan su anbarından məişətdə və qida məhsulları emalı texnologiyalarında istifadəni tam təhlükəsiz saymaq şübhə doğurur. ƏDƏBİYYAT 1. Bayramov A.B. Naxçıvan su anbarında çirk- lənmənin hidrobioloji analizi. lV Beynəlxalq konf. Ma- terialları. Sumqayıt, 2002, s. 5-6. 2. Виноградски С.Н. Методы почвенной мик- робиологии. М., 1953, 140 с. 3. Гак Д.З. Бактериопланктон и его роль в био- логической продуктивности водохранилища. М., «Наука», 1967, 254 с. 4. Драчев С.М. Загрязнение рек и озер быто- выми стоками. М.-Л., «Наука», 1964, 148 с. 5. Кузнецов С.И. Роль микроорганизмов в круговороте веществ озерах. М., 1952, 300 с. 6. Кузнецов С.И. Микрофлора озер и ее геохи- мическая роль. Л., 1970, 440 с. 7. Мансуров А.Э., Салманов М.А. Экология р. Куры и водоемов ее бассейна. Баку, 1996, 160 с. 8. Марголина Г.Л. Микробиологические про- цессы деструкции в пресноводных водоемах. М., «Наука», 1989, 119 с. 9. Рагимов А.С. Прямой метод учета бактерий в воде: сравнение его с методом Коха. Микробио- логия, 1931, т. 1, с. 131-146 10. Родина А.Г. Методыводной микробиоло- гии. М., «Наука», 1965, 364 с. 11. Романенко В.И. Микробиологические про- цессы продукции и деструкции органического ве- щества во внутренних водоемах. Л., «Наука», 1985, 295 с. 12. Романенко В.И., Кузнецов С.И. Экология микроорганимзв пресных водоемов (Лабор. Реко- водство). Л., 1974, 194 с. 13. Салманов М.А., Озерен Э. Микробиология р. Аракс на территории Турции. Тр. Ин-та Микроби- ологии НАНА. Баку, 2007, с. 84-86 14. Сорокин Ю.И. Вопросы отбора проб воды при изучении морской микрофлоры. Океанология, 1962, т. 2, вып. 5, с. 888-897. ON THE MICROBIOLOGICAL REGİME OF THE NAKHCHIVAN RESERVOİR M.A.Salmanov, A.G.Ansarova This article presents the results of the first microbio- logical studies in the Nakhchivan reservoir on Araz for the 2015 year season. It has been found out that by taking all kinds of sewage in almost the entire territory of Armenia, Araz is polluted to polysaprobic state. Re- ceived a river water a huge mass of allochthonous or- ganic matter under the conditions of the reservoir under- goes bioelimination, oxygen deficiency in biotopes is deeper than 7-8 m, as a result, anaerobic bacteria inten- sively vegetate in the bottom sediments. The water in the river itself in the upper pool is heavily infected with colienterobacteria, the average annual number of it in the reservoir is 11 thousand/ml. О МИКРОБИОЛОГИЧЕСКОМ РЕЖИМЕ НАХЧЫВАНСКОГО ВОДОХРАНИЛИЩА М.А.Салманов, А.Г.Ансарова В данной статье представлены результаты про- веденных впервые микробиологических исследова- ний в Нахчыванском водохранилище на р. Араз по сезонам 2015 года. Выяснено, что принимая все ви- ды сточных вод почти со всей территории Армении Араз загрязняется до полисапробного состояния. Поступающая с речной водой огромная масса аллох- тонного органического вещества в условиях водо- хранилища подвергается биоэлиминации, создается дефицит кислорода в биотопах глубже 7-8 м, в ре- зультате в донных отложениях интенсивно вегета- тируют анаэробные бактерии. Вода в самой реке в верхнем бьефе сильно заражена коли-энтеробакте- риями, среднегодовая же численность их в самом водохранилище составляет 11 тыс/мл. Coğrafiya və təbii resurslar, №2, 2017 (6) AMEA akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu, Azərbaycan Coğrafiya Cəmiyyəti 21 © M.Ə.Məmmədov BÖYÜK QAFQAZIN CƏNUB YAMACINDA YAYILAN QONUR-DAĞ-MEŞƏ TORPAQLARININ MÜASİR VƏZİYYƏTİ M.Ə.Məmmədov AMEA akad. H.Ə.Əliyev ad. Coğrafiya İnstitutu AZ 1143, Bakı ş., H.Cavid pr. 115 mamed.1952@bk.ru Məqalədə Böyük Qafqazın cənub yamacında yayılan qonur-dağ-meşə torpaqlarının fiziki-kim- yəvi tərkibi araşdırılır və əvvəlki illərdə aparılmış eyniistiqamətli tədqiqatlarla müqayisəli təhlili verilir. Torpaqların üst qatında fiziki-kimyəvi tərkibinin necə dəyişməsi, onun torpağın münbit- liyinə, meşələrin məhsuldarlığına təsiri və deqradasiyaya uğrama dərəcəsi öyrənilmişdir. Meşələrin sahəsini genişləndirmək məqsədi ilə ərazilərin seçilməsi üçün təkliflər verilmişdir. Tədqiqatın aktuallığı. Meşələr biosferdə insan həyatı ücün zəruri olan hava təbəqəsini oksigenlə zənginləşdirir və meşə altında meşə döşənəyi qatı formalaşır ki, bu da torpağın üst qatını humusla zənginləşdirir, onu yuyulmadan qoruyur, yağış su- larını özünə hopdurur və leysan yağışları yağanda suyu tədricən torpaq qatına keçirir. Meşələr, meşə torpaqları dağlıq ərazilərdə səth sularının axımını və çayların su rejimini nizamlayır, yaşayış məntə- qələrini sellərdən və əkin sahələrini isə eroziyadan qoruyur. Tədqiqat ərazisində mövcud meşələrin məhsuldarlığını artırmaq, onlardan səmərəli istifa- də etmək və əlverişli ərazilərdə meşələrin sahəsini genişlədirmək vacibdir. Böyük Qafqazın cənub ya- macında fıstıq, fıstıq-vələs və vələs meşələri altın- da qonur-dağ-meşə torpaqları geniş ərazidə yayıl- mışdır. Tədqatın obyekti və metodikası. Böyük Qaf- qazın cənub yamacında meşələrin inkişafı üçün əl- verişli torpaq-iqlim şəraiti mövcuddur. Lakin son 50 ildə bölgədə insanın plansız təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində təbii ekosistemlərə, o cümlədən bitki və torpaq örtüyünə antropogen təsirlər getdikcə da- ha geniş miqyas almışdır. Vaxtilə başdan-başa me- şə ilə örtülü olan ərazidə meşələr nəzərə çarpacaq dərəcədə azalmışdır. Meşələrin məhsuldarlığını ar- tırmaq, sahəsini genişləndirmək üçün qonur-dağ- meşə torpaqlarının müasir vəziyyətini və onların deqradasiyaya uğrama dərəcəsini müəyyən etmək üçün ərazidə marşurut üsülu ilə torpaq tədqiqatı aparılmışdı. Götürülmüş torpaq nümunələri labora- toriya şəraitində (ümumi humus, hiqroskopik nəm- lik, karbonatlıq, tam su çəkimi, udulmuş əsaslar, pH su məhlulunda, qranulometrik tərkib) analiz edilmişdir. Təhlil və müzakirələr. Qonur-dağ-meşə tor- paqları. Bu torpaqlar dəniz səviyyəsindən 800- 2200 m hündürlüklər arasında fıstıq, fıstıq-vələs və vələs meşəsi altında formalaşmışdır. G.A.Salamo- vun məlumatlarına görə [5], Böyük Qafqazın cə- nub yamacında qonur-dağ-meşə torpaqlarının sa- həsi 290 min hektardır. Respublikamızda bu tor- paqlar bir sıra tədqiqatçılar tərəfindən öyrənilmiş- dir [3;6;5;4;2;1]. Qonur-dağ-meşə torpaqlarının müasir vəziyyə- tini öyrənmək üçün AMEA akad. H.Ə.Əliyev ad. Coğrafiya İnstitutunun fond, ədəbiyyat materi- allarından və Landşaftşünaslıq və landşaftın plan- laşdırılması şöbəsinin 2015-ci ildə apardığı çöl-tor- paq tədqiqatlarının materiallarından istifadə olun- muşdur. Fond materialları əsasında 1 və 3 saylı cədvəllər, 2 saylı cədvəl isə 2015-ci ildə institutun Torpaq ehtiyatları şöbəsində laboratoriya şəraitin- də aparılan torpaq analizlərinə əsasən tərtib edil- mişdir. Relyefi şiddətli eroziyatəhlükəli, parçalanmış ortadağlıq və dağarası çökəkliklərdən ibarətdir. Qonur-dağ-meşə torpaqları Yura və Tabaşir dövr- lərinin gilli şistləri, əhəngdaşları, mergellərin üzə- rində əmələ gəlmişdir. Bu torpaqlar ortaillik temperaturu 6,0 - 11,9˚C arasında dəyişən mülayim-rütubətli iqlim şəraitində əmələ gəlmişdir. Ortaillik yağıntının miqdarı 570- 950 mm , buxarlanmanın miqdarı isə 500-700 mm arasında tərəddüd edir. İqlim şəraiti torpaqəmələ- gəlmə prosesinin intensiv getməsinə əlverişli şərait yaradır. Cədvəl 1-dən görünür ki, qonur-dağ-meşə tor- paqlarının profilində ümumi humusun miqdarı 0,6- 12,7% arsında dəyişir və onun yüksək miqdarı 8,7- 12,7% üst qatında təyin olunmuşdur. Bu torpaqla- rın illüvial qatlarında ümumi humusun miqdarı kəskin azalarq 4,1-5,0%-ə düşür. Bütün hallarda onun miqdarı alt qatlarda 0,5-0,6% təşkil edir (cədvəl 1). 2015-ci ilin torpaq analizlərinin nəticələrindən aydın olur ki, qonur-dağ-meşə torpaqlarının üst qa- tında ümumi humusun miqdarı 7,4 -12,4% arasında dəyişir və onun yüksək miqdarı 12,4% Oğuz rayo- nunun Xalxal kəndi ətrafında və minimum miqdarı isə Qəbələ şəhəri ətrafında Tufan dağda-7,4%, Şəki Yüklə 5,19 Kb. Dostları ilə paylaş:
|