Cumhuriyyet Kitab indd
Yüklə 7,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- M.Ə.Rəsulzadə çağ- Ə.Cavad həbsxanada. daş Azərbaycan ədəbiy- yatı ilə bağlı məqaləsin- də Ə.Cavad haqqında ya
- 1937-ci ilin oktyabrın 12-dən 13-nə keçən gecə Ə.Cavadı güllələdilər.
CÜMHURİYYƏT QURUCULARI 452
Bir müddət sonra üçrəngli bayrağın həsrətini çəkən Ə.Cavad bu misraları yazdı: Çoxdandır ayrı düşdüm Üç boyalı bayraqdan. A dostlar, mən yoruldum, Bu gizli ağlamaqdan 11 . Ə.Cavad 1920-1922-ci illərdə Qubada Xuluq kəndində müəllimlik etdi, Xalq Maarifi şöbəsində çalışdı. O, 1927-ci ildən Pambıqçılıq İnstitutunda (sonradan Gəncə Kənd Təsərrüfatı İnstitutu adlandı – red.) müəllim, dosent, kafedra müdiri işlədi. 1930-cu ildən institut Gəncəyə köçürüləndə o da Bakıdan getdi. Ə.Cavad həmin institutda türk və rus dillərini tədris edirdi. Ə.Cavadı ilk dəfə 1923-cü ildə həbs etdilər. Onu müsavatçı M.B.Məmməd- zadənin Azərbaycandan qaçmasına şərait yaratmaqda təqsirləndirdilər. Onun həbsdən azad olunmasında keçmiş müəllim yoldaşı Mir Cəfər Bağırov və H.Musayev önəmli rol oynadı. Ə.Cavadın əleyhinə sovet mətbuatında vaxtaşırı yazılar çap edilirdi. O, sərt şə- kildə tənqid olunurdu. Sovet tənqidçiləri yazırdılar: “Bir az da əski şairlərdən bəhs edək. Biz güman etmirik ki, Cavad Axundov və Hüseyn Cavid kimi şairlərdə bu yaxın zamanlarda lazımi bir dönüş əmələ gələcəkdir... Mündəricə etibarı ilə bu şa- irlərin yazıları yeni cəmiyyətin və yeni Azərbaycan mədəniyyətinin əleyhinədir” 12 . Ə.Cavadın 1930-cu ilin aprelində yazdığı “Kür” əsəri də sovet tənqidçilərini narahat etdi. Əsərdə səslənən “Əyil Kürüm, əyil, keç! Meydan sənin deyil, keç!” misralarına siyasi xarakter verdilər. Ə.Cavadın 1925-ci ildə yazdığı “Göygöl” şeirindəki bir bənd ona daha bö- yük problem yaratdı:
Şeirdə işlədilən “ulduz”, “ay”, “yaşıl” sözlərinə görə onu ittiham etdilər. Onu ötən günləri, üçrəngli bayrağı və Müsavatı yada salmaqda günahlandırdılar. 11 N.Yaqublu. Müsavat Partiyasının tarixi. B., 2012, s. 154. 12 N. Yaqublu. Ağrılı ömürlər. B., 1990, s. 238. 13 Ə. Cavad. Seçilmiş əsərləri. I c. B., 1992, s. 230. ƏHMƏD CAVAD 453
M.Ə.Rəsulzadə çağ- Ə.Cavad həbsxanada. daş Azərbaycan ədəbiy- yatı ilə bağlı məqaləsin- də Ə.Cavad haqqında ya- zırdı: “Milli cərəyanın di- gər nümayəndəsi Cavad Axundzadənin işi bolşe- vik dövründə qətiyyən gətirmir. Əski bir müsa- vatçı olduğuna görə onu həbs edirlər. Mətbuat sə- hifələrində, ədəbiyyat qurultaylarında hər yerdən uzaqlaşdırılır və qovulur” 14 . Ə.Cavadı 1937-ci ilin iyunun 4-də həbsə aldılar. Onunla bağlı istintaq prosesi 1937-ci ilin sentyabrın 25-də başa çatmışdır. Ə.Cavada həbsxanada işgəncə verirdilər. Onun həyat yoldaşı Şükriyyə xanı- ma tanışı Mariya Sergeyevna belə məlumat çatdırmışdı ki, Ə.Cavadı Bayıl həb- sxanasının səyyar xəstəxanasına başı tənzifl ə sarınmış halda, 40 dərəcə tempe- raturda gətiriblər. Ə.Cavadın 1937-ci ilin oktyabrın 12-də qapalı keçirilən məhkəməsi 15 dəqiqə davam etmişdi.
1938-ci ilin fevralında onun həyat yoldaşı Şükriyyə xanımı da həbs edib, sək- kiz il müddətinə Qazaxıstana sürgünə göndərdilər. Bu hadisədən sonra qorxudan qaçıb gizlənən Ə.Cavadın böyük oğlu 20 yaşlı Niyazi də axtarılıb tapıldı və üç ay yarım həbsdə saxlanıldı. Ə.Cavadın 16 yaşlı oğlu Aydın Keşlə həbsxanasına aparıldı, 14 yaşlı oğlu Tuqay Volqa-Nikolayev şəhərindəki çətin tərbiyə olunan uşaq yetimxanasına göndərildi. Ə.Cavadın bir yaş yarımlıq kiçik oğlu Yılması isə Volodarsk fabriki nəzdindəki körpələr evinə apardılar. Ə.Cavadın həyat yoldaşı Şükriyyə xanım səkkizillik sürgün həyatından sonra 1946-cı ildə Bakıya qayıtsa da, ona Bakıda yaşamağa icazə verilmədi. O, Şəmkirə getməyə məcbur oldu. 14 M.Ə.Rəsulzadə. Əsrimizin Səyavuşu. Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatı. Çağdaş Azərbaycan tarixi. B., 1991, s. 68. CÜMHURİYYƏT QURUCULARI 454
AZƏRBAYCANIN SÜLH NÜMAYƏNDƏ HEYƏTİNİN ÜZVLƏRİ MİR YAQUB MEHDİYEV
(1891 – 1949) M ir Yaqub Mehdiyev 1891-ci ildə anadan olub. İttihad Partiyası- nın rəhbərlərindəndir. Peter- burq Politexnik İnstitutunda və Almani- yada təhsil alıb. İqtisadçıdır. Zaqafqaziya Seyminin üzvü idi. 1918-ci ilin fevral-mar- tında Zaqafqaziya nümayəndəliyinin üzvü kimi Trapezund Sülh Konfransına göndərilib. M.Y.Mehdiyev Azərbaycan Parla- mentinin də üzvü idi. 1918-ci ilin 7 de- kabrındakı 1-ci iclasda o da komissiya təşkilinə “hər partiyadan bir nümayən- də, əyalət, şəhər nümayəndələrindən isə bir nəfər üzv” təklifi ilə çıxış edib 1 . 1919-cu ilin yanvarında məsləhətçi olaraq Paris Sülh Konfransına göndərilən Azərbaycan Nümayəndə heyətinin tərkibinə daxil edilib. 1920-ci ildən mühacirətdə yaşayıb. Prometey hərəkatında yaxından iştirak edib. Onun Polşada – Varşavada türk və rus dillərində nəşr edilən “Şimali Kaf- kasiya” – “Severnıy Kavkaz” jurnalında 6-ya qədər məqaləsi və digər mətbuat orqanlarında da yazıları çap olunub. 1994-cü ildə Bakıda “Beynəlmiləl siyasətdə petrol” kitabı da nəşr edilib. 1 Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlament (Stenoqrafik hesabatlar). I c. B., 1998, s. 45 Yüklə 7,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|