Commitment without borde ers antisemitizmi Önleme ve Holokost Eğitimi Kılavuzu

58
UYGULAMA
Yaşayan Kütüphane, tam anlamıyla alışılagelmiş bir kütüphane gibi 
hizmet  verir.  Fakat,  Yaşayan  Kütüphane’de  kitaplar  insanlardır  ve 
kitaplar ile okuyucular bir diyalog içerisine girer. Kitaplar sıklıkla top- 
lumsal önyargı, ayrımcılık ve dışlanmaya maruz kalan gruplardan be- 
lirlenir. Kütüphanenin okuyucusu kendi önyargıları ve bilmedikleri ile 
ilgili konuşmak isteyen herkes olabilir. Yaşayan Kütüphane’de kitaplar  
okuyucuların sorularını cevapladığı gibi kendisi de soru sorabilir.
KİTAPLAR
Şimdiye kadar yer verilen bazı kitap başlıkları şunlardır: Alevi, Ateist, 
Başörtülü, Biseksüel, Eski Hükümlü, Feminist, Gey, Görme Engelli, 
Fiziksel Engelli, HIV+, Türk Hıristiyan, Kürt, Laz, Lezbiyen, Roman, 
Rum, Transseksüel, Vegan, Vejetaryen, Yahudi.
 
Yaşayan Kütüphane’de yer alacak kitaplar ihtiyaca ve duruma 
göre değişiklik gösterebilir. İçinde bulunan çevrenin kültürel ve sosyo- 
lojik özelliklerine göre kitap başlıkları ve katalog içeriği değiştirilebilir. 
O çevrede yoğunlaşan önyargılar ve ayrımcılık konuları göz önünde 
bulundurulur. Etkinlik öncesinde ilgili bölgede genel bir anket çalış-
ması da gerçekleştirilir.
 
Yaşayan Kütüphane’de kitap olarak yer almak için sadece ay- 
rımcılığa uğrayan, önyargılara maruz kalan bir gruba mensup olmak 
yeterli değildir. Her kitapla her kütüphane etkinliği öncesi yüz yüze gö- 
rüşmeler gerçekleştirilir. Bu görüşmede temel olarak farklı bakış ve 
kimliklerle ilgili kitabın tutumu değerlendirilir ve okumaların işleyişi 
ile ilgili fikirler paylaşılır. Görüşme olumlu geçtiyse kişi kitap olmak 
üzere davet edilir.
İŞLEYİŞ
Kütüphaneler çoğunlukla festival gibi etkinlikler kapsamında belirli 
süreler için kurulur. Çoğunlukla çadır formunda olan kütüphaneler 
için insanların kolay ziyaret edebildiği noktalar tercih edilir. Yaşayan 
Kütüphane’ye  katılmaya  gelen  kişiyi,  kütüphane  ile  ilgili  bilgi  ala-
bileceği  ön  ekip  sorumlusu  kişiler  karşılar.  Kişi,  Yaşayan  Kütüpha-
ne’nin ne olduğuna dair bilgi alır, okuma yapıp yapmayacağına karar 
verir, okuma yapmaya karar verdiyse kataloğu inceler. Katalog, o gün  
kütüphanede hangi kitapların olduğunu belirten bir kütüphane kata-
loğudur. Okuyucu kitabı seçince, kütüphane görevlileri ile iletişim ku-
rar, kütüphane görevlileri kitabın rafta (konuşmak için müsait) olup  
olmadığını kontrol eder. Kitap raftaysa “kitap kurtları” adı verilen gö-
revliler, kitap ve okuyucuyu okuma alanında buluştururlar. Bu alan 
organizasyon ekibinin gözetimi altındadır, okumaların sağlıklı bir ile-
tişim ortamında gerçekleşmesi için dışarıdan gelişigüzel giriş-çıkışla-
ra izin verilmez. Okuma esnasında karşılaşılabilecek, kitabın okun-
mayı bitirme isteği duyabileceği durumlarda müdahale edebilecek 
bir “gözleme” ekibi de okuma alanında yerini alır. Okumalar 30 daki- 
ka kadar sürer, kitap ve okuyucular hemfikir olursa süre 10 dakika ka- 
dar daha uzatılabilir. Okuması biten okuyucular değerlendirme ma-
sasına giderek bir değerlendirme formu doldurur.
EKİP
Organizasyon  ekibinde  yer  alacakların  ise  insan  hakları  ve  ayrım-
cılıkla ilgili en azından bir eğitime katılmış olması önemlidir. Kitaplar 
kadar ekibin de çoğulculuk ve insan haklarıyla ilgili olumlu bir yakla- 
şıma sahip olması önemlidir.
 
Yaşayan Kütüphane, organizasyonundan koordinasyonuna, ki- 
taplarından  okuyucularına  hassasiyetle  ele  alınması  gereken  bir 
çalışmadır. Okuyucular, kitaplar ve organizasyon ekibi için anlamlı 
bir öğrenme ortamı yaratabilmek için insan hakları temelli yaklaşım 
çok önemlidir. 
YAŞAYAN KÜTÜPHANE
METOT 
Toplum Gönüllüleri Vakfı

---

59
UYGULAMA
Derviş: “Genel olarak yöntemler beni çok 
etkiledi. Farklılıkları açıkça ortaya koydu ki, 
birbirimizden çok şeyler öğrenebiliriz. Bazı 
yöntemler, örneğin TOG yaklaşımı, şimdiye 
kadar çoğunlukla çalıştığımız biçimler-
den çok daha derine gidiyor, bireyi gerçek 
yaşam içinde kavrıyor. Hafıza Yürüyüşleri 
gibi diğer yaklaşımların çeşitlilikleriyle çok 
etkileyiciydi. Örneğin yöntemlerine Whats-
App’ı dahil etmeleri. Bu konuda bir sürü 
yeni ve heyecan verici şey aklımda kaldı.” 
YAYGINLAŞMA
İlk  olarak  Danimarka’daki  bir  kuruluş  tarafından  geliştirilen  metot, 
Türkiye’ye ilk defa 2007’de Toplum Gönüllüleri Vakfı (TOG) ve İstan-
bul Bilgi Üniversitesi Gençlik Çalışmaları Birimi tarafından uyarlandı. 
2014-2015 yıllarında ise TOG tarafından bir program kapsamında 
yaygınlaştırıldı. TOG, Yaşayan Kütüphane’yi gerçekleştirirken hedef 
kitle olarak toplumun her kesiminden insanı dahil etmek yoluna gi-
der, ancak organizasyonunu gençlerle yürütür. 
 
Bu program Yaşayan Kütüphane’nin yerelleşmesi ve farklı böl-
gelere ulaşabilmesi açısından önemli bir adımdır. Merkezi yerlerde, 
festivallerde  gençler  arasında  yaygınlaştırılan  Yaşayan  Kütüphane 
etkinliklerinin organizasyonunu yapacak gençler bu program kapsa- 
mında farklı eğitim ve toplantılarla güçlendirilmiş, kütüphane esna- 
sında da profesyonel olarak desteklenmiştir. Aynı zamanda program 
kapsamında kütüphane gerçekleştirmeyi kolaylaştıracak araçlar üre-
tilmiştir (Ör. bir rehber video).
•

---

60
UYGULAMA
Hafıza Yolculuğu Programı, gençlerin dini, cinsiyete dayalı, etnik veya  
politik nedenlerle tarihsel olarak dışlanmış gruplara yapılan haksız-
lıkları keşfetmesini ve sorgulamasını hedefler. 
METODOLOJİ
Program üç adımlı bir döngüye sahiptir: genç gönüllülerin kapasite 
gelişimi, hafıza mekanlarının keşfi ve Hafıza Yürüyüşü.
Genç Gönüllülerin Kapasite Gelişimi
Hafıza Yolculuğunun sonraki adımlarında sorumluluk alacak olan 
16–25 yaş arasındaki genç gönüllüler, süreçte ihtiyaç duyacakları bil- 
gi ve becerileri geliştirmelerini hedefleyen bir eğitime katılır. Genellik- 
le iki gün süren eğitimlerde formel olmayan eğitim yaklaşımı ağırlıklı 
bir program uygulanır. 
 
Bu eğitimin ardından gönüllülerin gelişimi araştırma sürecine 
paralel olarak düzenlenen bazı faaliyetlerle desteklenir. Bu faaliyetler 
arasında tarihi konularda uzman seminerleri, yerel tarih atölyeleri ve 
insan hakları örgütleriyle toplantılar vardır.
Hafıza Mekanları Araştırması
Eğitimi tamamlayan genç gönüllüler, belirlenen bölgeler dahilinde ha- 
fıza mekanlarını seçer ve mekanların sessizleştirilmiş hikayeleri üze-
rine araştırma yürütür. Mekanlar dışlanmış grupların mücadelelerini, 
yok edilmiş kültürel çeşitliliği veya kurban/hayatta kalan grupların 
hakikat mücadeleleriyle ilişkili olabilir. Genç gönüllüler hayatta kalan- 
ların anlatılarını, konuşulmayan tarihi olguları, görsel malzemeleri ve  
istatistiki verileri keşfeder. Araştırmanın kendisi de genç gönüllüler 
için bir güçlenme ve öğrenme fırsatı sunar. Tüm bu sürece araştırma  
konusunda deneyimli -aralarında eski anlatıcıların da olduğu- men- 
torler eşlik eder.
Hafıza Yürüyüşleri
Hafıza Yürüyüşleri gençlerin arka plana itilen tarihi anlatıları duyma- 
sını ve egemen anlatılara eleştirel bakmalarını sağlar. Yürüyüşlerin 
içeriği büyük ölçüde genç gönüllülerin araştırmalarına dayanır. İnter-
aktif yöntemler kullanılan bir günlük Hafıza Yürüyüşleri iç mekanda  
yapılan atölyeleri ve dışarıda hafıza mekanlarının keşfedilmesini içe- 
rir. Hafıza mekanlarında genç gönüllü anlatıcılar katılımcıları karşı- 
lar ve mekanlarla ilgili konuşulmayan öyküleri paylaşır.
ETKİ
Hafıza Yolculuğu’nun döngüsel ve sürdürülebilir bir program olması 
hedeflenir. Örneğin Hafıza Yürüyüşleri katılımcılarının yaklaşık % 10‘u,  
yürüyüşleri katılımcı olarak deneyimledikten sonra, gönüllüler arası-
na katılır.
 
Bir Hafıza Yolculuğu gönüllüsü olmak, gençler için dönüştürücü 
bir tecrübedir. Ayrıntılı bir araştırma yürütmek ve edindiği bilgileri an- 
latıcı olarak başkalarına aktarmak gibi deneyimler, gençlerin kendine  
saygılarını ve becerilerini olumlu yönde etkilerken, gelecekteki kişisel  
veya ahlaki tercihleri için de yol gösterici olur.
 
Hafıza Yürüyüşleri de katılımcıları demokratik değerler yönün-
den olumlu etkilemektedir. Birçoğu yürüyüşlerden sonra “bu açıdan 
hiç bakmamıştım. Bundan böyle ‘normal’in ne olduğunu sorgulaya-
cağım” veya “öykünün böyle bir boyutu olabileceğini hiç düşünme-
miştim” gibi geribildirimler verirler. Katılımcıların, başta eğitim sis-
teminin ve Türkiye‘deki genel toplumsal iklimin ürünü olan ‚öteki’ne 
karşı besledikleri önyargılarını yıkmaya başladıkları gözlemlenir.
KATILIM
Katılımcılarını  gençlerin  oluşturduğu  Hafıza  Yürüyüşleri’ne  açılan  
çağrılara başvuru yaparak bireysel katılım mümkündür. 
Bunun dışında,
   
—  Okullar,
   
— Öğretmenler/akademisyenler,
   
— Dernekler,
   
— Öğrenci kulüpleri gibi gençlik grupları,
   
—  Başka kurumlar veya topluluklar grup halinde katılmak üzere Ha- 
fıza Yürüyüşü talep edebilirler.
Gönüllü olarak bir mekan üzerinde çalışma yürütüp anlatıcı olabilir-
siniz. Düzenlediğimiz gönüllü eğitimlerine başvuru formlarını değer-
lendirerek  motivasyonu  olan,  gelişime  açık  ve  yeterli  zamanı  olan  
gençleri seçmekteyiz.
•
İLETİŞİM
Karakutu Derneği
İstanbul, Türkiye
[e-mail]
www.karakutu.org.tr
HAFIZA YOLCULUĞU
METOT 
Karakutu

---